У дрымучых лясах
Шрифт:
Маці адказвае:
— Я ўжо знайшла сваю кветку шчасця.
Вогнішча ля возера ўзнімае ўгару чырвоную чупрыну. Тут жа ў траве мігацяцца зоркамі светлячкі. Хлопцы і дзяўчаты ў вянках з кветак танцуюць вакол вогнішча, спрытна скачуць праз агонь, і крычаць, і смяюцца, і спяваюць. Вогнішча і людзі адлюстроўваюцца ў возеры перакуленыя дагары нагамі. Вельмі забаўна.
Дзяўчаты пускаюць па спакойным возеры дошчачкі з запаленымі маленькімі свечкамі. Я ў захапленні, я ашаломлены ўсім гэтым відовішчам. Я скачу на месцы, пляскаю ў далоні і хачу кінуцца ў ваду па свечачку.
Маці хапае мяне за руку.
. . . . . . . . . .
Ноч
Паводка даходзіць бадай да нашай хаты. Удзень я тут будаваў млынок з трэсак, чаўночкі з яловай кары пускаў.
Цяпер з усіх бакоў, нібы паводка, даплываюць да майго слыху песні. Я пытаюся ў маткі:
— Хто спявае?
— Валачобнікі.
Я не разумею гэтага слова, але больш не распытваю. Маці, стомленая за дзень, адразу засынае. Засынаю і я. Мне сніцца, што я стаю на самай вышцы Ануфрэевага азярода, а знізу глядзяць на мяне спалоханыя Ясь і яго жонка Агата і крычаць на ўвесь голас:
— Ён упадзе! Ён упадзе!
Я прасынаюся. За акном гучна спяваюць:
Добры вечар, пане ягамосце, Прыйшлі валачобнікі да Лэйзара ў госці. Выходзь жа, суседзе, на шырокі двор! На дварэ стаіць залаты шацёр. У шацёры свеціць веснавое сонца, Месяц паглядае ў яркае аконца. А ў тым шацёры скачуць дробны зоркі, Між сабой вядуць гутаркі-гаворкі. Залаты шацёр — гэта ваша хата. Хай жа ў ёй будзе сыта і багата. А наш князь, наш Лэйзар — веснавое сонца, Княгіня Лэйзароўна — месяц у ваконцы. Дзеткі-князяняткі — дробненькія зоркі — Між сабой вядуць гутаркі-гаворкі, Куй, наш князе, золата ў кузні малаткамі, Нас частуй, княгінечка, мёдам, пірагамі! Дайце залатовачкі, князяняткі-дзеткі! Вам за гэта шчасцейка, вясёлыя леткі!Кожны радок беларускай серэнады пераплятаецца з прыпевам «Зялёны явар, дубрава!»
Мы з маткай хутка апранаемся. Выносім на двор пачастункі і грошы. Тое самае робяць мой дзед і бабуля. Валачобнікі адыходзяць.
На дварэ цёмна і вільготна. Я пытаюся ў дзеда:
— Дзе залаты шацёр?
— Залаты шацёр толькі ў песнях бывае, — адказвае дзед.
Я зноў пытаюся ў дзеда:
— Ты князь?
— У песнях я князь. Мой герб медная конаўка, — жартуе дзед.
Песня мяне растрывожыла, узбаламуціла. «Усё прыгожае і цікавае толькі ў песнях бывае», — думаю я і пачынаю паўтараць нядаўна прапетую песню.
. . . . . . . . . .
Зімовая ноч.
Каля нашай хаты намяло гурбу снегу да самай страхі. Дзеду гэта падабаецца. Ён кажа, што цяплей будзе спаць.
У нас начуе незнаёмы чалавек. Гутарлівы, далікатны, чысты. Як прыйшоў, адразу зняў з плеч рамнёвую сумку, палажыў у куце на падлозе, кажух на цвік ля дзвярэй павесіў, памыўся, прычасаўся, павячэраў, дастаў кніжку з кішэні і чытае. Ён — заліўшчык калош. Але ў нашай хаце, на жаль, ніхто калош не мае.
Чалавек вядзе доўгую гутарку з дзедам. Дзед палохаецца і дзівіцца:
— Як гэта Бога няма?! Як гэта вы цара
Чалавек спявае ціха нейкую песню, потым садзіць мяне к сабе на калені і апавядае цікавую гісторыю.
Апрыкрыла чалавеку хадзіць пехатой: ногі забалелі, мазалі на пальцах нацёр, ды хадзіць самому па вялікіх прасторах зямлі вельмі марудная справа. Што ж зрабіў чалавек? Ён вельмі разумную справу ўчыніў! Ён звіў доўгую моцную вяроўку, на адным яе канцы зрабіў пятлю і закінуў дзікаму жарабцу на галаву. Злавіў каня, накарміў аўсом ды ўскочыў на яго спіну — насі! Конь спачатку не хацеў насіць чалавека на сваёй спіне, іржаў, брыкаўся, наравіўся, дыбам станавіўся. Але чалавек закілзаў яго ў жалезныя цуглі, даў некалькі разоў бізуном — і конь спакарыўся. А што ж яму было рабіць? Ён жа быў у няволі ў чалавека.
Прывык ён служыць чалавеку. Чалавек змайстраваў воз, калёсы ды запрог каня. Аднак і гэткая язда не зусім зручная — то дождж, то мароз і завея, то конь слабее. Ды не кожны чалавек мае каня. Багаты пан на шасцёрцы катаецца, а бедны мерае сваёй парай зямлю і аб кіёк абапіраецца. А чалавеку хацелася шпарка перабірацца з горада ў горад, з вёскі ў вёску. Што ж тут рабіць? Чалавек не індык. Ён умее шавяліць мазгамі.
І чалавек дадумаўся.
Склікаў ён тысячы людзей. А тысячы людзей о-го-го! — вялікую сілу маюць: усё зробяць, што толькі пажадаюць. Прыйшлі тысячы, дзесяткі тысяч людзей у густы лес, у чыстае поле, на дзікае каменне — з сякерамі, піламі, лапатамі, ламамі — ды ўзяліся за вялікую працу.
Зазвінела, загрымела і зашумела навакол. Аж водгаласкі пайшлі. Сякера сячэ, піла пілуе, лапата капае, лом пад камень падлязае. Праца кіпіць — аж зямля дрыжыць. Народ горы ўзрывае, ямы засыпае, просекі ў пушчы прасякае і над рэчкамі масты будуе. І народ пракладвае дарогу на сотні і тысячы вёрст — гладкую, як ток, і роўную, як струну. Каб дарога была моцная, яе масцяць каменнем. Зверху кладуць упоперак роўныя бярвенцы, а на бярвенцах сцелюць парамі доўгія жалезныя палосы — ад горада да горада, ад сяла да сяла.
Пабудаваў народ хаты на калёсах, паставіў іх па жалезныя палосы. Выдумаў машыну замест каня, замест тысячы тысяч коней. Прывязаў ланцугамі хату да хаты, а да ўсіх хат прыпрог машыну. Пасадзіў на машыну фурмана-машыніста, і зазвінеў, і свіснуў, і паімчаўся вялікі поезд. Едзе па жалезнай дарозе цэлая вуліца хат — дваццаць, сорак, пяцьдзесят. Хаты маляваныя, з прыгожымі вокнамі, з роўнымі комінамі. Людзі сабе па хатах ляжаць, сядзяць, стаяць — як хто хоча. Ходзяць сабе з хаты ў хату ў госці, песні спяваюць, кніжкі чытаюць, ядуць, п'юць — як хто хоча. А тым часам вялікае, шматлюднае сяло на калёсах імчыцца наперад, наперад, удаль, удаль… насупраць бягуць лясы, вёскі, гарады. Так на вока здаецца. Бо шпарка ляціць сяло.
Машыніст пакруціць ручку — дык воблакам валіць, іскры лятуць, гудкі гудуць:
— Тру-ру-ру-у-у! Гу-гу-у-у!
А машына — пых-пых-пых! Пых-пых-пых!
А жалезныя калёсы па жалезных палосах грукочуць-стукочуць:
— Тра-та-та-та-та! Тра-та-та-та-та!
І якую толькі песню заспяваеш — поезд будзе ёй такт адбіваць, як той барабан. Людзі спакойна кладуцца спаць у Менску, а прасыпаюцца ў Маскве. Прыехалі!
Вось як, малы шпунт!
— Не можа быць! — кажу. — Хіба чараўнік так можа зрабіць…