Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Раней расчыніш акно — музыка льецца, і такая музыка, што падымешся і крочыш па кватэры, як у страі. Няхай гэта была турма, як цяпер лічаць, але нам было цяплей у гэтай турме. Мы адчувалі яднанне і прывыклі быць у натоўпе, разам. Вы паглядзіце, як мы стаім у чэргах, цесна, адно на адным, — гэта ўсё, што засталося нам ад таго жыцця.
Прыгадалася яшчэ:
Сталін — наша слава баявая, Сталін — маладосці нашай лёт, З песняю жыве, перамагае І за Сталіным ідзе народ.Як
Вы хочаце ведаць, як гэта спалучалася: наша шчасце і тое, што па кагосьці прыходзілі ўначы, кагосьці забіралі? Як лёгкі цень прабягаў… Нехта прапаў, нехта плакаў за дзвярыма… Не запомнілася… Засталося ў памяці іншае: драўляныя тратуары, што пахнуць цяплом; на стадыёнах, на плошчах асляпляльныя парады фізкультурнікаў і словы, сплеценыя з жывых чалавечых цел і кветак, — Ленін, Сталін. Быў жа Берыя, лёхі Лубянкі… А я памятаю, як цвіў бэз… Масавыя гулянні… І тое, як хацелася ўсім выказаць свае пачуцці, сваю любоў… Сталін — гэта было нешта радаснае, нешта шчаслівае. Пасля пачалі гаварыць, што ён — рыжы, маленькі. Развянчалі. Выкінулі з маўзалея. А я працягвала яго любіць. Я перастала любіць Сталіна тры-чатыры гады назад, як прачытала дакументы…
— Мама, — выпытвала ў мяне дачка, — няўжо ты сапраўды верыла, што Паўлік Марозаў, які данёс на свайго бацьку, — герой?
— Верыла! Тады была іншая мараль.
— Як ты можаш гэта вымавіць?! — У яе спалох у вачах.
Навошта мне хлусіць? Клянуся: калі б я пераканалася, што мой бацька вораг, я пайшла б у НКУС. Гэта праўда. Я была сталінская дзяўчынка. Пасля смерці Сталіна нарадзіліся зусім іншыя людзі, у нас межы пакаленняў зрушаны: мы дзелімся на людзей, якія жылі пры Сталіне, і на тых, што нарадзіліся пасля ягонай смерці. Калі вы сядзелі, прыціснуўшыся вухам да рэпрадуктара, і слухалі, як кожную гадзіну перадавалі бюлетэнь пра здароўе таварыша Сталіна, а ў дзень яго пахавання беглі, уліваючыся ў ашалелы натоўп, на плошчу імя Сталіна, каб заспець той момант, як пачуюцца жалобныя гудкі, вы — адзін чалавек. Калі ўсяго гэтага з вамі не было, вы гэтага не ведалі, не адчувалі, вы — іншы чалавек. Я вельмі ганарылася нашым суседам, дзядзькам Ванем, ён вярнуўся з вайны без абедзвюх ног, ездзіў на драўлянай самаробнай каламажцы. Зваў мяне «Маргарыткай», падшываў усім валёнкі, падбіваў боты:
— Ну што, Маргарытка, здох гэты…
Гэта ён пра майго Сталіна?! Я выхапіла ў яго свае папраціраныя валёнкі.
— Як вы можаце! Вы — герой… У вас ордэн…
Два дні ўсур'ёз разважала: пайсці мне ў НКУС і расказаць пра дзядзьку Ваню ці не пайсці? На другі дзень вяртаюся дадому: дзядзька Ваня зваліўся
Не, вы мяне паслухайце… Паверце — гэта прыватная гісторыя, вельмі прыватная…
Мая мама — дваранка, з багатай сям'і. Перад самай рэвалюцыяй, у семнаццатым годзе, яна выйшла замуж за афіцэра, пасля ён ваяваў у белай гвардыі. У Адэсе яны рассталіся… Ён эміграваў з рэшткамі разбітых дзянікінскіх часцей, а яна не магла пакінуць спаралізаваную маці. Яе ўзялі ў ЧК як жонку белагвардзейца, але не расстралялі. Следчы, які яе дапытваў, прымусіў выйсці за яго замуж. Мама ў мяне вельмі прыгожая. Яна толькі аднаго разу абмовілася, што ён быў матрос, вяртаўся дадому з ЧК п'яны і біў яе рэвальверам па галаве… Пасля некуды знік…
І вось гэтая мая мама, красуня, балерына, якая захаплялася музыкай, столькі перажыла, да бяспамяцця любіла Сталіна. Яна пагражала майму мужу, калі ён выказваў незадаволенасць чым-небудзь:
— Я пайду ў райкам і скажу, якія вы камуністы…
Мой бацька (мама потым выйшла замуж яшчэ раз) удзельнічаў у рэвалюцыі, у трыццаць сёмым быў рэпрэсаваны. Праз некалькі гадоў яго вызвалілі, але ў партыі не аднавілі. Гэта быў удар, які ён не перажыў. Дык вось, ён працаваў аграномам і, калі бачыў непарадкі, пісаў лісты таварышу Сталіну. А ў турме яму выбілі ўсе зубы, праламалі галаву…
Як гэта вытлумачыць? Яны што, усе былі дурні ці вар'яты?! Мама ведала некалькі моў, чытала Шэкспіра і Гётэ ў арыгінале. Бацька скончыў Ціміразеўскую акадэмію. Ну а Блок, Ясенін, Маякоўскі? Аляксандра Калантай, Інэса Арманд? Мае куміры, мае ідэалы — я расла з імі. Я ім верыла. Справядлівасць — вось быў сэнс нашага жыцця. (Паўза.) А цяпер зноў — багатыя, бедныя. Нехта ўжо купіў краму, а некаму на малако і хлеб не хапае. Я ніколі такога не прыму, не ўпішуся ў гэтае жыццё… Вы паглядзіце, хто гандлюе ў камерцыйных крамах, на біржах. Хлапчукі… Нейкія новыя, зусім незнаёмыя мне людзі. Часам мне здаецца, што я жыву сярод вар'ятаў… Усе звар'яцелі…
Я — лекарка, я ішла лячыць людзей, а ў сумачцы ў мяне ляжалі падрыхтаваныя сабе таблеткі… Два месяцы з дня ў дзень я насіла сваю смерць… Што мяне стрымлівала? Нечакана палохае думка, што смерць агідная. Пачынаеш уяўляць, як будзеш ляжаць, як знявечыць тваё цела, твар сутарга… Будзеш гнісці… Я бачыла самагубцаў-вешальнікаў… У апошнія хвіліны ў іх наступае аргазм… Ці ўсе яны ў мачы, у кале… Адна гэтая думка для жанчыны жахлівая. Я вельмі прафесійна ўсё ўяўляла. У мяне, як у доктара, не магло заставацца аніякіх ілюзій аб прыгожай смерці. Смерць не бывае прыгожай, труп героя і баязліўца пахне аднолькава…
Вы хацелі б зразумець прычыну? Як гэта адбылося? Ніхто не верыць… Тут са мной гутарыў псіхіятр, прафесар:
— Муж п'е?
— Што вы?!
— Разлюбіў? Пакінуў?
— Не.
— Канфлікт з дзецьмі?
— У мяне дачка і сын, двое ўнукаў. Мы ладзім.
— З працы звальняюць?
— Не.
— Дык як жа вы сябе да такога давялі?
Я маўчала. Бо пачні я яму распавядаць, ён рашыў бы, што гэта я звар'яцела, а не ўсе вакол. Мінулае магло стаць маім дыягназам…
Чаго мне шкада ў тым жыцці? Як вы кажаце, гэтай беднасці? Гэтага страху? Мне шкада сваёй веры і той вялікай магутнай дзяржавы, у якой мы больш не жывём. Маё жыццё страціла сэнс… Я не ўмею жыць толькі для сябе… Я ніколі гэтак не жыла… Дзе ўсё тое, што мы любім?