Зачараваныя смерцю
Шрифт:
На Сахаліне мы жылі паблізу могілак. Амаль штодня я чуў пахавальную музыку: жоўтая труна — памёр нехта ў пасёлку, абабітая чырвоным кумачом — лётчык загінуў. Чырвоных трун было больш. Пасля кожнай чырвонай труны тата прыносіў дадому магнітафонную касету… Прыходзілі лётчыкі… На стале дыміліся пажваканыя папяросныя «бычкі», блішчэлі запацелыя шклянкі з гарэлкай… Круцілася касета:
— Я — борт такі вось… Рухавік стаў…
— Ідзіце на другім.
— І гэты няспраўны…
— Паспрабуйце запусціць левы рухавік.
— Не запускаецца…
— Правы…
— Маўчыць…
— Катапультуйцеся!
— Ліхтар кабінны не скідваецца!.. Тваю маць!!! Э-э-э… Ы-ы-ы…
Я
Хтосьці з маладых лётчыкаў аднаго разу спытаў у мяне:
— Што ты, малы, ведаеш пра смерць?
Я здзівіўся. Мне здавалася, што я гэта ведаў заўсёды. Прыцягненне. Страх і цікаўнасць. Хавалі хлопчыка з нашага класа — накапаў у пяску старых акопаў патронаў і кінуў у вогнішча… Замест вачэй — два пятачкі… Я гэта ведаў заўсёды, я нарадзіўся ўжо з гэтым веданнем. Можа, я ўжо калісьці паміраў… Ці мама, калі я яшчэ месціўся ў ёй, сядзела ля акна і глядзела, як везлі на могілкі: чырвоная труна, жоўтая труна… Я загіпнатызаваны праблемай смерці, на працягу дня я думаю аб ёй дзесяткі разоў. Напэўна, таму, што я ў дзяцінстве жыў ля могілак. Смерць пахла папяроснымі «бычкамі», недаедзенымі шпротамі і гарэлкай. Гэта не абавязкова бяззубая старая з касой, а можа, гэта прыгожая дзяўчына? І я яе ўбачу…
…Васемнаццаць гадоў. Усяго хочацца: жанчын, віна, падарожнічаць… Загадак, тайнаў… Я прыдумляў сабе рознае жыццё, уяўляў. І ў гэты момант цябе падлоўліваюць… Мне і сёння хочацца растварыцца, знікнуць, каб нічога пра мяне не ведалі, не пакінуць аніякіх слядоў. Пайсці лесніком, бяспашпартным бомжам… Пастаянна навальваецца адзін і той жа сон: мяне зноў забіраюць у армію… Пераблыталі дакументы, і зноў трэба ісці служыць. Крычу, адбіваюся:
— Я ўжо служыў, быдлякі! Пусціце мяне!!!
Вар'яцею! Жудасны сон… А майму сябруку, ён ваяваў у Афганістане, сніцца, што аўтамат не страляе…
Я не хацеў быць хлопчыкам… Я не хацеў быць вайскоўцам… Тата сказаў:
— Ты павінен стаць мужчынам. А то дзяўчаткі падумаюць, што імпатэнт.
У арміі мяне будуць забіваць… Гэта я ведаў… Ці мяне заб'юць, ці я заб'ю. Брат вярнуўся пасля службы зламаным чалавекам. Кожны ранак яго білі нагой у твар… Ён ляжаў на ніжніх нарах, стараслужбовец — наверсе… Калі цябе цэлы год пяткай у морду! Паспрабуй застацца тым, кім ты быў. Ёсць тып людзей, якія не могуць быць мясам, а ёсць іншы тып, гатовы быць толькі мясам. Чалавечыя аладкі… Я вучыўся біць… У твар, між ног… Як хрыбет пераламаць… Хатха-ёга, каратэ…
Раскажу анекдот… Памяняем жанр…
Гуляе па лесе дракон. Напаткаў мядзведзя.
— Мядзведзь, — кажа дракон, — у мяне ў восем гадзін — вячэра. Прыходзь — я цябе з'ем.
Брыдзе далей. Бяжыць ліса.
— Ліса, — кажа дракон, — у мяне ў сем раніцы — сняданне. Прыходзь — я цябе з'ем.
Брыдзе далей. Скача заяц.
— Стой, заяц, — кажа дракон, — у мяне ў дзве гадзіны абед. Прыходзь — я цябе з'ем.
— У мяне пытанне, — падняў заяц лапу.
— Давай.
— Можна не прыходзіць?
— Можна. Я цябе выкрэсліваю са спісу.
…Нас вядуць па пероне… Дзяўчаткі махаюць… Мамы плачуць… У памяці застаюцца толькі галасы:
— Сорак таблетак… Спроба суіцыду… Белы білет. У армію не бяруць… Трэба быць дурнем, каб застацца разумным… Бі мяне! Бі! Ну і хай я — ..ўно, мне напляваць. Затое я — дома, гуляю з дзяўчаткамі, а ты — з вінтоўкай пайшоў гуляць у вайну…
Чалавека можна запраграмаваць. Ён гэтага сам хоча. Аць-два! Аць-два! У нагу!! Што такое злодзей у законе? Чалавек, у якога няма рамана са смерцю,
Чэхаў пісаў, што трэба кожны дзень выціскаць з сябе па кроплі раба. Але часам чалавеку хочацца быць рабом, яму гэта падабаецца.
Пад'ём. Каманда:
— Легчы! Устаць!
Усе падняліся, адзін ляжыць.
— Легчы! Устаць!
Ляжыць.
Сяржант стаў жоўтым, пасля фіялетавым:
— Ты што?
— Мітусня мітусні…
— Ты што?
— Мітусня…
Сяржант — да камандзіра роты, той — да гэбэшніка. Паднялі справу: баптыст. Як у армію трапіў? Яго адасобілі ад усіх, пасля некуды звезлі. Ён фантастычна небяспечны! Не хоча гуляць у вайну…
Пакончыць з сабой я хацеў разоў пяць… На пяты… рашыўся… Спачатку думаў павесіцца… Нармальна. Усе ля гэтага калісьці праходзілі…
Камандзір прасіў:
— Толькі не страляйцеся. Людзей спісаць лягчэй, чым патроны.
У чалавеку ёсць вайна, вайна ўзбуджае. Мне б сказалі — будаваць гэты дом, у якім жыву, — доўга. Сумна. А разбурыць — за два дні. Якая радасць! Біць, руйнаваць! Нам гэта падабаецца. Сістэмы звароту няма… Я баюся замкнёных аб'ёмаў… Ненавіджу сацыяльнае жыццё… Устаць-легчы! Легчы-ўстаць! Пачысцілі нас, памылі. Вынеслі чырвоны сцяг: «І калі я парушу гэтую маю ўрачыстую прысягу, дык хай мяне спасцігне суровая кара…» Уначы ў сне я ўцякаў ад бацькі, ён цэліўся ў мяне, цэліўся…
Першы ліст ад дзяўчыны… Рукі задрыжалі… Але жыццё больш Феліні, чым Бергман. Лісты захоўваць нельга.
Праверка тумбачак:
— Бабы вашы, будуць нашы. А вам яшчэ служыць, як медным чайнікам. Нясі сваю макулатуру ва ўнітаз…
Належыць набор: брытва, аўтаручка, блакнот… Сядзіш на «вочку» і чытаеш апошні раз ліст: «Люблю… Цалую…»
Палярная ноч. Бясконцая. Стаім удвух у каравуле. У руках — зброя. З'явілася думка, што гэта зусім проста: секунда-дзве, і ты — вольны… Я магу назваць не прычыну, а зачэпку. Калі шукаць прычыну, дык трэба пачынаць адтуль, калі мама хацела дзяўчынку, а тата хацеў аборт. Дзесьці ў падсвядомасці ў мяне гэта закадавана… І татавы заклінанні: «Герой! Герой!» Герояў я ўяўляў без рук, без ног. З крывавымі зоркамі на спіне… Я ніколі не хацеў быць героем. Я ненавіджу герояў! Я імі пагарджаю! Міражы! Міфы! Ілюзія! Падмена! У маленстве мы гулялі ў самураяў. Самурай павінен быў прыгожа памерці: не меў права ўпасці тварам долу, закрычаць. Я заўсёды крычаў… Мяне не любілі браць у гэтую гульню…
А зачэпка? Зачэпка магла быць глупствам… Сяржант сказаў, што ты — мех з..ўном ці кілбасы ў абед не дасталося. Гарбата без цукру… Саштурхнуць магла дробязь…
Але жыццё больш Феліні, чым Бергман.
Стаім у каравуле. Шэпт (хлопец вясковы, з Украіны):
— Ты ведаеш, што такое аргазм? Спрабаваў?
Гэта мы — з ракетамі і ядзернымі галоўкамі, якія могуць забіць тысячы людзей? І я, што хоча сябе забіць?..
…Смерць падобная на каханне. У апошняе імгненне — страшныя і непрыгожыя сутаргі. Мы не здатныя вярнуцца са смерці, але з кахання мы вяртаемся. І можам успамінаць, як было… Вы танулі калі-небудзь, вас зацягваў вір? Я тануў… Чым больш супраціўляешся, тым меней сілы. Змірыся — і дайдзі да дна. Там ужо твой выбар: ці ты хочаш памерці, ці ты хочаш жыць. Хочаш жыць — прабівай неба вады, вяртайся. Але спачатку дайдзі да дна…