Я з вогненнай вёскі...

Калеснік Уладзімір

Прыходзяць зноў гэтыя немцы. Зноў па хаце гэтымі сваімі падковамі — ходзяць усё, ходзяць. Што яны шукалі? ІІраўда, адзеяла ў нас было пухавое. Забралі яго адразу. А так яшчэ нічога тады не бралі. Патэфон стаяў. Паігралі, нашу пласцінку паслухалі: «Полюшка-поле» была пласцінка. Пасвісцелі і пайшлі.

Паляжала, паляжала. Думаю — не, буду неяк выбірацца. Яны ўжо хату паадчынялі, хлеў адчынілі, карову выгналі. Паглядзела я ў адно акно, у другое…»

Якаў Сяргеевіч Стрынатка — памятае, сведчыць:

«…А стральба: та-та-та!.. Патом гляджу: ідуць

двое ў суседні двор. Не — тры немцы. Яны Уладзіміра гэтага, Дабравольскага, за каўнер і ў хату. Я гавару:

— Што такое?

Ну, яны там ужо страляюць вочараддзю.

Пастралялі, патом другая хата была, новая. Бачым, пайшлі ў тую хату. Там пастралялі. Ну, і бачым — сюда ідуць.

Вот яны прыходзяць сюда. А мы як сядзелі: хазяін за сталом, я — р-раз адскочыў ад яго, каб адлучыцца. Сеў на пасцель. Чуем, яны ўсё: га-га, га-га. А ў хаце філонскія дзверы. Адчыняюцца. Ён старуху — сюда, патом як піхнуў, яна бегла, бегла, чуць не павалілася. Толькі нешта стала гаварыць, а ён з аўтамата: тр-тр-тр! А я ўжо… А ў мяне цёмна-цёмна ў вачах, я ўжо не знаю. Сяджу на пасцелі. А той сын хазяіна — раз, устаў над сталом, дык яны: тр-тр-тр! Той туды ссунуўся. А тады яны на мяне, я — валюся…

Калі я валіўся, дык пуля во сюда ў плячо, сюда і сюда — чатыры пулі ў мяне. Я так і мёртвы быў.

Колькі я там ляжаў, не знаю. А патом усхапіўся. А ў мяне галасавыя звязкі паўрадзіла, дык я хачу: «Я — жывы!» А яно не гаворыцца, нічога не гаворьвдца. Думаю, нада хавацца. А не знаю, што ў мяне яшчэ і рука перабіта. Каб не ўбачылі з акна, я — раз на каленцы. I тады чую — у-ух, у мяне рука! Я руку так сюда і папоўз пад печ. А падпечча гэта якраз напроці акна. Думаю, ногі відна. А там мост стары, хата старая была, я масніцу падымаю…

А, праўда, вот яшчэ што. После мяне забілі старыка. Я бачыў яшчэ, як яго піхалі, а ён у дзверы ўпіраўся. Дык калі я ўжо прачнуўся, дык гэты стары ляжаў якраз каля мяне, ногі ўпоперак гэтай масніцы. Калі я лез назад з падпечча, ён ужо здубеў, ногі гэтыя… Дык я яго адсунуў і масніцу падняў, і, руку дзяржаўшы — туда, галавой проста. Як бадануў туда ў пясок, во да сех пор улезла ў пясок. Давай гэта левай рукой пясок з вушэй, з зубоў. Тады знаю: трэба мне закрыць маснічыну. Я давай левай рукой, давай — хлоп на месца. Там нейкая была карзіна плеценая, поўная яец і накрытая зверху пакуллем такім. А мяне то ў дрож, то ў холад, то ў дрож, то ў холад! Патом чую — абратна ідуць.

— Ох, как мне гэта, — гавора, — на бацінкі апеціты харошыя!

Гэта ён пра бацінкі, што ў маладога на нагах, — ён у Фінляндыі быў, калі вайна была, і прынёс свае з арміі. Так гэта пагаварылі і патом, чую, умануліся, пайшлі адсюль.

Цераз некаторы час ідуць яшчэ. I глядзяць: кагда я пад печ гэтую поўз, у мяне кроў сцежку здзелала, дык яны думалі, што там, і гранату — туда! Кінулі гранату. Дык яна як жахнула, дык аж куры закудахталі. А дым ка мне з гэтай самай, з гранаты. Дык мне ўжо ў яме аж недзе дзявацца…»

Гэта — у хатах. А тыя, што вырваліся, бягуць па полі — тых даганяюць кулямётныя чэргі.

«…Ну, дык мы пайшлі, — працягвае гучна, усё гучней Анастасся Касперава, —

а яны як пачалі за намі страляць услед, дык, вы паверыце, папар быў павораны, па гэтаму папару беглі — так білі, колькі нас там ужо сямей вышла, мусіць, тры ці чатыры, — і так б'юць, што дажа бег з намі сабака аднаго хазяіна, дык так, бедны: дзе пуля ўрыецца, ён — туды… Вот яны білі, білі, так з усіх старон — і з той стараны людзі бегчы сталі, і з естай, і спераду. А ўперадзе бег у нас сын той жэншчыны, ён службу ўжо адслужыў, дык ён махнуў, што «лажыцеся!». I чую, як ззадзі ў мяне ўпалі. Адна жэншчына гавора, прашчаецца:

— Сынок мой, прашчай!

Дык я вот так паднялася, зірнула — праўда, ён ляжыць, яна на каленцах над ім. Патом бачу — уперадзі той зноў падняўся і скамандаваў, махнуў нам і сам падняўся, бо ён ужо бача, што яны нас жывых возьмуць. Ну, мы ізноў пабеглі. Так я бягу, так я і вяду ўжо гэтых дваіх дзяцей — хлопчыка і дзевачку. Меншых. А яны так сыплюць, так сыплюць! Ета дзевачка вырвала ў мяне руку і пабегла ўперад у лес. Пабегла. А мы ўжо з гэтым хлопцам маім. Як дабеглі — я ўжо ранена, але я не знаю, што я ранена, — бяжыць дзевачка з лесу назад ка мне і кажа:

— Мамка мая! Я думала, цябе ўжо забілі, дык і я назад іду, каб і мяне забілі. — I кажа: — А што ў цябе?

А-а-а, гляджу, што ўжо… I шагам пайшла ў лес. Ужо не стала бегчы, так ужо сэрца маё… Я і пайшла. Вот і ўшла, і сям'я гэтая ўшла, і дзеўка мая старшая…

Пытанне: — А той, што камандаваў вамі?

— I той увайшоў у лес. Ждановіч Міша. Патом ён быў у парцізанах. Бегла нас дванаццаць чалавек, а чатыры на хаду ўбіла. Як ускочылі ў лес, Міша стаў нам перавязкі рабіць. Мне зрабіў перавязку, патом сястры сваёй. Стаім. Такая стрэльбішча ідзе — невазможна цярпець. Адкуль вазьміся — хазяін мой! Скок ка мне.

— Ой, — кажа…

Гэта ён кроў убачыў, што гэта я ранена. Да гэтага я нічога не помніла, а тут мне так ві-і-дна, што хазяіна ўбачыла! Бо думала: што ж я буду рабіць з дзецьмі без хазяіна!

Мы так сядзелі, сядзелі, страшна так — б'юць, страляюць, страшна, страшна! Ну куды ж нам? Пасядзелі, пасядзелі, пайшлі мужчыны нашы — як жа шашу перайсці? Пайшлі шашу глядзець. Перайшлі гэтую шашу, сядзелі, сядзелі ў тым лесе, камары, камары — невазможна, засякаюць нас, ні агня няма, нічаго ў лесе, ускочылі як стаім. Пайшоў хазяін, знайшоў пастухоў там з другой дзярэўні. Тыя ўжо нам далі агню, спічак. Спічкі ўжо тыя ўскраснулі, агонь разлажылі, хоць куромель ад камароў — нельзя дзецца дзе. Голад жа ў лесе, дык хазяін пойдзе куды, а іх абстраляюць…

Пытанне: — Колькі ў Борках забілі людзей?

— Людзей, мусіць, тысяча восемсот, кажуць, там напісана на помніку: тысяча восемсот сорак тры.

Пытанне: — Дык яны хадзілі з хаты ў хату і так забівалі?

— З хаты ў хату. А ў той дзярэўні — Закрынічча — сабіралі ў адну хату, у другую і білі. А нас так пабілі — па хатах. Пабілі, а потым запалілі.

Пытанне: — А паліцэйскіх як?

— А паліцэйскіх у школу, не ў школу, а ў сарай у школьны, і спалілі. Жыўём, жыўём і з сем'ямі.