Хто смяецца апошнім
Шрифт:
Гарлахвацкі. Чарнавус мне сам прызнаўся, што ён прафан у гэтай галіне. А Леванов і ч тым больш: ён жа тарфавік.
Туляга. Вось якраз таму, што яны з палеанталогіяй мала знаёмы, ім і будуць здавацца дзіўнымі некаторыя рэчы.
Гарлахвацкі. Не страшна, мы ім растлумачым. Вы выступіце ў спрэчках і рассееце ўсе іх сумненні. А што да даклада, дык ад яго якасці залежыць ваш лёс у першую чаргу.
Туляга. Мне напамінаць аб гэтым няма патрэбы, Алярсандр Пятровіч.
Гарлахвацкі. Тым лепш. Хутчэй канчайце, некалькі дзён асталося. (Выходзіць.)
Туляга (адзін).
Карціна другая
Кабінет Гарлахвацкага. За сталом Гарлахвацкі, Левановіч, Зёлкіна (піша пратакол), Чарнавус, Туляга, Зёлкін і інш.
Гарлахвацкі (працягвае даклад). Зямныя нетры нямала хаваюць у сабе такіх астаткаў ранейшай флоры і фауны. Гэта жывая кніга прыроды. Прыведзеныя ў сістэму, гэтыя астаткі абазначаюць сабою тую цудоўную, ні з чым не параўнальную лесвіцу Дарвіна, па якой на працягу соцень мільёнаў год зямное жыццё ўзбіралася крок за крокам усё вышэй і вышэй, аж пакуль не дасягнула вянца тварэння, якім з'яўляецца сучасны чалавек. Праўда, лесвіца гэта не такая стройная, як уяўляюць сабе людзі, не дасведчаныя ў гэтай галіне. Часамі ў гэтай лесвіцы не хапае цэлай ступенькі альбо нават двух-трох адразу. Калі якому-небудзь вучонаму ўдаецца знайсці і цвёрда ўстанавіць такую ступеньку, дык гэта з'яўляецца цэлай падзеяй у палеанталогіі. Мне, скромнаму работніку ў гэтай галіне, таксама пашчаслівілася, калі не ўстанавіць, дык, па крайняй меры, замацаваць адну з такіх ступенек. Справа ў тым, што ў Нью-Йоркскім музеі прыродазнаўства знаходзіцца сківіца невядомага выкапня. Паводле велізарных памераў гэтай сківіцы і паводле клыкоў, падобных на біўні маманта, гэту жывёліну можна было б аднесці да сям'і слановых, але гэтаму перашкаджае дасканала развітая поўная сістэма зубоў, чаго сярод слановых не сустракаецца. Вучоныя заспрачаліся. Адны з іх залічаюць жывёліну да слановых, а другія, грунтуючыся на сістэме зубоў, залічаюць яе ў разрад няжвачных парнакапытных. Але пазіцыя апошніх была досыць хісткай, бо нікому да гэтага часу не ўдавалася знайсці другія часткі шкілета і перш за ўсё косці канечнасцей, якія б пацвердзілі іх вывады. I вось, таварышы, гэта скромная костка, якую вы тут бачыце, канчаткова вырашае спрэчку вучоных палеантолагаў. Костку гэту даставіў нам адзін знаёмы натураліст, а адначасова з ёю і апісанне тых костак, якія былі знойдзены разам з гэтай.
Нічыпар (прасунуўшы ў дзверы галаву). Можна паслухаць?
Левановіч. Можна.
Нічыпар і цёця Каця ўваходзяць, садзяцца ля дзвярэй.
Гарлахвацкі (працягвае). Нам удалося ўстанавіць, што гэта костка з'яўляецца адным суставам пальца пярэдняй канечнасці тае жывёліны, аб якой спрачаюцца вучоныя. Будова нагі гэтага выкапня вельмі падобна да тае, якую мы бачым у нашай свінні. Толькі апіралася гэта жывёліна пры хадзе не на два пальцы, а на ўсе чатыры, з якіх два крайнія былі крыху меншыя за два сярэднія. Такой моцнай апоры вымагала вялікая вага масіўнага тулава. З часам, калі пад уплывам неспрыяючых кліматычных умоў корму станавілася ўсё менш і менш, буйнейшыя экземпляры пачалі выміраць ад бяскорміцы, выжывалі толькі самыя дробныя, якім менш трэба было яды. Вага тулава з пакалення ў пакаленне змяншалася, і нарэшце яно страціла столькі ў вазе, што для яго падтрымання досыць было толькі двух сярэдніх пальцаў на кожнай назе: два крайнія сталі паступова атрафіравацца. Так утварыліся канечнасці нашай сучаснай
Цёця Каця. Можа, яна і людзей ела?
Гарлахвацкі. Калі яны былі не досыць пільныя…
Левановіч. Тады яна абыходзілася з імі па-свінску.
Гарлахвацкі. Зусім правільна.
Левановіч. Так робяць, між іншым, не толькі дапатопныя свінні, але і некаторыя жывёліны пазнейшага перыяду.
Гарлахвацкі. Гэта тэма для спецыяльных доследаў.
Левановіч. Такія доследы дзе-нідзе вядуцца, наколькі мне вядома.
Гарлахвацкі. Магчыма. Я не ў курсе справы… Такім чынам, гэта костка (падымае костку і зноў кладзе на стол. Чарнавус бярэ яе і разглядае) і іншыя матэрыялы даюць нам падставу меркаваць, што гэта велізарная жывёліна часткова падобна была на нашу свінню, а часткова на маманта, з якім, відавочна, была ў блізкім сваяцтве.
Левановіч (насмешліва). Дваюраднай сястрой яму даводзілася.
Гарлахвацкі (яму ў тон). Магчыма… Дзякуючы гэтаму яе з поўным правам можна назваць іспалінскай альбо мамантавай свіннёй.
Чарнавус. Як, як вы сказалі?
Гарлахвацкі. Мамантавай свіннёй.
Чарнавус. Цікава, цікава. (Кладзе костку на стол.)
Гарлахвацкі (насцярожана). Што цікава?
Чарнавус. Усё цікава, ад пачатку да канца.
Гарлахвацкі. На тое і палеанталогія… Дык вось, таварышы, да якога вываду я прыйшоў пасля ўсебаковага і дакладнага вывучэшш гэтай косткі. (Паўза. Да Левановіча.) Вядзі сход, мне самому нязручна.
Левановіч. У каго будуць запытанні дакладчыку?
Маўчанне.
Нічыпар. Можна мне глянуць на гэту костку?
Левановіч. Калі ласка. (Падае костку Нічыпару.)
Зёлкін. Скажыце, Аляксандр Пятровіч, дзе вы такі каштоўны матэрыял знайшлі для свае працы?
Гарлахвацкі. Я ўжо казаў, костку гэту даставіў мне адзін знаёмы натураліст.
Маўчанне.
Левановіч. Яшчэ хто мае запытанні?
Чарнавус. Скажыце, Аляксандр Пятровіч, да якога перыяду вы адносіце сваю знаходку?
Гарлахвацкі (гіпнатызуе вачыма Тулягу, чакаючы ад яго паратунку). Да гэтага… як яго… вось вылецела з галавы. Горад яшчэ такі ёсць… Да пензенскага.
Чарнавус. Выбачайце, да якога?
Гарлахвацкі. Да пензенскага.
Чарнавус. Такога перыяду ў геалогіі я не ведаю. Вы, мабыць, хацелі сказаць да пермскага?
Гарлахвацкі (крыху сканфужаны). Бачыце, я лічу, што пензенскі ці пермскі — гэта ўсё роўна.
Левановіч (іранічна). Вядома, Перм ад Пензы не так ужо і далёка.
Зёлкін (не зразумеўшы іроніі). Гэта проста прыдзірка да слова.
Чарнавус. У такім выпадку дакладчыку вельмі пашанцавала.