Планета малпаў (на белорусском языке)
Шрифт:
На Зямлi я часта чуў, як абсалютна процiлеглыя доказы прыводзiлi для тлумачэння перавагi чалавека над астатнiмi жывёламi. Аднак, падумаўшы, я вырашыў, што разважаннi Зiры нi кроплю не менш пераканаўчыя за нашыя.
Я хацеў прадоўжыць гэтую размову, на языку ў мяне круцiлiся сотнi пытанняў, але тут нас перапынiлi Зарам i Занам, якiя прынеслi ежу для вячэрняй кармёжкi. Зiра шэптам пажадала мне: "Дабранач!" - i пайшла.
Я зноў застаўся ў клетцы сам-насам з Новаю. Мы паелi. Гарылы пайшлi, патушыўшы за сабою ўсе лямпы, апрача начнiка над дзвярыма, ад якога лiлося цьмянае святло. Я глядзеў на Нову, раздумваючы пра ўсё, што зведаў за гэты дзень. Нова, натуральна, ненавiдзела Зiру, i мае гамонкi з шымпанзэ раз'юшвалi яе. Спачатку яна як магла выказвала сваю незадаволенасць,
Разумовае напружанне, якога вымагалi ад мяне тэорыi эвалюцыi, распрацаваныя малпамi, забрала ў мяне ўсю сiлу. Так што я быў толькi рады, калi ўбачыў, што, наблiзiўшыся, Нова пачала лашчыць мяне. Ласкi яе былi паўчалавечыя, паўжывёльныя: за ўвесь гэты час, пераймаючы адно аднаго, мы вынайшлi спосаб любоўных гульняў, якi ўвабраў у сябе часткова звычаi цывiлiзаваных зямлян i дзiкуноў Сароры.
Раздзел III
Для мяне гэта быў асаблiвы дзень. Паддаўшыся нарэшце маiм просьбам, Зiра згадзiлася вывесцi мяне з Iнстытута вышэйшай фiзiялогii - так называлася нашая ўстанова - на прагулку па горадзе.
Яна рашылася на гэта пасля доўгiх ваганняў. Спатрэбiлася багата часу, каб яна прывыкла лiчыць мяне разумнай iстотаю. Пакуль яна заставалася са мною, ёй гэта было няцяжка, але потым Зiру зноў адольвалi сумненнi. Паспрабуйце ўявiць сябе на яе месцы! Мае расказы пра людзей, а галоўнае, пра малпаў Зямлi абурылi яе - iнакш i быць не магло. Пазней Зiра прызналася, што доўгi час ёй больш хацелася бачыць ува мне чараўнiка цi шарлатана, абы толькi не прызнаваць прыведзеныя мною факты. Аднак пад нацiскам шматлiкiх удакладненняў i доказаў яна канчаткова паверыла ў мяне i нават пачала абдумваць планы майго вызвалення, справы, дарэчы, зусiм не простай, як яна мне растлумачыла. А пакуль што яна прыйшла за мною неўзабаве пасля поўдня, каб вывесцi мяне на шпацыр.
Пры адной толькi думцы, што я зноў убачу неба над галавою, сэрца маё так i закалацiлася, але я прыкметна астыў, калi ўбачыў, што Зiра збiраецца весцi мяне на ланцужку. Гарылы выцягнулi мяне з клеткi, бразнуўшы дзвярыма перад носам у Новы, i надзелi мне на шыю скураны ашыйнiк з прымацаваным да яго надзейным ланцугом. Зiра схапiла свабодны канец ланцуга i павяла мяне да выйсця пад улюлюканне Новы, якое раздзiрала мне душу. Ахоплены жалем, я пачаў супакойваць яе сяброўскiмi жэстамi, але, заўважыўшы гэта, шымпанзэ засердавала i, надта не цырымонячыся, тузанула за ланцуг. З тае пары як Зiра ўпэўнiлася, што ў мяне малпiн розум, мая сувязь з гэтай дзяўчынаю шакiравала яе.
Але калi мы засталiся адны ў паўцёмным пустым калiдоры, яе дурны настрой прайшоў.
– Напэўна, людзi Зямлi не прывыклi, - спыталася яна, смеючыся, - каб iх вось так прагульвала на павадку малпа?
Я запэўнiў яе, што ў нас такога не ўбачыш. Папрасiўшы прабачэння, Зiра растлумачыла, што некаторых прыручаных людзей можна вадзiць па вулiцах, не баючыся скандалу, але будзе спакайней, калi я застануся на ланцугу. Пазней, калi яна пераканаецца ў маёй паслухмянасцi, я, магчыма, змагу прагульвацца з ёю i без ланцуга.
Потым яна забылася, хто я такi - з Зiраю гэта здаралася, - i засыпала мяне iдыёцкiмi настаўленнямi:
– Не надумайся толькi кiдацца на мiнакоў або скалiць зубы... I божа цябе баранi падрапаць якое-небудзь даверлiвае дзiця, калi яно захоча пагладзiць цябе. Я не надзела табе наморднiк, аднак...
Але тут Зiра з рогатам спынiлася.
– О, прабач мне, прабач!
– усклiкнула яна.
– Я ўвесь час забываюся, што ты разумны, як малпа...
Яна па-сяброўску паляпала мяне па плячы, просячы прабачэння. Яе весялосць прыцiшыла злосць, якая пачала ўжо закiпаць ува мне. Мне заўсёды было прыемна чуць, як смяялася Зiра. Згадваючы Нову, якая ўсё яшчэ не магла выказваць гэтак сваю радасць, я толькi ўздыхаў. Неўзабаве весялосць
– Ты не павiнен гэтага рабiць, - сумна сказала яна.
– Па-першае, я заручаная i...
– Ты заручаная?!
Недарэчнасць гэтай заўвагi, зробленай у сувязi з маiм нявiнным сяброўскiм жэстам, мы адчулi адначасна. Пысачка ў Зiры паружавела, i яна паправiлася:
– Я хачу сказаць, што нiхто не павiнен падазраваць, якая твая сапраўдная сутнасць. Гэта ў тваiх iнтарэсах, павер мне.Я пакорлiва пацягнуўся ўслед за ёй на ланцугу. Мы выйшлi з будынка. Швейцар iнстытута, здаравенны самец-гарыла ў мундзiры, ветлiва пакланiўшыся Зiры, правёў мяне насмешлiвым позiркам. На вулiцы я ажно хiстацца пачаў: пасля трох месяцаў зняволення ў мяне ад гарадской мiтуснi i ззяння Бетэльгейзе кружылася галава. Я з усяе сiлы ўдыхаў цёплае паветра, чырванеючы ад сораму за тое, што iду па горадзе голы. У клетцы я прызвычаiўся да поўнай адсутнасцi адзежы, але тут, на вачах у мiнакоў-малпаў, якiя нязмушана разглядвалi мяне, зноў адчуў непрыстойнасць свайго выгляду. Зiра катэгарычна адмовiлася даць мне адзежу, сцвярджаючы, што тады я буду выглядаць яшчэ больш недарэчна, бо буду падобны на дрэсiраванага чалавека, з тых, што паказваюць на кiрмашах. I, вядома, яна мела рацыю. Калi мiнакi i азiралiся на мяне, дык не таму, што я быў голы, а таму, што быў чалавек, рэдкае вiдовiшча, якое выклiкала такую ж цiкаўнасць, якую ў французскiм горадзе магло б узбудзiць з'яўленне шымпанзэ. Дарослыя, пасмяяўшыся, iшлi сваёй дарогаю. Некалькi дзяцей, узрадаваных бясплатным прадстаўленнем, паскакалi за намi. Зiра хутка давяла мяне да сваёй машыны, пасадзiла на задняе сядзенне, а сама ўладкавалася за рулём, i мы не спяшаючыся паехалi па вулiцах.
Гэты горад, сталiцу адной з буйнейшых абласцей малпавай дзяржавы, я бачыў толькi з клеткi ў дзень прыбыцця, i цяпер мне даводзiлася нанова прывыкаць да таго, што ён населены малпамi-мiнакамi, малпамi- кiроўцамi, малпамi-гандлярамi, малпамi-дзялкамi, малпамi-палiцэйскiмi, аднымi малпамi! Калi б не гэта, горад не ўяўляў бы сабою нiчога асаблiвага. Дамы былi падобныя на нашыя дамы, вулiцы такiя ж бруднаватыя, як i ў нас... Рух быў менш напружлiвы за наш. Што ўразiла мяне найболей, дык гэта спосаб, якiм мiнакi пераходзiлi вулiцы. Замест пешаходных дарожак тут былi паветраныя пераходы з металiчнай, з буйнымi ячэйкамi, сеткi, за якую малпы чаплялiся ўсiмi чатырма лапамi, абутымi ў пальчаткi з тонкай скуры, якiя дазвалялi малпам карыстацца нiжнiмi канечнасцямi гэтаксама ж свабодна, як i верхнiмi.
Павазiўшы мяне трохi па горадзе, каб я мог скласцi сабе пра яго агульнае ўяўленне, Зiра спынiла машыну перад высокiмi кратамi, скрозь якiя вiднелiся вялiкiя паляны ў кветках.
– Гэта парк, - растлумачыла яна.
– Тут мы зможам прагуляцца. Я хацела б паказаць табе што-небудзь iншае, напрыклад, нашы выдатныя музеi, але пакуль што гэта немагчыма.
Я запэўнiў яе, што буду рады размяць ногi.
– Да таго ж, - дадала яна, - у парку нас не будуць непакоiць. Народу тут мала, а нам час ужо пагаварыць сур'ёзна.
Раздзел IV
– Ты, мне здаецца, не ўяўляеш, якiя небяспекi пагражаюць табе ў нас? спыталася Зiра.
– Пра некаторыя я ўжо маю ўяўленне. Але мне здаецца, што, калi я адкрыюся - а я магу зрабiць гэта цяпер, прывёўшы неабходныя доказы, - малпы павiнны будуць мяне прызнаць, як свайго брата па розуме.
– Тут ты i памыляешся. Слухай мяне...
Мы прагульвалiся па парку. Прысады ў iм былi пустынныя, толькi зрэдку сустракалiся закаханыя парачкi, якiя амаль не звярталi на мяне ўвагi. Я ж, наадварот, уважлiва назiраў за iмi, вырашыўшы не ўпускаць нiводнай магчымасцi пазнаёмiцца са звычаямi малпаў.