Крыніцы

Шамякин Иван Петрович

— Чаму?

— Я забылася… Мне трэба зайсці да адной хворай.

— Да каго?

Яна на момант сумелася, відаць, успамінаючы сваіх хворых.

— Да дзяўчынкі Івана Хмыза, у яе запаленне лёгкіх.

Даніла Платонавіч цяжка ўзняўся i стаў насупраць яе, як бы загароджваючы дарогу, дакорліва i ласкава, як гавораць малым, сказаў:

— Гэта няпраўда, Наташа.

У Лемяшэвіча балюча сціснулася сэрца ад крыўды; так бывае, калі крыўдзіць без усялякай прычыны чалавек, якога моцна паважаеш. Ён не мог больш вытрымаць, падхапіўся.

— Я ведаю — Груздовіч хоча пайсці з-за мяне! У такім выпадку я пайду. У яе большае права…

Даніла

Платонавіч спыніў ix абаіх рухам рук — як спыняе дырыжор музыкантаў, якія выбіліся з аркестра.

— Завошта вы крыўдзіце мяне, старога?

— Вас? — здзівіліся яны разам.

— Сядайце, — загадаў ён. Яны стаялі. Тады ён паўтарыў больш уладна: — Сядайце! — І яны паслухмяна селі, як вучні, кожны на сваё месца.

— Вы даруйце мне, — пасля працяглай паўзы сказаў Даніла Платонавіч. — Я стары чалавек, я маю права спытаць… Скажыце мне, што вы не падзялілі? Чаму вы неўзлюбілі адно аднаго, яшчэ нават не пазнаёміўшыся як мае быць? Каб я не ведаў Наталлю Пятроўну вельмі даўно, не ведаў усяго яе жыцця, то мог бы падумаць, што вы — старыя знаёмыя і… ворагі. Пры ўсім сваім жыццёвым вопыце не магу зразумець… Харошыя людзі, інтэлігенты… робяць адну справу i раптам — такая непрыязнасць. Чаму? Я хачу, каб мае сябры былі сябрамі паміж сабой… Ёсць такі закон!

Лемяшэвіч глянуў на старога, на Наталлю Пятроўну, прыветліва ўсміхнуўся.

— Я сам не разумею, Даніла Платонавіч… Не разумею, чаму Наталля Пятроўна неўзлюбіла мяне Я з радасцю працягваю ёй руку самай шчырай дружбы. — І ён зрабіў pyx, як бы намерваючыся сапраўды працягнуць руку. Але Наталля Пятроўна нават не варухнулася, яна глядзела на свае рукі, ламаючы пальцы.

— Наташа! — дакорліва паклікаў Даніла Платонавіч.

— Мае сімпатыі ці антыпатыі не залежаць ад мяне. Вы ведаеце — я люблю людзей… Але дырэктар з першага дня дрэнна зарэкамендаваў сябе… у маіх вачах… Я не магу дараваць чалавеку, які разбурае тое, што я ствараю… Я змагаюся супроць п'янства, а вы…

— Што я?

— Вы самі ведаеце…

— Па-вашаму, я — другі Ваўковіч? П'яніца? Так? Колькі разоў вы бачылі мяне п'яиым? Адзін раз у магазіне… Але, выпіў, напіўся, чорт вазьмі, па дурноце! Дык я сам сябе пакараў за гэта!

Даніла Платонавіч с, таў паміж імі i звёў рукі, як бы жадаючы абняць ix i такім чыпам наблізіць адно да аднаго.

— Сябры мае, харошыя вы людзі, i мне крыўдна за вас. Што вы, як дзеці… Дзіўлюся, як вы не разумееце адзін аднаго. Наталля Пятроўна, ты добра ведаеш, што гэта няпраўда. Навошта ты выдумала гэта? Чатырох месяцаў даволі, каб уведаць чалавека. Міхася Кірылавіча любяць i паважаюць. І, далібог, не разумею, чаму адна ты так упарта не хочаш адмовіцца ад першага ўражання, калі нават яно было i кепскае. Чаму? Ты выдумала наіўную прычыну…

Наталля Пятроўна раптам зірнула на старога настаўніка i сумна ўсміхнулася.

— Вы нас мірыце, як дзяцей. А мы не біліся. Калі ласка. — І яна падала Лемяшэвічу руку. Мабыць, ёй хацелася хутчэй скончыць гэтую непрыемную размову. Паціскаючы руку, яна глянула зблізку яму ў вочы, i раптам твар яе заліўся такой чырванню, што Лемяшэвіч у сваю чаргу збянтэжыўся: чаму? што з ёю? Яна адышла да кніжнай шафы i пачала выбіраць кніжку.

Больш пра свае адносіны яны не сказалі ні слова. Лемяшэвіч i Даніла Платонавіч пачалі гаворку пра школьныя справы. Наталля Пятроўна, зноў сеўшы ў крэсла, праглядала том энцыклапедыі. Лемяшэвічу вельмі хацелася даведацца,

што цікавіць яе ў энцыклапедыі, але ён не адважыўся i ўсё сядзеў насупраць грубкі, у якой гудзела ўжо даволі зыркае полымя.

На кухні грукнулі дзверы, i неўзабаве бабка Наста прынесла газеты i часопісы.

— Во… зноў цэлы пуд, — з папрокам сказала яна, кладучы пошту на стол. Потым прыветліва ўсміхнулася Наталлі Пятроўне, мабыць, ухваляючы, што тая з'ела мёд, i раптам звярнулася да Лемяшэвіча: — Дзілектар, мядку хочаш?

Яна спытала гэта ўпершыню за ўсе чатыры месяцы, як ён наведваецца ў дом, i Міхась Кірылавіч узрадаваўся гэтаму: бабуля нарэшце як бы прызнала яго сваім, блізкім чалавекам, такім, як Наталля Пятроўна, i гэтым нібы яшчэ больш збліжала ix. Мабыць, Наталля Пятроўна таксама адчула нешта падобнае, бо з цікавасцю стала чакаць, што ён адкажа. І хоць Лемяшэвіч не надта быў ласы да мёду, але весела крыкнуў:

— Хачу, бабуся! Вельмі хачу!

— Праца, дарагі Міхась Кірылавіч, ніколі людзей не раз'ядноўвае, якая б цяжкая яна ні была, — гаварыў між тым Даніла Платонавіч, адказваючы на сумненні Лемяшэвіча наконт таго, што ў калектыве ix нібыта няма належнай дружбы i еднасці i што, магчыма, прычына гэтага ў перагружанасці настаўнікаў працай. — Наадварот… Калі, вядома, яна правільна арганізавана i размеркавана паміж членамі калектыву. Я не сказаў бы, што ў нас нагрузкі няправільна размеркаваны. Людзі не скардзяцца. Але вы кажаце праўду… У калектыве ёсць нейкая… насцярожанасць, я сказаў бы. Калегі нашы як бы баяцца адзін аднаго…

— Вось іменна… І мяне гэта турбуе, Даніла Платонавіч. Мне незразумела: чаму гэта? хто вінаваты?

— Я сам не разумею, — паціснуў плячамі Шаблюк. — Сам прыглядаюся, шукаю… Недзе прычына павінна быць. І нам трэба знайсці яе, бо, скажу вам, — хвароба заразная…

Наталля Пятроўна адарвалася ад газет, якія пераглядала.

— Вы даруйце, што я ўмешваюся. Але мне здаецца — выдумалі вы свае страхі, ва ўсякім разе перабольшваеце ix. A калі ёсць нешта падобнае ў вас, дык ці варта ламаць галаву над прычыиай. Вельмі ж ясна яна, прычына, — Прыходчанка.

— Чаму Прыходчанка? — здзівіўся Лемяшэвіч.

— Чаму? Наіўныя вы ці абваражыла яна вас?..

Даніла Платонавіч запярэчыў:

— Не, не, Наташа! Гэта не тое. І ты, калі ласка, не ўзвальвай усё на чалавека толькі за тое, што не любіш яго. Так ніколі не будзеш аб'ектыўным суддзёй!

— Я не збіраюся яе судзіць. Але я паспрабавала паставіць сябе на месца вашых настаўнікаў. І, відаць, я таксама адчувала б сябе няёмка… насцярожана, як вы кажаце, каб ведала, што адзін з членаў калектыву, як кажуць, — вочы i вушы начальства…

— Ну, гэта глупства, Наташа! — адмахнуўся Даніла Платонавіч. — Што ж мы, па-твойму, сакратара райкома баімся?

— Не, сакратара мы не баімся, калі пра нашу работу дакладваюць у райком як мае быць, па-партыйнаму, падзяржаўнаму… Але калі пра нашы размовы, учынкі, чалавечыя слабасці даносіцца, даруйце мне, у ложку… Тут — не боязь, тут…. ну, проста… проста непрыемна, абразліва…

Яна зноў пачырванела і, разгарнуўшы газету, закрылася ёй.

— Не, усё-такі гэта глупства. Гэта не прычына, — не згадзіўся Даніла Платонавіч, беручы жалезную качаргу, каб разбіць галавешкі. A Лемяшэвіч падумаў: «Яна мае рацыю. Гэта можа быць», — хоць у душы нешта пратэставала; не хацелася думаць так дрэнна i пра Бародку, i тым больш пра Марыну Астапаўну.