Ciвая легенда
Шрифт:
– Ты так і не зразумеў мяне. Ты нічога, нічога не зразумеў. Гэта ж я вінаватая. Гэта я не дазволіла Аляхну аддаць табе Ірыну. Я не магла. – І я з жахам прадбачыў словы, якія зляцелі з яе вуснаў. – Цябе я кахаю, ты адзін мой жаданы... А ты не глядзеў на мяне: сястра і сястра. А Кізгайла спытаў на маю згоду... Як я магла... сваімі рукамі аддаць. – Голас яе перарваўся. – Раман, даруй мне мой грэх. Гэта ўсё я. Але ж я не магла іначай...
Раман маўчаў, сурова гледзячы ўбок. Я бачыў яго круты лоб, насупленыя бровы.
– Другая ніколі ў такім не сазналася б. Адна ты... Таму і не магу я цябе ненавідзець. І калі што перашкодзіла б мне цябе кахаць, дык не гэта тваё прызнанне.
– Раман... – сказала яна.
Ён маўчаў, і яна сказала яшчэ цішэй:
– Ды вазьмі ж ты мяне. Няўжо не разумееш, няўжо сляпы?
– А табе не брыдка, што я без любасці буду ляжаць з табой?
– Я кахаю цябе, – сказала яна. – Ці не ўсё адно.
– А Ірына? – глуха спытаў ён.
– Ты яе не пабачыш, гаспадар. Іх, напэўна, ужо затачылі. Яны адвезены ў Магулёў.
Ён устаў і павярнуўся да жанчыны спіною. Яна не бачыла, але ж я-то бачыў яго твар. Гэта было, як... як алень, што кліча вясной каханне, якое загубіў стралок. А ён не ведае, а ён кліча, і ў вачах неўразуменне, крыўда і няўтоленая пяшчота.
– Што ж ты, гаспадар?
– Не, – сказаў ён. – Я з табою не магу быць. Са мною ніводная не была з той пары.
Голас яго крыху ўзмацнеў:
– Але першае, аб чым ты прасіла, я не перашкоджу табе выканаць. Бяры хоць Лаўра. Калі дзіця з’явіцца ўчасна – ніхто не асмеліцца думаць, што яно не Аляхнова. Толькі не ведаю, нашто я раблю гэта. За тваю праўду? Ці шкада цябе? Ці я дурны?
– Дзякуй і на гэтым, – сказала яна горка. – Не даеш любові, але даеш хлеб.
Ракутовіч зрабіў крок да мяне, спыніўся:
– Швейцарац, прапусціць сюды гэтага хлопца. Помсты не будзе. Род не памрэ. – І дадаў: – І нават, можа, будзе праследаваць маіх нашчадкаў.
– Якіх, гаспадар?
Ён скалануў галавой.
– Я прыйду ў яе турму, – са страшнай упартасцю сказаў ён. – Выпалю ўсе замкі. Конскім хвастом попел размяту. Але з мячом ці ў ланцугах – прыйду. Жывы ці мёртвы – вазьму. Я яе вазьму з Магілёвам, з усёй нашай зямлёй, з воляй або смерцю.
– Са смерцю? – узняла яна бровы. – Не верыш, значыцца?
– Не, але біцца буду нават без веры. Справа не толькі ў Ірыне.
– Але чаму не верыш?
– Ужо другая старая варожыць, што Ірына ніколі не ўбачыць мяне. А сёння тое самае крычаў Кізгайла.
– Ён панствам кляўся, – сумна ўсміхнулася яна, – а ты ж яго збіраешся звесці, панства.
– Не, – сказаў ён, – цуда не будзе. Няпраўду так скора не вынішчыш. Патрушу хіба вас трошкі?
– Нашто ж ты ішоў тады?
– Думаеш, не ведаю, што на смерць асуджаны? Ведаю. Людзей шкада. Зямлі дзядоў шкада.
– Тады здайся ... Здайся, любы.
Ён засмяяўся, як дарослы над неразумным дзіцёнкам, крыху
– Не-е, такое я і праўнукам забараню. Калі няма шчасця для сябе, для суседа – чаго галаву берагчы? Тады яе назнарок ламаць трэба. – І дадаў: – Біцца трэба да канца, да іклоў, да апошняга хрыпу. Вы гэтага не зразумееце, вы спешчаныя. У вас і душы сталі не тыя.
– Раман, – сказала яна, – мне шкада цябе, мне страшна за цябе. Навошта ты нада мною злітаваўся?!
– Зла і так – мора. Не мне яго множыць. Жыві. Можа, сумленне заварушыцца?
– Ворагу даў літасць, – сказала яна.
– Праўда, ты ж самы страшны мой вораг.
– Гэты вораг кахае цябе, – ледзь чутна сказала яна.
Але ён ужо ўстаў, падняў яе і паставіў перад сабою.
– Бывай, варагіня. Бог з табою.
І пацалаваў яе у галаву.
Я чуў яго крокі па калідоры,чуў яго кароткую размову з Лаўрам, чуў, як Лаўр паспрабаваў быў за нешта дакараць яго і як Раман на яго прыкрыкнуў. І я чуў потым ціхую размову юнака, падобнага на архангела, з пані Любкай. І чуў, як іхнія галасы рабіліся больш мяккія.
Я не зразумеў толькі, чаму яна называла яго Раманам. Хіба што падобны? Але потым я адышоў ад дзвярэй. Мы цікаўныя таксама толькі да пэўнай мяжы...
...А раніцай мужыцкі цар выступіў з замка ў паход. Войска яго, што ўзрасло на трэць, аброслае нашай зброяй, закутае на чвэрць у нашы даспехі, стала сапраўды страшным. Валіла конніца, везлі пятнаццаць гармат, знятых з муроў, рыпелі вазы.
Косы. Вілы. Доўбні.
І я ведаў, што гэты чалавек за два тыдні ператворыць паляўнічых – у стралкоў, сялян – у баявых малацьбітоў, вуглепалаў, што звыклі да пешні, – у пікінёраў.
І ўсіх ператворыць у воінаў.
Перад тым як выехаць за браму, ён пад’ехаў да мяне, па-ранейшаму ў барвяніцы, па-ранейшаму на белым кані, падняў руку ў жалезнай пальчатцы і паказаў на замак:
– З табою людзі застаюцца. І баба. І муры. Беражы і брамы перада мною не зачыняй. Зімаваць прыйду.
Вочы яго гарэлі.
– Зберагу, гаспадар, – сказаў я. – І не зачыню. І другому не дам.
Ён кіўнуў мне галавою і паскакаў за сваім войскам.
Мільгануў удалечыні барвяны плашч. А потым усё закрыла бясконцая хмара пылу.
Нізавошта на свеце я не згадзіўся б другі раз стаяць на мурах супраць гэтага чалавека!
ІV
Скардзіся, звон!
Без надзеі на цуда,
Кату аддадзены,
Ў змроку стаю,
Адрынуты богам,
Адрынуты людам,
Адрынуты сонцам
У гэтым краю.
Скардзіся, звон!
Адное каханне,
Песню маю,
Сляпую ад мук,
Пакуль у грудзях
Не згасне дыханне,
Цемра не вырве з бяспалых рук.