Разрушыцель
Шрифт:
— Людзей выкідалі на вуліцу?
— Не, наўзамен вылучаліся кватэры ў панэльных будынках у мікрараёнах. Жытло было новым, шмат хто радаваўся і пераязджаў. Але маіх бацькоў усё адно трэба было прымушаць.
— Чаму ж? Так любіце даўніну?
— Як я ўжо згадала, гэта наша старая сямейная кватэра, і бацька не хацеў яе пакідаць. Але нам сказалі, што дом падлягае разборцы. Бацька пачаў збіраць дакументы ў архіве і музеі, прапаноўваў абвесціць будынак помнікам ды стварыць у ім музей даўняга гарадскога побыту. Аднойчы ён са сваім сябрам-гісторыкам пайшоў у гарвыканкам, прыхапіўшы ўсе наяўныя паперы аб культурнай значнасці дома. Яны размаўлялі там з нейкімі начальнікамі, але бацька вярнуўся вельмі
— Ці магу я з ім сустрэцца?
— У той самы вечар у яго здарыўся інсульт. Цяпер ён амаль не ходзіць і вельмі цяжка размаўляе. Мы ўрэшце пераехалі, а дом вось яшчэ стаіць. Праўда, жыхары ў яго падбіраюцца такім чынам, каб больш года не затрымлівацца. І так з усімі будынкамі на гэтай вуліцы.
— Вы яўна шкадуеце аб старых часах…
— Раней мы жылі як адна сям’я, ведалі адзін аднаго. Мае бацькі ведалі мясцовых старых, а яны ў сваю чаргу добра памяталі нашых бабулю з дзядуляй. Тут было прэстыжнае жытло. Ведаеце, высокая столь дапамагае будаваць высокія адносіны. У суседняй кватэры жыў рэжысёр нашага драматычнага тэатра, на першым паверсе – прафесар з медінстытута. У яго былі сябры-гісторыкі, якія кожны раз прыходзілі на дні народзін прафесара, дзе збіраліся мы ўсе разам, і распавядалі пра гэтыя дамы, пра старое жыццё, пра тое, якім быў Нёман да савецкай улады.
— Чаму ж цяпер не збіраецеся?
— Але нас усіх рассялілі! Прафесара адправілі на стажыроўку ў Свярдлоўск. Кажуць, не добраахвотна, а пад прымусам выключэння з партыі. Мама прасіла, каб нас перасялілі ў адзін новы шматпавярховік, але гэта таксама было марна. Цяпер маем зусім новых суседзяў – рабочых малаказавода, прыехалі сюды з-пад Гомеля. Кампаніі цёплай ужо няма. Іншая сутнасць людзей, разумееце? Ну вось аб чым з імі… – яна ўздыхнула.
— А што б вам хацелася?
— Нам бы, натуральна, хацелася вярнуць мінулае ў тым выглядзе, у якім яно было. Зараз вось пачалі разраўноўваць ды забудоўваць былыя могілкі. Больш за ўсіх дасталася лютэранскім ды габрэйскім. Пасля вайны не засталося ў нас ані лютэран, ані габрэяў. Апошнія з’язджаюць. Да гэтых могілак наогул аніякай павагі ніхто не выяўляў – проста прыехаў бульдозер і ўсё. Некаторыя мацэвы дасюль раскіданыя па горадзе – я потым пакажу вам.
— І ўсе жыхары абыякава глядзяць на гэта?
— Некаторыя надмагіллі ўначы паспелі ўратаваць нашы апошнія габрэі. Яны маюць патаемную суполку, ходзяць па серадах у сінагогу. Сапраўдная даўняя сінагога – гэта цяперака клуб ад кааператыўнага тэхнікума. Танцы там па пятніцах ды суботах. Дык вось, учацвярох начамі габрэі ціхенька выкопвалі пліты ды пераносілі за раку. Там існуюць яшчэ адны габрэйскія могілкі пасярод леса. Тых пакуль не кранаюць – што ў лесе рабіць?
Але аднойчы габрэяў-ратавальнікаў заўважылі. Паспрабавалі дружыннікі затрымаць. Хлопцы збеглі. Назаўтра на былых могілках дзяжурылі міліцыянеры з ліхтарыкамі. Пакуль яшчэ не кранаюць праваслаўныя ды каталіцкія могілкі – усё ж такі вернікаў шмат у горадзе. Але затое там цяпер забараняюць хаваць. Да таго ж прынялі новы закон, згодна з якім праз трыццаць гадоў пасля апошняга пахавання могілкі ліквідуюцца. Зараз вось ужо некалькі гадоў хаваюць побач з хімзаводам.
— Хто вы думаеце за гэтым стаіць?
— Мы ўпэўнены, што замяшаныя людзі ў форме.
Яна яшчэ доўга распавядала пра зносы драўляных дамоў у раёне Новы свет, пра няўдалую рэстаўрацыю Старога замка, пра пагрозу павелічэння плыні аўтамабіляў у старым цэнтры. Роберт думаў, як жа ім тут, мабыць, цяжкавата прыходзіцца – людзям такога кшталту, якія настолькі тонка адчуваюць гарадскую матэрыю.
Тым часам справа кацілася да сур’ёзнага вечара. Па правілах этыкету трэба было развітвацца, хоць далёка не ўсё яшчэ і распаведзена.
— Ці шмат у вас часу ў гэтыя дні? – перарвала сама сябе Таццяна ў момант, калі жанчына за бочкай квасу непадалёк ляснула крышкай па аддзяленні з кранікам, разганяючы апошніх аматараў халодненькага і даючы зразумець, што працоўны дзень завершаны.
— Канешне, увесь мой час – ваш. Дзе вы працуеце? Мо адцягваю ад важных спраў?
— Не, усё ў парадку. Я ў музеі працую. Сёння пасля абеду адпрасілася. Давайце прызначым сустрэчу на паслязаўтра – я запрашу свайго калегу, і мы разам пакажам усе іншыя адрасы, што выклікаюць найбольшы непакой. Паверце, тут ёсць што паказаць. Мне казалі, вы цікавіцеся дзейнасцю нашай групы. Калі не сакрэт, для чаго гэта вам? Вы замежны журналіст, ці так? – Вельмі дзіўна што Таццяна толькі зараз вырашылася ў яго запытацца.
“Значыць, адразу даверылася”, – адзначыў сам сабе Роберт.
— Сапраўды, у некаторым сэнсе я журналіст, – ён сумяўся. – Але не, я гісторык, займаюся пытаннямі сучаснай культуры. Пішу дысертацыю пра ахову помнікаў у Савецкім Саюзе. У гэтай краіне яшчэ ж і ахоўваецца нешта?
— Так, сапраўды, ахоўваюць. У газетах пра гэта шмат пішуць. Вось я альбом учора набыла пра Ленінград і Царскае Сяло. Але чамусьці ў Нёмане гэта ўсё інакш. Шчыра кажучы, нагадвае контррэвалюцыю – ці то яны нам чужыя, ці то мы ім… – яна яшчэ раз глыбока ўздыхнула.
Роберт з Таццянай падняліся ды моўчкі папляліся да выхаду з парка. Там і развіталіся. Значыць, на заўтра ён агледзіцца тут самастойна, сустрэнецца з іншымі сувязнымі, выведае некалькі неабходных рэчаў. Яго, відаць, чакаюць адкрыцці, і, каб максімальна дакладна прааналізаваць іх небяспеку, трэба быць добра падрыхтаваным.
6
Данііл прайшоўся па аблвыканкамаўскіх паверхах і сапраўды ў адным з кабінетаў шчасліва натрапіў на вялікую энцыклапедыю. У артыкуле пра Нёман і яго выбітныя мясціны коратка ўзгадваўся той самы чырвонацагляны касцёл.
Вось што пра яго пісалі: “Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Маці Божай – адзін з першых гарадскіх каменных касцёлаў, першапачаткова пабудаваны ў канцы XVI ст. Вядомы таксама як Сафійскі сабор. Старажытныя рэшткі канструкцый да сённяшняга часу фактычна не захаваліся. Большая частка корпусу была адноўленая пасля пажару 1892 г. у псеўдарускім стылі. Пасля заключэння Рыжскага міру польскія буржуазныя ўлады перадалі будынак каталіцкай царкве. У 1924-1934 гг. адбылася апошняя перабудова, не меўшая пад сабой навуковага і мастацтвазнаўчага грунту, у выніку чаго будынак набыў рысы пераходнай гатычна-рэнесанснай архітэктуры. У час апошняй вайны моцна пацярпеў, захоўваецца савецкай дзяржавай як помнік культурнага жыцця эпохі феадалізму. Разглядаецца магчымасць перадачы Нёманскаму музею атэізму”.
Як высветлілася з даведкі, нічога асабліва неверагоднага аб’ект не ўяўляў, тым больш у параўнанні з суседнім белым касцёлам, які захаваўся нашмат лепш. Больш за тое – пры асвячэнні белага храма прысутнічаў сам Пётр Першы. Пра гэты цікавы факт паведамлялася на той самай старонцы энцыклапедыі. Выдаленне аднаго з двух касцёлаў не мусіць нанесці вялікай шкоды гораду. Хіба толькі звыклы выгляд плошчы зменіцца, але гэта справа густу. Напэўна ж шмат каму і па-новаму спадабаецца – выдатнае месца для парадаў! Савецкія архітэктары здолеюць потым запраектаваць на вольным месцы штосьці сучаснае і больш карыснае.