Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Якаясьці па ліку вясна… Якая — не памятаю. Прыходжу дадому, кажу мужу:
— Ведаеш, сёння я спадабалася аднаму мужчыну. Ён хацеў прызначыць мне спатканне.
І мой муж адказвае:
— Як я рады за цябе, Верачка. Ты вяртаешся…
Бязмежна была я ўдзячна яму за гэтыя словы.
Тут я хачу распавесці пра свайго мужа. Ён — фізік, сышліся вада і полымя. (Памаўчаўшы.) Не, пра каханне, як і пра смерць, немагчыма расказаць. Я кахала… Чаму кахала, а не кахаю? Бо той мяне няма… А сябе новую, акрыялую, я не ведаю… Не разумею…
Уначы ляжу з расплюшчанымі вачамі. Званок. Выразна чую званок у дзверы.
Раніцаю
— А я нічога не чуў.
Апошні раз — званок. Я не сплю, паварочваю вочы на мужа: ён таксама прачнуўся.
— Ты чуў?
— Чуў.
І Цімка кругі робіць ля ложка, як па следу за кімсьці… Я некуды падаю, у нешта цёплае… І бачу такі сон…
Невядома дзе выходзіць да мяне Ігар у тым адзенні, у якім мы яго пахавалі.
— Мама, ты мяне клічаш і не разумееш, як мне цяжка да цябе прыйсці. Перастань плакаць.
Дакранаюся да яго, ён мяккі.
— Табе было добра дома?
— Вельмі.
— А там?
Ён не паспявае адказаць, знікае.
З той начы я перастала плакаць, пачала гаварыць яму толькі ласкавыя словы: «Ты — самы добры. Самы прыгожы. Самы лепшы».
І ён стаў сніцца мне маленькім, толькі маленькім. А я чакаю яго вялікага, каб пагаварыць з ім, зразумець яго…
Гэта быў не сон… Я толькі заплюшчыла вочы… Дзверы ў пакой расчыніліся… Дарослым, якім я яго ніколі не бачыла, ён зайшоў на імгненне… У яго быў такі твар, што я зразумела: яму ўжо ўсё адно, што тут адбываецца. Нашы гаворкі пра яго, успаміны. Ён ужо зусім далёка ад нас…
Тады я захацела нарадзіць… Цяжка хварэла, я не павінна была раджаць, але нарадзіла. Дзяўчынку… Мы да яе адносімся, быццам яна не наша дзяўчынка, а Ігарава дачушка. Я баюся яе гэтак любіць, як любіла яго, я не магу яе гэтак любіць… Хачу пакінуць інстытут… Ува мне няма святла і радасці… Я чытаю вершы, і мне здаецца, што ўсе яны пра смерць…
У Бэлы Ахмадулінай ёсць такія радкі:
І я хацела, і паіла мёдам. Паіла мёдам, а ўспаіла ядам…А можа, ён толькі хацеў зазірнуць за край? Не верыў, што не вернецца?
«Зачыняю дзверы, якіх не адчыніў…» — так пасля назвалі кнігу ягоных вершаў.
Ёсць у мяне адна жахлівая думка: а раптам бы сам ён распавёў зусім іншую гісторыю?..
Гісторыя пра тое, як немагчыма разлюбіць маршы, Сталіна і кубінскую рэвалюцыю. Маргарыта Паграбіцкая — лекарка, 52 гады
— Мне здаецца: я ведала, што вы прыйдзеце. Увесь час кагосьці чакала, хто б мяне выслухаў. З чаго пачаць? Я трошкі разгубілася… Але гэта добра, што вы маладзейшая за мяне, інакш — што б я магла вам распавесці…
…Нядаўна мы з мужам паехалі ў Маскву і першы раз не пайшлі на Красную плошчу. Такога раней ніколі не здаралася. Хай у нас быў усяго адзін дзень, і ногі ў нас падкошваліся ад стомы, усё адно, хоць бы ўначы ці на світанні перад самым ад'ездам, мы павінны пабываць на Краснай плошчы. А зараз не пайшлі. Не хацелася.
Я заўсёды чакала гэтых першых хвілін, калі цягнік падыходзіў да Беларускага вакзала, грымеў марш, і сэрца білася ад слоў: «Таварышы пасажыры, наш цягнік прыбыў у сталіцу нашай Радзімы, горад-герой — Маскву!»
Раскутая, магутная, нікім непераможная,
Масква мая, зямля мая, любоў ты найдарожшая…
Дзе гэта? Куды знікла жыццё, якім мы жылі раней?
Мне здаецца, што я прачнуся — і зразумею, што мяне проста разыгралі. Я лягу спаць, падымуся, і ўсё будзе, як раней.
…Упершыню я ўбачыла Маскву ў семдзесят трэцім годзе. Я ўжо была замужам, дачку нарадзіла. Памятаю, што ішоў дождж, халодны, восеньскі дождж. У мяне не аказалася з сабой парасона, але я выстаяла шасцігадзінную чаргу да маўзалея. Я ішла да Леніна, як ідуць у храм. Прыцемак, кветкі… Шэпт: «Праходзьце. Не затрымлівайцеся. Асцярожна — прыступкі…» Гэта быў Бог. Я плакала, праз слёзы нічога не разгледзела. Адзінае месца, куды цягне мяне цяпер, — царква. Але я хацела б пайсці ў царкву без людзей і ўкленчыць, і гаварыць, не ведаю з кім…
Пра што? Пра тое, як мы былі дзівосна шчаслівыя! Цяпер я ў гэтым абсалютна ўпэўненая. Мы раслі жабракамі, нічога не мелі — і нікому не зайздросцілі. Улетку абуеш парусінавыя тапачкі, начысціш іх зубным парашком. Прыгожа! Узімку — у гумавых боціках, мароз — падэшвы пячэ. Весела! Хораша ўспамінаць! Верылі, што заўтра будзе лепш, чым сёння, а паслязаўтра лепш, чым учора. Любілі, бязмежна любілі Радзіму — самую вялікую, самую лепшую! Першы савецкі аўтамабіль — ура! Непісьменны рабочы вынайшаў сакрэт сталі-нержавейкі — перамога! А тое, што гэты сакрэт ужо даўно вядомы ўсяму свету, мы пасля ўведалі. А тады: мы першымі паляцім цераз полюс у Амерыку! Навучымся кіраваць паўночным ззяннем, павернем у другі бок гіганцкія рэкі, пабудуем у непраходных нетрах самую доўгую чыгунку… Вера! Вера! Вера!
Бесперапынна працавала на вуліцы радыё. Раніцай ігралі гімн, пасля маршы, песні Дунаеўскага, вершы Лебедзева-Кумача. Я і Радзіма — гэта было адно і тое ж, непадзельнае. Мне пяцьдзесят два гады, а я і зараз магу заспяваць. Хочаце?
Свабоды і шчасця бацькі не зазналі, Хаця паўставалі не раз. У змаганні стваралі і Ленін, і Сталін Айчыну святую для нас.Мама расказвала, што на другі дзень, як мяне прынялі ў піянеры, раніцаю зайгралі гімн, я ўсхапілася і стаяла ў ложку, пакуль гімн не скончыўся. Дома было свята, пахла пірагамі ў мой гонар. Я не разлучалася з чырвоным гальштукам, ён у мяне дагэтуль зберагаецца. Марыла падараваць яго дачушцы… Камсамольскі білет зберагаю… Каму?