Тыын былдьа?ыгар
Шрифт:
Амма Эбэ?э тиийбиппит – у?уоргу кытыыта ?сс? да?аны то?мокко с??р?г?рдэ турара. Ки?им с??рдэн кэллэ да, с??р?ктээх ууну ?рд?нэн ойутта, у?уор тиийэн т????лэригэр ата халтарыйан ууга бар гынна. Хата эр бэрдэ, кыанар ки?и буолан, атыттан арахсан муус ?рд?гэр ??к?р?йдэ. Уу чычаас буолан, муус анныгар барбатылар. Онтон мин аппын кэстэрэн туораттым.
Ки?ибэр: «Та?а?ы? сиигирдэ, онон т?нн??ххэ», – диибин.
Онуоха: «Булчут то?уохтаах-хатыахтаах, оччо?о эрэ булду бултуугун. Т??рэх ?ч?гэй, б?г?н бултуохпут», – диэн хардарда.
У?уор биэрэккэ уот оттон та?аспытын кыратык куурдубута буоллубут. Амма Эбэ?э т??эр Хаты? ?рэ?и ?р? тахсан бардыбыт. Са?а киис суола ааспытын к?р?н, ыппыт ол устун ойдо. Арай сотору хайа ?рд?гэр ?рэн баргыйда. Аттарбытын сиэтэн, хайаны ?р? с??рэн тахсыбыппыт: ыппыт саарба бэрийэр бэрдин
Амма хайатын ?рд?нэн хаамтардыбыт. Дьэримиэй киис суолун ирдээн, миигиттэн арахсан, ту?унан барда. Салгына минньигэ?э, сибиэ?эйэ, ??нээйитэ, ото-ма?а кэрэтэ мин с?рэхпин с??йдэ. Айыл?а абыла?ар ылларан, бултуу сылдьарбын да умнан бардым.
Арай к?рб?т?м: аллараа хайа анныгар икки тайах турар. Аппыттан аргыый т??эн маска баайдым. Ыксаабакка холкутук кы?аан иккитэ ыттым да, та?ы-бы?а сыы?ан кэбистим. Кыылларым онуоха талах кэннигэр аргыыйдык киирэн хааллылар.
Мин тайахтарга чуга?аары, саабын ииттэ-ииттэ т?ргэн хаамыынан хайаттан т??эн истим. Тайахтар суохтар. Талахтан тахсалларын кэтиибин. ?йд??н к?рб?т?м, биир б?лк?й талах кэннигэр тураллар эбит. Маннык чуга?атыахтара диэбэтэх ки?и, со?уйан, саабын эмискэ ?р? к?т???рб?н кытта, тайахтар ыстанан кэбистилэр. Ма?найгы ойууларыгар куобахтаан бачыр?аттылар, и?эхтэрэ ыраахха тиийэ бырда?алаан олордо. У?а диэки ыстаммыты ытан саайдым. Онуоха эргиллэ т?стэ да, миэхэ утары с??рдэ. Мин тамайа сиэлэн эрэр иккис тайа?ы ыттым.
Ма?найгы, утары с??рэн кэлэн чугас, с??рбэччэ хаамыы сиргэ, хорус гынна. Долгуйан, ботуруоммун м?чч?-хаччы уган, кыылбын кы?ааппын кытта тайах кэннигэр ыппыт с??рэн кэллэ. Ыты дэ?нээтэххэ аана суох алдьархай, иитэ суох иэдээн буолар, онон ыппатым. Тайа?ым ыты к?р?н эргилиннэ да?аны, ?рэ?и туораан, ?р?йэни ?р? батан бара турда. Тайах кэнниттэн Дьэримиэй ытын кытта с??рэн бур?атта.
Мин ма?найгы ыппыт тайахпын суоллаабытым ырааппакка охтубут этэ. Тайах и?ин хостоон баран, хайа ?рд?гэр тахсан аппын ыллым. Битигирэтэн ки?ибэр тиийбитим, Дьэримиэй анараа тайа?ы охторон сытыарара. Ата?ым уоскуйан то?о хойутаабыппын туо?уласта, онуоха тайах астыы сылдьыбыппын кэпсээбиппэр со?уйда да, ??рдэ да.
Кыылбытын астаан баран ата?ым эттэ: «Бу си?инэн Эбэ?э бы?а т????ххэ». С??счэкэ хардыыны барарбытын кытта билигин эрэ ааспыт киис суолун к?рд?б?т. ?р буолбата, ыппыт ?рэн то?о барда. Тиийбиппит – кии?и сытар тиит к??д?й?гэр хаайбыт эбит. С?гэнэн хайа?ас о?орон кыылбытын ыллыбыт. Сотору хара?аран барда, онон ?рэххэ киирэн суол устун дьиэлээтибит.
Баай барыылаах Байанай наарын о?орон оннук к?нд?лээн со?утан да, ??рдэн да турардаах. А?ыйах да хонукка буоллар, кэрэ кыыс Амма Эбэ барахсан дуо?уйа сынньатан, астына бултатан турар. Кэлин Дьэримиэй дойдутугар, Хатарчыма ??тээнигэр бултаан турабын, ол ту?унан туспа кэпсээн.
Т?гэнэ?э
Би?иги биир саас Горнай улуу?ун Т?гэнэ ?рэ?эр Кыайыы к?н?ттэн Ньукуолу??а диэри кустаабыппыт. Баай Байанай мичик гынан, кус б???н? ?лг?мн?к бултаан, сарсыныгар айаннаары тото-хана а?аан баран, утуйаары сыттыбыт.
Ол сытан сылгы?ыт Бииктэртэн: «Дьэ бу олорор дьиэ? аартык айа?а эбит, айан суолунан т???л??х ки?и аа?ара буолуой. Туох эмэ ки?и ?й?гэр хаалар т?бэлтэ буолбута дуо?» – диэн ыйыппытым.
Бииктэр, улахан курбуу курдук у?ун хара бараан саа?ыран эрэр ки?и, оронуттан туран о?о?ун иннигэр тиийэн талах олоппоско олорон эрэ табах ууруммута уонна оргууй тарда-тарда кэпсээнин ыраа?ынан э?сэн са?алаабыта…
«Т?гэнэ Эбэ – мин би?икпин ыйаабыт т?р?т сирим. Бу Эбэ?э саас кус са?ата ки?ини утуппат буолара. Мин саас кус кэлиитэ, ити э?иги сыппыт к?л?ччэ?итигэр, ууну атах сыгынньах кэ?э сылдьан куска тиргэлиирим, к??нэххэ туу угарым. Дьэ, кырдьык, бу суолунан араас дьон аа?ар.
Биирдэ ?гэспинэн сылгыбын к?р? сырыттым. Мантан тэйиччи со?ус к??л ?рд?гэр быра?ыллыбыт ??тээн баар. Ол ??тээн та?ыгар чэйдээри тохтоотум. Арай До?ор диэн ытым ырдьыгыныы-ырдьыгыныы ??тээ??э ойон тиийдэ. Эргэ, быра?ыллыбыт ??тээн аана суох этэ. Ытым боруокка туран ?рэн то?о барда. Мин туох ааттаа?ы ?рдэ диэн со?уйдум. Дьиксинэн саабын бэлэм туттум уонна дьаархана-дьаархана аргыый ??тээни ???йд?м. Арай, до?оор, к?р? т?сп?т?м: кугас
Чаас а?аара буолбата, кинини к?рд?? сылдьар дьон б?рт?л??т?нэн кэлэн ылан барбыттара. Дьахтарым махтанан б???, т?л?п??н?н н??мэрин биэрбитэ да?аны, ?рэх ба?ыгар олорон, хантан эрийиэхпиний. Дьэ итинник, биирдэ муммут ки?ини быы?аан турардаахпын.
Иккис т?бэлтэ. Биирдэ к???н, Бокуруоп са?ана, ма?найгы хаар т????тэ, ?гэспинэн эмиэ сылгы к?рд?? сырыттым. Т?гэнэ ?рэх халдьаайытынан хаамтаран и?эн ытым ?рб?т?гэр к?рб?т?м: улахан у?уохтаах, сирэйэ бар т?? буолбут нуучча о?онньоро д?л?? ?рд?гэр акыллан олорор эбит. О?онньор кэпсииринэн, Дьокуускайтан Ма?аныга суол о?о?уутугар ?лэлиир кыыстаах к?т??т?гэр баран и?эн муммут. Мин эмиэ аппар олордон суолга киллэрдим. Ол са?ана урут манан ?ч?гэй кутуу суол суо?а, к???н-саас хаайтарыы б??? буолара. Дьиэбэр хонноро ы?ыра сатаабыппын, кэмчиэрийэн с?б?лэспэтэ. С?б?лэспэт ки?ини хайдах дьиэбэр к??сп?нэн со?уохпунуй, онон кыра ?тэлээхпин биэрдим, суолун ыйдым. Ки?им до?оло?нуу-до?оло?нуу суол устун бара турда. Хас да хонон баран ки?и с?ттэ диэн айдаан б??? буолбута. Милииссийэлэр хаста да?аны т?хт?р?йэн кэлэн миигиттэн ыйыппыттара. Дьэ итинник айманан кы?ыммыт ааспыта.
Биирдэ, саас хаардаахха, улахан массыыналаах эдэр нуучча уола кэллэ. Эдэр суоппар о?онньор к?т??тэ эбит. Миигиттэн о?онньор ту?унан ыйытта, мин барытын ыраас мууска тиэрэ ууран си?илии кэпсээтим. О?онньор к?т??тэ т??л т??ээбитин кэпсээтэ: «Т??ээтэхпинэ массыынабынан айаннаан и?эбин. Арай суол кытыытыттан хаар анныттан о?онньор туран кэллэ уонна манна баарбын диэтэ. Мин ол сири к?рд?? сылдьабын».
О?онньор «хаар анныттан турбут» сиригэр эргэ пилорама баара. Бу эргин сири билэр б??? буолла?ым. Уолу илдьэн ол сири к?рд?рд?м. Ки?им олус ??рдэ, оруобуна бу сири т??ээн к?рб?т?м диэтэ. Ол сир суолтан туора со?ус этэ. Кини илэ к?рб?т?х сирин хайдах т??ээбитэ буолла, дьэ дьикти. О?онньор к?т??тэ кэлин, хаар уулунна?ына, к?рд??х буолан барбыта».
Бииктэр икки муммут дьон ту?унан кэпсээнин итинник т?м?ктээбитэ. На?аа уутугар-хаарыгар киирэн кэпсээн, дуу?абыт кылын таарыйан, ороммутугар эргийэ-урбайа утуйбакка сыттыбыт. Миигин ордук иккис кэпсээнэ долгутта.
Сарсыарда эрдэ Бииктэр сылгытын а?ата барда. Би?иги чэй оргуйарын кэтэ?э сыттыбыт. ?йб?ттэн бэ?э?ээ Бииктэр кэпсээбит ата?а суох о?онньоро тахсан биэрбэт. Дьонум эмиэ ол о?онньору саныы сыталлар бы?ыылаах. Саныы сыппыт санаам ситимин бы?ан, эмискэ ааны то?суйан тобугураттылар. Би?иги бары о?онньору санаан сирдиргии т?ст?б?т. Мин дьээбэлэнэн: «Эдик, ааны ас эрэ, били до?оло? о?онньор кэллэ», – диэтим. Испэр Бииктэр дьээбэлэнэр дии саныыбын. Эдик ааны а?а баттаата уонна со?уйан ?р? ха?ыытыы т?стэ. К?рб?пп?т – бэ?э?ээ Бииктэр ойуулаабыт о?онньоро кэлэн турар: сирэйэ бар т??, а?аар ата?а до?оло?нуур. Бэ?э?ээ??и кэпсээн уххана аа?а илик буолан, би?иги бары тэ?инэн ха?ыытаспытынан оронтон ойон турдубут. Нууччабыт би?игиннээ?эр ордук куттанна, туох буолан ки?ини к?р??т ха?ыытастылар диэтэ?э. Онтон уоскуйан билбиппит, ?л??нэ ?р?с ба?ыттан устар аалынан кэлэн баран, Мииринэйгэ аа?ан и?эр ки?и эбит. Ыалдьыппытын тото а?атан, ?й??лээн, суолун ыйан атаардыбыт.