Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Хто яго паклікаў? Хто мог даць яму большую любоў, чым я!
Яго ўжо не было… Я доўга была ў стане слупняка. Сэрца замерла, душа замерла. «Вера», — кліча муж. Я не чую. «Вера», — падыходзіць ён бліжэй. А гук да мяне не прабіваецца… І знячэўку — істэрыка! Я як зараўла, як затупацела нагамі — на сваю маму, маю любую маму:
— Ты вырадак, вырадак-талстоўка! Такіх жа пачвар і нарадзіла! Твае дзеці ўсё жыццё былі пачварамі і вырадкамі, бо ты не вучыла нас жыць для сябе, для свайго жыцця. І Ігарка я выхавала гэткім жа. Чаму ты нас вучыла? Аддай! Усё, усю сябе Радзіме, вялікай ідэі! Вырадкі! Ты ж бачыш, што робіцца навакол! Ты ж не сляпая. Гэта ты вінавата ва ўсім! Ты!..
Мама скурчылася
Тут трэба яшчэ раз прыпыніцца і распавесці пра маю маму.
Мая мама з таго пакалення нашых людзей, у якіх блішчэлі слёзы на вачах, калі ігралі «Інтэрнацыянал». Яны перажылі вайну і заўсёды памяталі, што яны перамаглі. Калі ўсчыналася гаворка пра тыя ці іншыя цяжкасці, мама ўсіх пераконвала: «Мы такую вайну перажылі!» Варта на нешта паскардзіцца, мы зноў чулі: «Наша краіна такую вайну выйграла!» Праз дзесяць-дваццаць гадоў яна працягвала жыць тымі ж меркамі і паняццямі, якімі жыла тады: локаць да локця, як у адным акопе, у адной зямлянцы. Льва Талстога яна любіла за «Вайну і мір», а яшчэ за тое, што граф хацеў раздаць усё бедным, каб уратаваць душу. Такой была не толькі мая мама, але і яе сябры, паслярэвалюцыйныя інтэлігенты, што ўзраслі на Чарнышэўскім, Дабралюбаве, Някрасаве…
А раптам?.. Раптам у яго не было ўпэўненасці, што смерць — гэта канец? Спыненне? Я, яшчэ працуючы ў школе, заўважыла, што ў юнацтве вельмі трывожыць, хвалюе думка пра смерць. Дзяўчаткі не любяць гаворак пра яе, а вось у хлопчыкаў смерць выклікае цікаўнасць, прываблівае. Гэта я ўсё пасля аналізавала, калі ачуняла…
У цэнтры горада ў нас — старыя «вайсковыя» могілкі. Туды ходзяць, як у сквер, часцей за ўсё маладыя, смяюцца, цалуюцца. Іграюць на гітарах, магнітафон уключаць.
Вяртаецца ён неяк позна.
— Дзе быў?
— Шпацыраваў… Зайшоў на могілкі…
— Чаго гэта ты заблукаў на могілкі?
— Там прыгожа…
…Любімы наш месяц — жнівень. Едзем у лес: я бягу між дрэў і трапляю ў павуцінне, яно ахутвае маю галаву бязважкай чалмой. Потым я знайду сябе ў яго вершы… Як дзяўчынка ляціць, гушкаецца на павуціне… Мамачка-дзяўчынка…
Як ён мог ўпадабаць смерць? За што ён яе палюбіў? Бягу па нашых слядах…
На галінцы той залапанай Кроплі зорныя накапаны…На стале ў яго, у кішэнях, пад канапай я знаходзіла лісткі з вершамі. Ён іх губляў, кідаў, забываў. Я нават не заўсёды верыла, што яны ягоныя:
— Няўжо гэта ты напісаў?
— А што там?
Ходзіць ў госці чалавек да чалавека, Гэтаксама ходзіць ў госці звер да звера…— Ну, гэта старое. Я ўжо забыўся.
— А гэтыя радкі?
— Якія?
Хтось памёр. Недзе музыка граецца. Не мяне пад акном там нясуць? Не мая галава там гайдаецца Па дарозе на Страшны суд?Маўчыць.
— Сынок, ты такі радасны, такі прыгожы. Чаму ты пра смерць пішаш?
Паціскае плячыма. Ён сам не мог растлумачыць, адкуль у яго гэтыя словы, гэтая туга.
Пасля знайшла ў Пастарнака… Як ён папярэджваў паэта, што трэба пазбягаць пісаць пра сваю смерць. Кожны напісаны радок у будучым рэалізуецца…
ЯАле я нічога не дапускала, я, што ўсё жыццё выкладала літаратуру, не прадчувала аніякай небяспекі. Вершы ў нашым доме гучалі заўсёды, як гаворка: Ясенін, Пастарнак, Лорка, Мандэльштам… Вы ніколі не заўважалі, што мастацтва любіць смерць? Я таксама гэтага раней не заўважала… Мастацтва любіць смерць, але існуе французская камедыя. Правільна? Чаму ж у нас амаль няма камедый? Бо нам нецікава, сумна проста жыць, радавацца жыццю. Мы любім боль, любім глядзець на смерць. З асалодаю, з якойсьці генетычнай гатоўнасцю мы ідзем на ахвяры, на нягоды. Смерць героя, пакутніка — вось наш ідэал. Хрысціянскі, расейскі, савецкі… Нам даводзілі, што гітара з бантам на сцяне — мяшчанства; калі агонь, дык не ля каміна, а ля вогнішча — піянерскага ці ў чыстым полі, дзе «я знаю, горад будзе, знаю, садам цвісці». Смерць у баі, у палёце… Смерць, якая заўсёды вышэй за жыццё…
І вось аднойчы… Пачынаецца містыка, але ўсё было так. Позні вечар, я ў пасцелі ўжо, перачытваю раман «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава (мая любімая кніга). Даходжу да апошніх старонак… Памятаеце, Маргарыта просіць адпусціць Майстра, а Воланд, дух Сатаны, гаворыць: «Не трэба крычаць у гарах, ён усё роўна прывык да абвалаў, і гэта яго не ўстрывожыць. Вам не трэба прасіць за яго, Маргарыта, бо за яго ўжо прасіў той, з кім ён гэтак прагне размаўляць…»
Нейкая незразумелая сіла штурхнула мяне да канапы, на якой спаў сын. Я ўкленчыла перад ім і шаптала, як малітву:
— Ігарок, не трэба. Любенькі мой, не трэба. — Пачала рабіць тое, што мне ўжо было забаронена, як толькі ён падрос: цалаваць яго рукі, ногі. Ён расплюшчыў вочы:
— Мама, ты чаго?
Зусім спакойным голасам я адказала яму:
— З цябе спаўзла коўдра. Я паправіла.
Ён тут жа заснуў. Я пайшла ў другі пакой і таксама заснула: ранічкаю трэба было бегчы ў інстытут. Што адбылося са мною, я проста не зразумела.
Вясёлы, ён дражніўся са мною, абзываючы «агнявуха-вяртуха». Як лёгка бегла я па жыцці… З якім лёгкім сэрцам…
Мы з табой павянчаны… Блакітнай вадою…Адкуль ён гэта ведаў? У чатырнаццаць гадоў… Набліжаўся дзень яго нараджэння і Новы год. Я паабяцала купіць бутэльку шампанскага…
Не, я не хачу канчаць свой аповед гэтак хутка. У нас было ажно чатырнаццаць гадоў шчасця… Чатырнаццаць гадоў без дзесяці дзён…
У мяне два страшныя сны… Адзін, як мы з ім топімся… Ён жа добра плаваў, аднаго разу я рызыкнула паплыць разам з ім далёка ў мора. Павярнулі назад, адчуваю, сілы не хапае — учарэпілася ў яго, ды мёртвай хваткай. Ён крычыць: «Пусці!» Я крычу: «Не магу!» Учарэпілася, на дно яго цягну. Ён усё-такі адарваўся і пачаў мяне падштурхоўваць да берага… Падтрымлівае і падштурхоўвае… Гэтак мы з ім выплылі.
А ў сне я яго не пускаю… Мы і не тонем і не выплываем…Доўжыцца такая схватка на вадзе…
Другі сон… Пачынаецца дождж, але я адчуваю, што гэта не дождж, а зямля сыплецца. Пясок. Пачынае ісці снег, але я па шоргату ўжо чую, што гэта не снег, а зямля… Пясок. Рыдлёўка стукае, як сэрца: шых-шых, шых-шых…
Зноў мяне цягне да канца… Да краю… Не хачу! Не хачу!
Мне суджана са дна ўбачыць болей, Чым з вышыні. Мне зоркі днём відны. І пах травы ў калодзежы больш чуцен, І гукі ўсе мякчэй у цішыні.