Салавей
Шрифт:
Яна шукала вачыма Салаўя.
Яго не відаць было.
Не было яшчэ самага галоўнага эфекту панскага балю.
Пані Вашамірская чакала яго з хвіліны на хвіліну. Яна забыла гладзіць і песціць катоў, што сядзелі ў яе на каленях. Ад нецярплівасці яна кожны раз уздрыгвала, калі да яе зварочваліся суседзі пры стале з запытаннямі і заўвагамі.
У гэты час пан Вашамірскі гутарыў з суседам з блізкага маёнтка аб тым, што студыя ўсё ж яго не задавальняе, бо акторы яго — выдрэсіраваныя мядзведзі. Нутранога
— Я думаю павезці яго за граніцу напаказ! — павысіў пан Вашамірскі голас.
— Салаўя сюды! Салаўя! — папрасілі госці.
Пані Вашамірская пабляднела ад хвалявання. У гэтую хвіліну Салавей быў яе апошняй нябеснай справай.
— Паслухаць цяпер салаўя — штука фвельмі пікантная! — сказаў доктар багасловіі і філасофіі. — Гэта тонкая хгустоўнасць і вышэйшы эстэтызм! Дтзіўлюся здтольнасцям пана Вфашамірскага, шчыра дтзіўлюся!
Ксёндз пачаў доўгую тыраду аб спевах салаўя, аб цудах божых.
Хоць пан Вашамірскі добра разумеў, што гэта толькі няшчырая ксяндзоўская льсцівасць, аднак перад вялікай грамадой гасцей яму было прыемна ад слоў ксяндза.
— Прывесці сюды Салаўя, — крыкнуў пан гайдукам.
Пан расказаў гасцям падрабязна ўсю гісторыю, як ён першы раз пачуў фокусы Салаўя і як дзеля жарту загадаў тады ўсыпаць некалькі гарачых гайдуку Макару. Пры гэтым успомніў, што гайдука Макара няма. Ён падазваў стольніка і запытаўся, дзе Макар.
— Макара знайшлі сягоння забітым, яснавяльможны пане, — спалохана сказаў стольнік, — яго забіла Зоська Халімонава, што ў канцы вёскі жыве, недалёка ад лесу.
— А Зоська дзе? — пабляднеўшы ад злосці, сказаў пан.
— Зоська ўцякла, яснавяльможны пане.
— Зараз жа яе злавіць! Скажы аб гэтым войту!
— Слухаю, яснавяльможны пане!
Пан Вашамірскі быў выбіты з раўнавагі. Перад гасцямі стараўся гэта не паказваць. Ён не шкадаваў гайдука Макара, але злаваўся на тое, што нейкая халопка парушыла яго панскі супакой, сапсула гармонію балю.
«Ну і дзікія гэтыя хлопы! Ну і разбойнікі ж яны! Засяку Зоську насмерць. Сваімі рукамі засяку, — пастанавіў ён у думках. — Ну і гадзюка яна!»
Пані Вашамірская не заўважыла змены настрою ў сына. Яна была занепакоена тым, што ён хоча забраць Салаўя за граніцу. Салавей быў патрэбен ёй. Яна гатова аддаць за Салаўя ўсіх сваіх катоў… Яна гатова… Сама ў гэту хвіліну не ведала, на што яна гатова, каб толькі дастаць сабе Салаўя.
Яна кіўнула сыну і сказала ўстрывожаным голасам:
— Салаўя не трэба везці за граніцу, не трэба!
14. Не хачу быць панскім салаўём
Салавей цэлы дзень сядзеў запёрты ў цёмным пакоі, з цяжкімі калодкамі на нагах.
Гнеў пана Вашамірскага быў
У каморцы, дзе сядзеў Салавей, было так цёмна, што нават рукі сваёй нельга было бачыць. Рухацца з месца таксама было цяжка, бо калодкі прыкоўвалі ногі да падлогі. Ён сядзеў нерухома на месцы, аддаючы ўсю сваю ўвагу слыху. Сіла зроку і рухаў перайшлі ў слых. Яго вушы лавілі кожны шолах у затхлым паветры каморкі.
Па кутах шорхаліся мышы, грызлі сцены, драпалі падлогу і пішчэлі. Ён рад быў, што ў суседстве знаходзяцца хоць такія жывыя істоты. Часам, як зварухнецца з месца, рабілася ціха — мышы палохаліся.
Хвілінамі на яго нападала вялікая нуда. Ён мацаў у пацёмках свой твар, які здаваўся яму чужым. Соваў рукамі па сцяне, дзе было шмат павуціны з сухімі леташнімі мухамі. Гэта забава адганяла сумныя думкі.
Ён лавіў вушамі кожны зык з суседніх пакояў: крокі чаляднікаў, заглушаны гул гутаркі. Яму здавалася, што ўвесь жывы свет ужо навекі адарваны ад яго і знаходзіцца недзе за сотні міль адгэтуль.
Ад накіпеўшай злосці перасохла ў горле. Ён аблізаў губы языком, уздрыгануўся і пачаў барабаніць кулакамі ў сцяну:
— Адчыніце!
Ён крычаў кожны раз усё галасней. На яго крыкі ніхто ўвагі не зварачваў.
— Адчыніце!
Раптам змоўк і пачаў пільна прыслухоўвацца.
З глыбіні панскіх пакояў пачуўся звон вялікага гадзінніка. Мядзяныя гукі расплываліся мякка, задумёна і ўрачыста, дрыжэлі ў вушах доўга, ледзь прыкметнымі пералівамі адгалоску.
Салавей супакоіўся.
Зрабілася лёгка на душы. Нібы хтосьці блізкі пяшчотна пагладзіў яго па валасах.
Успомніў Зоську…
Але кожны новы звон гадзінніка навяваў яму новыя думкі.
Нядобра жыць так на свеце.
Нядобра быць забавай у пана.
Добра спяваць салаўём тады, калі самому хочацца, а не па загаду пана.
Чым больш ён думаў аб тым, што добра і што нядобра, тым больш ён быў абураны на пана Вашамірскага. У яго душы рос і крэп чалавечы гонар, той гонар, якога не аддасі ні за якія грошы, ні за які дабрабыт, ні за якія панскія падарункі.
Салавей сціснуў кулакі ад злосці, увесь напружыніўся да хрусту касцей і падняўся з месца. Але цяжкія калодкі на нагах давалі сябе адчуваць, ён зноў сеў, сцяўшы зубы.
— Нядобра быць панскім салаўём!
Ён апусціў галаву на грудзі. Доўгі час сядзеў нерухомы, акамянелы.
Усе думкі выскачылі з галавы, як спалоханыя вераб'і.
Мышы зноў скрабліся вакол. Часам раздаваўся бой гадзінніка, але Салавей не чуў. Ён моцна спаў пасля бяссоннай ночы, праведзенай у Зоські, і няўдалага барокання з панскімі гайдукамі.