Ciвая легенда
Шрифт:
І захрыпеў горлам:
– Я дваран здрадзіў, а ты здрадзіў край. Мне гарэць, а табе пакі. Ды мне, можа, яшчэ і даруе пан бог, бачачы, што скроні ў мяне ад мучэнняў сівеюць. А табе – няма літасці.
– Ды не бядуй ты так, – жаласна сказаў мужык. – Кажы, што рабіць з імі, ды і канцы.
– Твая праўда, – сказац Раман, – вядзіце іх за муры. Пад корань!
Натоўп закіпеў, цягнучы пад арку палонных. Цішу прарэзаў чыйсьці немы лямант. Потым усё сціхла.
Сціхла таму, што пад арку з-за муроў ішло павольнае і маўклівае шэсце. На плячах мужыкоў плылі
Распасцёрты на іх, велічэзны, з закінутым падбароддзем і раскіданымі валасамі, ён павольна плыў нагамі ўперад. Латаў на ім не было. Чорна-зялёны плашч прыкрываў калені, што тырчалі ўгару.
Знялі шапкі. Раман прыдушаным голасам спытаў:
– Панцыр дзе?
– Знялі, бацька.
– Правільна. Жывому жывое. У нас мала.
Пад’ехаў да насіл, схіліўся:
– Прабач, брат. Не ўбярог я цябе. А ты – спі. Усім спаць… Многім – скора.
І, падняўшы галаву, абвёў шляхту вачыма, пасвятлелымі і жорсткімі. Потым слізгануў позіркам па шасцёх чалавеках у шэрых расах, што смірна стаялі каля сцяны, узняўшы вочы ўгору. Поруч з імі стаяў служка з біклагай ля пояса.
– І вы тут? Прыпаўзлі, г'aды. Доўга ж вам дазваляе бог сваім імем празывацца.
Калі ён пацалаваў нябожчыка ў лоб, я ўбачыў, як дрыжалі яго вусны.
– Падлу цалуе, – выразна даляцеў голас з натоўпу дваран. – Сам скора падлай будзеш.
Ракутовіч узняў галаву, агледзеў стракаты ад парчы натоўп.
– Плахі сюды, – свісцячым шэптам сказў ён і раптам выбухнуў: – Плахі!!! Спявай памінальную, поп! І вы, шэрыя расы, спявайце. На сваёй д’ябальскай гаворцы.
Іякінф заспяваў. Да неба панесліся гукі памінальнай абедні. А ад сцяны ціхмана і здаўлена загучалі іншыя гукі, нязладжаныя басы:
– Dies irae, dies illa, dies magna et amara valde [12] .
Мужыкі прыцягнулі ўжо тры сасновыя калоды і кінулі іх перад капытамі белага каня. Але Ракутовіч раптам апусціў галаву.
– Добра, – сказаў ён, – не трэба плах. Не нам пэцкаць сякераю рукі. Гэтая сволач не храбрэйшая за жанчын… Вазьміце іх, мужыкі.
Дваран пацягнулі далей пад арку. Большасць маўчала, разумеючы, што пажынае свой пасеў.
– А гэтага куды? – спытаў пастух у ваўчынай шапцы, паказваючы на Кізгайлу, якога ўжо звялі з балюстрады.
12
Дзень гневу, дзень слёз, дзень велічы і горычы
– Гэтага не чапай.
– Дай мне яго забіць, – сказаў пастух, – з-за яго ў мяне брата павесілі.
– Ведай сваё месца, Іван, – суха сказаў Ракутовіч, – гэта мой вораг, не твой.
Два ворагі глядзелі адзін на аднаго. І ў аднаго не было ў вачах боязі, а ў другога – злосці. Кізгайла стаяў, прыняўшы самавітую паставу, разумеючы, што яго ўжо нішто не ўратуе.
– Ну вось, – сказаў Раман, – ты думаў, я не дабяруся да цябе, Кізгайла? А я тут, і я разграміў тваё гняздо.
Адзін
– Чаму ты не выклікаў і не забіў мяне тады?
– Вас усіх трэба пад корань – вось што я падумаў тады... Дзе Ірына?
– Ты не знойдзеш яе, Раман. Яна цябе ніколі, ніколі на пабачыць. Родам панскім на зямлі клянуся. Я адправіў яе далёка, куды ты не дастанеш.
– Я дастану... Як да цябе дастаў.
– Ты і без гэтага пакараў мяне, – на твары Кізгайлы я ўбачыў тую самую маску, што ўначы, калі Ірына кідала яму праклёны. – Дык забівай ужо да канца. – Усміхнуўся: – Толькі для мяне трох плах зашмат, Рамане. Усіх трох крывёю аднаго не напоіш.
– Я не буду сячы табе галавы. Я проста зраблю тое, чаго не зрабіў тады. Прымай выклік. Лаўр, дай яму каня.
Вочы Кізгайлы загарэліся:
– А калі я цябе звалю?
– Тады ты будзеш вольны. З жонкаю. Чуеце, мужыкі?! Я слова даю.
Кізгайла кінуўся да гнядога каня, якога падвёў яму Лаўр, коршакам узляцеў у сядло.
– Ну, тады трымайся, Ракутовіч! Я табе за дваранскую ганьбу адплачу. Шаблю мне!
– І мне шаблю. Горшую. Каб не выхваляўся потым.
– Мужыкі, – загарланіў Лаўр, трасучы хваляй валасоў, – а ну, лезь куды вышай. Ачышчай месца.
Народ з гаманой і смехам палез на балюстраду, на лесвіцы, на забрала. Адусюль глядзелі зверавата-лагодныя вусатыя морды.
Коней развялі па кутах двара. Кізгайла, прыгнуўшы галаву, шнарыў вачыма па постаці ворага. Ракутовіч спакойна чакаў.
– Давай, – махнуў рукою Лаўр.
Цішу раздзёр звонкі пошчак капытоў. Ворагі рынуліся адзін на аднаго, сутыкнуліся, скрыжавалі сталь.
Дзве блакітныя палосы затрапяталі ў паветры.
Секлі, выварочваліся з-пад удараў, з запалам хакалі пры кожным удары.
– Трымайся, Рамане, – з экстазам выў Кізгайла, выскаляючы зубы.
– І ты трымайся, – з прытоенай нянавісцю адказаў Раман.
– Блакітную кроў спахабіў.
– Людажэр. Напіўся дзявочых слёз. Вось табе...
Звон зброі аддаваўся ў мурах і запаўняў увесь двор, як на бяседзе ў таго грэцкага прахвоста, калі даводзілася ганяць птушак.
Раман ужо два разы зачапіў Кізгайлу. Абодва разы мы выразна пачулі трэск лат. Нарэшце Кізгайла злаўчыўся і рассек на Ракутовічу шалом. Рана была, напэўна, неглыбокая, але струменьчык крыві прасачыўся праз падшаломнік і павольна папоўз цераз правае брыво Рамана, закапаў на жалеза нагрудніка.
– Вось табе першая метка, – зарагатаў Кізгайла, – выкласці б цябе, сукінага сына.
І тут Раман, сціснуўшы зубы, кароткім і моцным ударам адбіў правую руку Кізгайлы ўбок.
Яго шабля занеслася і бліскавічна слізганула ўніз.
Мы пачулі Раманаў крык:
– За Ірыну табе, ваўкарэз.
Раздаўся глухі ўдар. Цела Кізгайлы хіснулася ўбок, потым павольна перавярнулася ў паветры і ўдарылася спіной аб пліты.
Шабля вылецела з непаслухмянай рукі і, звонячы, заскакала на каменнях.