Планета малпаў (на белорусском языке)

Буль Пьер

Неверагодна кружылася галава, але я ўсё ж такi спрабаваў неяк зарыентавацца ў гэтым натоўпе. Але гарылы адразу ж выцягнулi мяне на сярэдзiну падобнай на цыркавую арэну круглай пляцоўкi з кафедраю для дакладчыка. Я павольна азiрнуўся. Рады лавак, запоўненыя малпамi, узносiлiся пад самы купал на неверагодную вышыню. На нiжнiх лаўках сядзелi сябры кангрэса, усе знакамiтыя вучоныя, усе ў паласатых штанах i цёмных рэдынготах, усе з ордэнамi на лацканах, усе сталага веку i амаль усе - арангутаны. Я заўважыў сярод iх толькi некалькi гарыл i шымпанзэ. Пашукаў вачыма Карнэлiя, але так i не знайшоў.

Ззаду

ад удзельнiкаў кангрэса былi адведзены рады лавак для iх памочнiкаў i супрацоўнiкаў. На тым самым узроўнi быў i сектар прэсы, запоўнены журналiстамi i фатографамi. А вышэй, за другiм бар'ерам, сядзелi шматлiкiя гледачы. Мяркуючы па гуле, якiм сустрэлi маё з'яўленне, атмасфера ўжо была вельмi гарачая.

Я паспрабаваў знайсцi Зiру, якая павiнна была сядзець сярод асiстэнтаў. Мяне падтрымаў бы адзiн яе позiрк. Але i тут я быў расчараваны: у процьме д'ябальскiх пыс не было нiводнай знаёмай мне!

Тады я пачаў разглядаць жрацоў навукi. У адрозненне ад простых смяротных, якiя размясцiлiся на лаўках i крэслах, акадэмiкi сядзелi ў чырвоных аксамiтавых фатэлях. Усе акадэмiкi былi вельмi падобныя на Заюса. Згорбiўшыся, уцягнуўшы галовы ў плечы i сагнуўшы ў локцях доўгiя рукi, арангутаны з мудрым выглядам запiсвалi нейкiя заўвагi, а можа, проста што крэмзалi. У параўнаннi з узбуджанымi гледачамi верхнiх радоў выгляд у iх быў нейкi тупы. Мне здалося, што толькi маё з'яўленне, пра якое аб'явiлi па радыё, трохi абудзiла iх. Дальбог, памятаю, як тры арангутаны лiтаральна падскочылi i вылупiлiся на мяне, нiбыта iх вырвалi раптам са сну.

Словам, больш ужо не драмаў нiхто. Вiдаць, дэманстрацыя мяне Заюсам была гваздом праграмы: тысячы малпавых вачэй, захопленых або проста цiкаўных, працiналi мяне з усiх бакоў.

Мае вартаўнiкi ўзвялi мяне на ўзвышэнне, у цэнтры якога сядзеў прэзентабельны гарыла. Зiра сказала мне раней, што старшынстваваць на гэтым кангрэсе будзе не акадэмiк, як гэта бывала дагэтуль, а адмiнiстратар, таму што на папярэднiх кангрэсах прадстаўленыя самi сабе вучоныя заводзiлi бясконцыя дыскусii i не маглi прыйсцi нi да якога рашэння. Злева ад рэспектабельнага старшынi сядзеў яго сакратар-шымпанзэ, якi вёў пратакол пасяджэння. Справа стаяў фатэль, да якога па чарзе падыходзiлi дакладчыкi. Цяпер у яго пад не дужа багатыя апладысменты ўсеўся Заюс. Дзякуючы сiстэме мiкрафонаў i моцных пражэктараў нават гледачы сама апошнiх радоў цудоўна бачылi i чулi ўсё, што адбывалася на цэнтральнай эстрадзе.

Старшыня-гарыла пазванiў у званочак i, дамогшыся цiшынi, аб'явiў, што дае слова шаноўнаму Заюсу, каб той прадэманстраваў чалавека, пра якога ён ужо дакладваў асамблеi. Арангутан устаў, пакланiўся i пачаў сваю прамову. Пакуль ён гаварыў, я стараўся трымацца як мага больш асэнсавана. Напрыклад, калi ён упершыню згадаў пра мяне, я прыклаў руку да грудзей i зрабiў ветлiвы паклон, якi выклiкаў у аўдыторыi гучны смех. Праўда, старшыня хутка перапынiў яго званочкам. А я зразумеў, што не дасягну такiм чынам нiчога: сама разумныя мае дзеяннi будуць успрымацца як звычайны вынiк выдатнай дрэсiроўкi. Таму я больш не варушыўся да самага канца Заюсавай прамовы.

Нарэшце Заюс падсумаваў зробленыя высновы i аб'явiў, што прадэманструе зараз мае здольнасцi - розныя прыстасаваннi для яго праклятых эксперыментаў

былi ўжо расстаўлены на эстрадзе. На заканчэнне Заюс паведамiў, што, акрамя таго, я здольны, як некаторыя птушкi, паўтараць асобныя словы i што ён спадзяецца прымусiць мяне вытварыць гэтае штукарства i перад асамблеяй. Пасля ён узяў куфэрак са шматлiкiмi замкамi i працягнуў яго мне. Але замест таго каб хутка справiцца з усiмi гэтымi засаўкамi i кручкамi, я зрабiў па-свойму.

Мой час настаў! Я ўзняў руку, цiхенька пацягнуў ланцуг i, наблiзiўшыся да мiкрафона, звярнуўся да старшынi кангрэса:

– Шаноўны пан старшыня!
– пачаў я, стараючыся гаварыць на малпавай мове як мага чысцей.
– Я з вялiкiм задавальненнем адчыню для вас гэты куфэрак i вельмi ахвотна зраблю ўсе нумары праграмы. Але перш чым прыступiць да гэтых занадта лёгкiх мне вопытаў, я прашу дазволу зрабiць заяву, якая, я перакананы, уразiць гэты вялiкавучоны сход.

Я выразна прамаўляў кожнае слова, i ўсё, што я сказаў, малпы вельмi добра пачулi. Вынiк быў такi, на якi я разлiчваў. Малпы застылi на сваiх месцах нiбыта раздушаныя - запала такая цiшыня, што здавалася, усе нават дыхаць перасталi. Журналiсты забылiся на свае блакноты, i нiводны фатограф не ачомаўся ў гэтыя першыя iмгненнi настолькi, каб зрабiць хоць адзiн здымак гiстарычнага моманту.

Старшыня тупа глядзеў на мяне, нiчога не разумеючы. Тым часам Заюс ажно ўзвiўся.

– Пан старшыня!
– загаласiў ён.
– Я пратэстую...

Але тут ён зноў падавiўся, усвядомiўшы ўсю недарэчнасць спрэчкi з чалавекам. Я гэта скарыстаў i загаварыў зноў:

– Пан старшыня, з вялiкай павагай да вас я ўсё-такi настойваю, каб мне далi мажлiвасць выступiць. Скончыўшы, я выканаю, клянуся гонарам, усё, што запатрабуе высокашаноўны Заюс.

I тут у зале ўсчалася бура. Публiка звар'яцела! Малпы сплялiся ў iстэрычны, захоплены натоўп, крычалi "ўра", рагаталi i рыдалi. З усiх бакоў замiльгацелi яркiя ўспышкi блiцаў - гэта ачомалiся нарэшце рэпарцёры. Гвалт стаяў сама меней хвiлiн яшчэ з пяць, i ўвесь гэты час старшыня не зводзiў з мяне вачэй. Нарэшце ён узяў сябе ў рукi i зазванiў у званочак.

– В-в-выбачайце, - пачаў ён, заiкаючыся, - н-не ведаю, д-дальбог, як вас называць...

– Проста "пан", - адказаў я.

– Дык, значыцца, п-п... значыцца, пан, я мяркую, ваш выпадак такi незвычайны, што навуковы кангрэс, якi я маю гонар весцi, мусiць выслухаць вашую заяву.

Гэтае мудрае рашэнне было сустрэта новай бураю апладысментаў. Большага мне пакуль i не трэба было. Я выступiў на сярэдзiну эстрады, усталяваў мiкрафон згодна з маiм ростам i зрабiў наступную прамову.

Раздзел VIII

– Пан старшыня!

Высакародныя гарылы!

Мудрыя арангутаны!

Шаноўныя шымпанзэ!

О малпы!

Дазвольце чалавеку звярнуцца да вас.

Я ведаю, што выгляд у мяне - страшны, цела - недарэчнае, твар - жывёльны, пах - невыносны, колер скуры - агiдны. Я ведаю, што мая брыдкая знешнасць абражае ваш зрок, але ведаю я i тое, што звяртаюся да сама славутых, сама мудрых малпаў, чый розум здольны ўзвысiцца над умоўнасцю такiх пачуццяў i распазнаць iстоту з развiтым мысленнем нават пад такой нiкчэмнаю матэрыяльнай абалонкаю...