Крыніцы
Шрифт:
Каця бачыла, што Рая зноў не хоча размаўляць з ёй. Рая адышла да каровы i хацела гнаць яе дамоў, але карова прагна хапала капуснае лісце, з хрумстаннем згрызала храпкі i ісці дамоў не хацела — павярнула ў другі бок, да кустоў.
— Няхай паходзіць, рана яшчэ, — сказала Каця. І, памаўчаўшы, дадала: — А хораша як!
Сапраўды было хораша. Моцна пахла малаком, капустай i альховым лісцем. Волкая свежасць прыносіла бадзёрасць i нейкую трывалую спакойную ўрачыстасць. У кустах гарэзавалі хлапчукі, лес за ракой адгукаўся на ix крыкі i смех, i галасістае рэха кацілася па лузе назад.
Каця адкінула прэч усялякую дыпламатыю i спытала
— Скажы, Рая, чаму ты капрызнічаеш? Чаму ты цураешся сяброў? Чаму адмовілася ад хору?
— Не хачу я!
— Не, ты скажы!
Рая загарнула кніжку i, прыціскаючы яе да грудзей, сказала:
— А хто ты такая, што я павінна спавядацца перад табой?
— Мы так доўга сябравалі,— з сумнай задуменнасцю сказала Каця. — А цяпер ты не любіш мяне.
Рая жорстка i злосна бліснула вачамі.
— Я цябе ненавіджу, калі ты хочаш ведаць, не тое што…
Каця адхіснулася, быццам яе ўдарылі, i намерылася закрыцца рукой, але рука яе павісла ў паветры.
— Мяне? Завошта? — прашаптала яна спалохана.
Раіса, мабыць, зразумела, што сказала лішняе, i злосліы
бляск пагас у яе вачах.
— Адчапіся ты, Кацька, ад мяне, — абыякава сказала яна, — Ты проста жыцця не даеш людзям сваімі допытамі.
— Не, ты скажы, завошта ты ненавідзіш мяне?
— Якая ты нудная, з табой i пажартаваць нельга.
Каця сумелася: а можа, гэта сапраўды жарт? Яна з надзеяй чакала, што сяброўка зараз радасна засмяецца, можа, нават, як раней, кінецца на шыю i прызнаецца, што яна проста здорава сыграла выдуманую ролю ёй; як будучай актрысе, гэта патрэбна. Але нічога гэтага не здарылася. Так не жартуюць. Яна сказала праўду!
Рая нахілілася, падняла з долу дубец i пагнала карову. Каця, схамянуўшыся, пайшла за ёй следам.
— Я ведаю, за што ты злуеш на мяне, жорстка сказала яна: слова «ненавідзіш» ёй цяжка было вымавіць. — Ты думаеш, я кахаю Алёшу, i праз гэта шалееш. Ты ганарыстая, як тая шляхцянка сябровіцкая…
— Што-о? — Рая павярнулася i зняважліва засмяялася. — І кахай сабе на здароўе. А мне ён патрэбны, як сабаку кій, твой мурзаты Алёша! Шчасце зиайшла Алёшу!
Каця даравала б, калі абразілі б яе, але абразу Алёшу, знявагу яго — нікому дараваць не магла. Задыхаючыся, бо праз сілу стрымлівала гнеў, яна загаварыла павольна, з паўзамі, але шыбала словы, нібы цяжкія камяні, проста ў твар разгубленай Раісе:
— Ты-ы… ты прыкідваешся паненкай… І гэта так агідна! Так агідна!.. Тфу! Плявацца хочацца… Ты ж камсамолка! — потым усё-такі не вытрымала i крыкнула: — А пра Алёшу… Мы не дазволім гаварыць табе так пра Алёшу!.. «Мурзаты». Ты — чыстаплюйка!.. беларучка! Ён кахае цябе… Сапраўднай, вялікай чыстай любоўю… — Г'олас яе задрыжаў ад слёз, але Каця перамагла сваю слабасць. — Алёша — сапраўдны чалавек. А ты, ты заводзіш шурымуры з гэтым старым смаўжом… толькі праз тое, што ён умее трынкаць на гэтым тваім паламаным раялі, з якога клапы выпаўзаюць. Ты павінна выгнаць яго з хаты! Ён не мае права жыць у вас!
Paica, не гаворачы ні слова, сцебанула дубцом карову, тая спачатку спынілася i ca здзіўленнем i дакорам аглянулася, потым баданула зямлю, ударыла сябе хвастом i пабегла. Раіса пабегла следам за ёй.
17
У той жа вечар Лемяшэвіч гутарыў з Аксінняй Хвядосаўнай аб яе дачцэ. Гутарыў невыпадкова: такі намер з'явіўся ў яго даўно, пасля таго,
Паставіўшы сабе цвёрдую задачу — зрабіць школу найлепшай, узорнай ва ўсіх адносінах, ён наладжваў усю вучэбную i выхаваўчую работу так, як патрабавала педагагічная навука, падказвалі яму ўласнае чуццё i вопыт старэйшых настаўнікоў, у першую чаргу — Данілы Платонавіча. Ён правяраў гэтую навуку на жывой практыцы, правяраў тэорыю, вывучэнню якой аддаў столькі часу, сілы i здароўя. Ён раптам адчуў, што па сутнасці толькі зараз пачаў сапраўдную творчую працу над сваей дысертацыяй, хоць не пісаў ніводнага радка, i гэта акрыляла i натхняла яго, як заўсёды натхняе i радуе сапраўдная творчасць. Акрамя агульнавядомых мерапрыемстваў у школе, якія, аднак, раней, як ён даведаўся, праводзіліся вельмі фармальна — для справаздачы, Міхась Кірылавіч правёў вялікі бацькоўскі сход, на якім зрабіў даклад аб выхаванні вучняў у сям'і i школе. Раней бацькоўскія сходы склікаліся два разы ў год, не больш, каб аб'явіць вынікі, i збіралася на ix дваццаць — трыццаць чалавек. Лемяшэвічу ўдалося сабраць разоў у сем больш, i гэта яго ўзрадавала, ён лічыў гэта першым поспехам.
Даклад зацікавіў людзей, памог устанавіць шчыры i дзелавы кантакт з бацькоўскім калектывам. Каб падтрымліваць i развіваць гэтую сувязь, Лемяшэвіч абавязаў настаўнікаў часцей наведваць хаты вучняў i гутарыць з бацькамі. І сам гэта рабіў даволі часта. Яго акрыляла нечакана адкрытае ў сабе ўменне весці размову з людзьмі на любую тэму. Раней, у горадзе, ён заўсёды пакутаваў ад таго, што не ў сваім, студэнцкім, асяроддзі ён губляўся, рабіўся нязграбным, маўклівым, a калі што i пачынаў гаварыць, дык — здавалася яму — неўпапад. Увогуле ён адкрываў у сабе шмат такіх якасцей, якіх раней не заўважаў.
З Аксінняй Хвядосаўнай ён сустрэўся на пасяджэнні праўлення калгаса i знарок сеў побач. Пасяджэнне было звычайнае, чарговае. Выносілася адно галоўнае, гаспадарчае пытанне, якое, як часта гэта бывае ў калгасах, заключала ў сабе некалькі розных пытанняў: аб уборцы бульбы, выкананні паставак бульбы i капусты, аб закупе гэтых прадуктаў, бо прысутнічаў прадстаўнік райспажыўсаюза. Па такіх пытаннях заўсёды шмат гавораць, часам даволі сурова крытыкуюць адсталых брыгадзіраў i калгаснікаў, нарыхтоўчыя арганізацыі, але вельмі рэдка прымаюць канкрэтныя рашэнні. Ды i што прымеш! Трэба выконваць — i ўсё!
Так было i гэты раз.
Пасля галоўнага пытання ішлі розныя: дзесятак «другарадных», «дробных», як ix часта лічаць, не зважаючы, што іменна гэтыя жыдцёвыя дробязі i прыцягваюць на пасяджэнні мноства людзей i часта вызначаюць узровень усёй далейшай работы: уздымаюць актыўнасць калгаснікаў ці, наадварот, глушаць яе.
Пасяджэнне было мнагалюднае. Перагляд норм на будаўнічыя работы, раздача на працадні яблык, назначэнне новага загадчыка свінафермы, радыёфікацыя Топаля — самай далёкай брыгады, плата за электраэнергію, дапамога старым, накіраванне на вучобу — усе гэтыя «дробныя» пытанні закраналі жыццё многіх людзей. Але звычайнае па свайму зместу пасяджэнне гэтае праходзіла крыху незвычайна. Здзіўляў старшыня. Рэдка хто бачыў Махнача вось такім: акуратна паголеным, у чыстай кашулі, найлепшым касцюме i наглянцаваных ботах. Ад гэтага ён выглядаў маладзейшым, падцягнутым. Нехта, убачыўшы яго, бесцырымонна i здзіўлена выгукнуў: