Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

— Ноччу… позна ноччу.

— Застаяцеся тут?

— Не ведаю. Калі знойдзем працу, напэўна, застанемся.

Па твары жанчыны прабег цень, і яе маленькія чорныя вочкі наліліся злосцю.

— Калі знойдзецца праца… Так мы ўсе кажам.

— Брат мой сёння раненька ўжо ўладкаваўся.

— Ужо, га? Ну, магчыма, вам і пашчасціла. Толькі будзь асцеражней са шчасцем. Яму нельга давяраць. — Жанчына падышла да Ружы Сарона амаль ушчыльную. — Шчасця толькі ў адным шукай. Другога табе не трэба. Паводзь сябе прыстойна, — з нейкім шаленствам сказала яна. — І бездакорна. Учыніш грэх, глядзі, каб з дзіцем чаго не здарылася. — Жанчына прысела на кукішкі перад Ружай Сарона. — Ганебныя справы творацца ў нашым лагеры, — прамовіла яна

злавесна. — Кожную суботу вечарамі ў нас тут танцы бываюць, і не толькі кадрылю тут скачуць. Некаторыя ў абнімку, у прыціск. Сама бачыла.

Ружа Сарона асцярожна сказала:

— Я люблю танцы… кадрылю. — І цнатліва дадала: — А іначай ніколі не танцую.

Жанчына роспачна пакруціла галавой:

— А вось некаторыя танцуюць. Але гасподзь гэтага не даруе, не. І не думай, не даруе.

— Ага, мэм, — ціха падтакнула Ружа Сарона.

Жанчына паклала загарэлую маршчыністую руку ёй на калена, і Ружа Сарона здрыганулася ад яе дотыку.

— А цяпер я хачу цябе папярэдзіць. Хто ў Хрысце жыве, такіх цяпер мала засталося. Кожны вечар у суботу ў нас пачынае гэты іхні струнны аркестр іграць, і, замест таго каб псалмы спяваць, усе пад яго скачуць, віхляюцца… так, так, любачка, віхляюцца. На свае вочы бачыла. Блізка я туды не падыходжу, ні сама, ні сваім не дазваляю. Танцуюць у абнімку, упрытык, так, упрытык. — Жанчына адкінулася назад і нахіліла галаву набок, каб паглядзець, як Ружа Сарона прарэагуе на такі абуральны факт.

— Акторы? — пацікавілася тая трапятліва.

— Не, любачка! Не акторы — тыя даўно ўжо богам праклятыя. Свае ж людзі, з лагера. І дзетак малых, яшчэ неразумных, уцягнулі ў гэта, прымусілі іх прыкідвацца, строіць з сябе немаведама каго. Я туды і блізка не падыходзіла. Але чула ўсё, што яны там гавораць. Сам д'ябал тады гуляе па лагеры.

Ружа Сарона слухала, раскрыўшы рот, шырока расплюшчыўшы вочы.

— У нас у школе аднойчы паказвалі спектакль пра Хрыста-дзіцятка… на Каляды.

— Ну, я не кажу, добра гэта ці дрэнна. Многія прыстойныя людзі лічаць, што пра Хрыста-дзіцятка можна. Толькі… толькі я так прама сказаць не бяруся. Але ў нас тут Хрыста-дзіцяткі не было. Тут грэх быў, падман і д'ябальскае насланнё. Так фанабэрыста расхаджваюць, манернічаюць, гавораць чужымі галасамі. І танцуюць у абнімку, упрытык.

Ружа Сарона ўздыхнула.

— І такіх не адна-дзве парачкі, а шмат, — не змаўкала жанчына. — А чыстых, як ягня, добрапрыстойных можна на пальцах пералічыць. Толькі не думай, што гэтым грэшнікам так усё бог і даруе, ні ў якім разе. Не, любачка! Ён іхнія грахі запісвае на дошку — грэх за грахом, потым падводзіць рысу і складае грэх за грахом. Гасподзь бог наш за ўсімі сочыць, і я таксама сачу. Дзвюх ён ужо з іх пакараў.

Ружа Сарона, ледзь не задыхнуўшыся, вымавіла:

— Пакараў?

Жанчына загаварыла з яшчэ большым жарам:

— Сама бачыла. Была тут адна маладзенькая такая, дзіця насіла, ну якраз, як ты. У п'есе іграла. І яшчэ скакала ў абнімку. І раптам… — голас жанчыны загучаў сурова і злавесна, — яна пачала худнець, сохнуць — скура ды косці… і выкінула дзіця, мёртвае.

— Ой, што вы! — Ружа Сарона збялела.

— Мёртвае і ў крыві. З ёю пасля гэтага ніхто гаварыць не хацеў. Давялося ёй з'ехаць адсюль. Бо даткнешся да граху і сама яго набярэшся, вось так, любачка. І яшчэ адна была, гэтаксама сябе паводзіла. Высахла — скура ды косці, а пасля, ведаеш, што было? Вечарам раптам прапала і няма. Праз два дні паяўляецца. У госці, кажа, ездзіла. А жывата як не было. І ведаеш, што я думаю? Яе, напэўна, адміністратар наш завёз куды-небудзь, там яна і збавілася ад дзіцяці. Ён грахоў не прызнае. Сама ад яго чула. Грэх, кажа, — гэта калі людзі ў голадзе жывуць. Грэх, кажа, — гэта калі людзі ў холадзе жывуць. І яшчэ кажа, — паверыш, сам мне сказаў, — у гэтым ён не бачыць боскай рукі. Гэтыя дзве дзяўчыны, кажа, таму так высахлі, што есці ім не было чаго. Ну і прабрала ж я яго! —

Жанчына паднялася і адступіла на крок назад. Вочы ў яе гарэлі. Яна тыцнула напятым указальным пальцам ледзь не ў самы твар Ружы Сарона. — Я кажу яму: «Адыдзі!» Кажу: «Я ведала, што ў нас тут у лагеры д'ябал лютуе. А цяпер ведаю, хто ён, гэты д'ябал. Адыдзі, сатана!» — кажу. І Хрыстом-богам прысягаю, ён адступіў! Закалаціўся ўвесь, пачаў выдыгацца. Кажа: «Калі ласка!» Кажа: «Прашу вас, не прычыняйце людзям няшчасця». А я яму: «Няшчасця? А як наконт душы іхняй? А што вы скажаце пра мёртвых дзіцянятак, пра тых дзвюх няшчасных грэшніц, што пагубілі сябе праз вашыя тэатры?» Ён толькі паглядзеў на мяне, выскаліў зубы, нібы яго занудзіла, і пайшоў прэч. Зразумеў, што перад ім сведка богава. Кажу яму: «Я госпаду нашаму памагаю сачыць за тым, што тут творыцца. Кары яго ніхто не міне — ні ты, ні ўсе іншыя грэшнікі». — Жанчына падняла скрынку з бруднай бялізнай. — Беражыся. Я папярэдзіла цябе. І дзіцятка беднае беражы, што ў цябе ў чэраве, унікай граху. — Яна велічна пакрочыла прэч, і вочы яе ззялі дабрачыннасцю.

Ружа Сарона правяла яе позіркам, уткнулася тварам у далоні і ціхенька заплакала. Раптам пачула побач мяккі голас. Яна засаромлена падняла галаву. Перад ёю стаяў маленькі чалавечак у белым — адміністратар лагера.

— Не хвалюйся, — сказаў ён. — Ты не хвалюйся.

Слёзы заслалі ёй вочы.

— І я так рабіла, — сказала яна. — Я танцавала ў абнімку. Толькі ёй не прызналася. Я ў Саліса так танцавала. З Коні.

— Не хвалюйся, — зноў сказаў адміністратар.

— Яна кажа, я выкіну.

— Ведаю, што яна кажа. Я з яе вока не спускаю. Наогул жанчына яна нядрэнная, толькі людзям ад яе жыцця няма.

Ружа Сарона шмарганула носам:

— Тут, у лагеры, пры ёй дзве жанчыны, кажа, выкінулі.

Адміністратар прысеў перад ёю на кукішкі.

— Вось што, — сказаў ён. — Паслухай, што я табе скажу. Гэтых маладых жанчын я ведаю. Яны вельмі галадалі і вельмі стамляліся. Праца ў іх была цяжкая. І яшчэ яны трэсліся на грузавіках па ўхабістай дарозе. Здароўе ў іх было няважнае. Віны за імі ніякай няма.

— А яна казала…

— Супакойся. Жанчына гэтая любіць людзей трывожыць.

— Але яна кажа, вы — д'ябал.

— Ведаю. Гэта таму, што я не дазваляю ёй атручваць людзям жыццё. — Ён падняўся на ногі і лёгенька паляпаў Ружу Сарона па плячы. — Ты не хвалюйся. У яе словах праўды няма, — сказаў ён і шпарка пайшоў прэч.

Ружа Сарона доўга глядзела яму ў спіну; хударлявыя плечы яго паторгваліся ў такт крокам. Яна ўсё яшчэ праводзіла вачамі яго тонкую постаць, калі вярнулася маці — чыстая, ружовая, з вільготнымі яшчэ валасамі, закручанымі на патыліцы вузлом. На ёй была ўзорыстая сукенка, на нагах старыя, патрэсканыя туфлі, у вушах маленькія завушніцы.

— Памылася, — сказала яна. — Стаю пад душам, цёплая вада так і льецца, так і залівае мяне ўсю. Адна жанчына там была і кажа, калі хочаш, хоць кожны дзень хадзі мыцца. А жанчыны з камісіі… яшчэ не прыходзілі?

— Не, — адказала Ружа Сарона.

— А ты так і сядзіш без справы, зусім нічога не прыбрала! — Маці падхапіла талеркі са скрыні. — Трэба парадак навесці. Жвавей паварочвайся! На, мяшок бяры, падмяці тут хоць трохі. — Яна сабрала ўсё кухоннае начынне, паклала патэльню і кацялок у скрыню, а скрыню засунула пад брызент. — Пасцелі прыбяры, — загадала яна. — Ну і вадзіца, скажу я табе, ніколі я большай асалоды не адчувала.

Ружа Сарона вяла выконвала яе загады.

— Як ты думаеш, ма, Коні сёння вернецца?

— Можа, вернецца… а можа, і не. Сказаць не магу.

— А ён ведае, дзе нас шукаць?

— Пэўна ж, ведае.

— Ма… а не можа так быць… што яго забілі там, калі лагер палілі?

— Каго-каго, толькі не яго, — упэўнена адказала маці. — Ён, калі толькі захоча, адкуль заўгодна выберацца — спрытны, як заяц, і хітры, як ліс.

— Хутчэй бы ўжо прыйшоў.

— Калі прыйдзе, тады і прыйдзе.