Крыніцы
Шрифт:
— У нашым грамадстве паклёпнікаў трэба асуджаць да вышэйшай меры… Што, не? Паклёпнік — гэта той жа дыверсант. І калі, напрыклад, у нашым калгасе завяліся такія, мы не маем права спаць спакойна!
— А ты думаеш, што гэта напісаў хто-небудзь з Крыніц? — спытаў хітры Лявон Цялуша, жадаючы даведацца, каго падазраюць Валодзеў бацька, Раўнаполец i ўсе іншыя дарослыя.
— Не сумняваюся! Ёсць там такія дэталі, якія мог ведаць толькі наш чалавек.
— А хто? На каго ты думаеш?
У гэты час у клас увайшоў Алёша Касцянок, i ўсе на момант пераключылі ўвагу на яго. Так мімаволі пераключалі ўвагу на кожнага, бо
— Дык на каго ж ты думаеш? Хто гэта мог зрабіць? — паўтарыў сваё пытанне Лявон, калі Алёша сеў побач з ім.
Валодзя Полаз сумеўся.
— Хто? Хіба мала такіх! Ёсць яшчэ ў нас…
— Акрамя Арэшкі, гэтага ніхто не мог зрабіць, — спакойна сказаў Алёша, вельмі нечакана для ўсіх i для самога сябе; калі ўжо сказаў, тады спахапіўся, успомніў, як Сяргей i Міхась Кірылавіч сурова загадвалі Адаму, каб той трымаў язык за зубамі. Алёша ніяк пасля не мог зразумець, чаму ў яго, чалавека не балбатлівага, вырвалася гэта. Няўжо таму, што ён ненавідзеў Арэшкіна?
Клас на момант прыціх. Каця, якая стаяла каля дошкі, падышла да дзвярэй i шчыльней прычыніла ix. А Рая раптам падхапілася, дрыжачым голасам крыкнула:
— Сам ты паклёпнік няшчасны! Якое ты маеш права? Якое,? Віктар Паўлавіч абураўся больш… больш, чым усе вы! Ён пісьмо напісаў, каб настаўнікі падпісалі… Як вам не сорамна!.. — з вачэй яе пырснулі слёзы, i яна кінулася да дзвярэй. Але дарогу ёй загарадзіла Каця, i ў адзін міг каля ix апынуліся Валодзя, Лявон, Пятро, Павел.
— Сядай, Рая, на месца i нервы свае не паказвай нам! — рашуча запатрабаваў Валодзя.
— Згаджаемся, што Алёша сказаў глупства, i забудзем пра гэта. Забудзем усе! — мудра загадаў Лявон.
Зашумелі дзяўчаты:
— Райка! Апомніся!
— Ты разумная дзяўчына, Рая, i ты разумееш… — паважна, як бацька ці настаўнік, дыпламатычна гаварыў Лявон, — павінна зразумець, што гэта можа абразіць Віктара Паўлавіча, якога ўсе мы вельмі i вельмі паважаем…
Рая нарэшце зразумела, што пра яе падумалі аднакласнікі. Страшэнна збянтэжаная, яна вярнулася за сваю парту, закрылася хусткай.
Лявон падміргнуў класу i ўзняў рукі, патрабуючы цішыні.
— Алёша, колькі там на тваім будзільніку да пачатку заняткаў? Тры? Дзеці, прашу сесці на месца! Дастаньце вашы падручнікі i падрыхтуйцеся да ўрока. Школьныя правілы забылі, чэрці паласатыя! Колькі я вас вучыць буду! Вось… На свеце існуе адна фізіка — i больш нічога! І ўсё падпарадкоўваецца законам фізікі!..
Ад Арэшкіна, калі ён зайшоў у клас (першы ўрок быў яго), не схаваліся заплаканыя вочы Раісы, яе ўсхваляванасць i насцярожанасць класа. Пасля, дома, ён паспрабаваў даведацца ў яе, што адбылося ў класе раніцой, перад урокамі. Яна не сказала, выдумала нейкую наіўную прычыну, нейкую спрэчку з-за згубленай бібліятэчнай кнігі. Арэш'кін, вядома, не паверыў i папрасіў Аксінню Хвядосаўну, каб тая пацікавілася, чым усхвалявана дачка.
— Маці павінна заўсёды ведаць, што на сэрцы ў дачкі, дарагая Аксіння Хвядосаўна.
Раіса сказала маці праўду, i тая, па сваёй сялянскай прастаце, а яшчэ i таму, што не любіла Касцянкоў, перадала ўсё Віктару Паўлавічу.
23
Раней
Інтэлігенцыя жыла i працавала таксама неяк адасоблена. Настаўнікі ніколі не заглядалі на станцыю, механікі прыходзілі хіба толькі на кінакарціну ў няўтульны i халодны клуб.
Зараз пакрысе ўсё мянялася, хоць, вядома, не без цяжкасцей. Пачалося з трактарыстаў: у калгас цяпер прыходзілі пастаянныя рабочыя дзяржаўнага прадпрыемства. Натуральна, што гэта дысцыплінавала людзей, павышала ix адказнасць за зробленую працу. Да таго ж калі раней з надыходам зімы сувязь калгаса з МТС амаль парывалася зусім, то цяпер яна нават пашырылася. Вярнуліся з поля на сядзібу станцыі трактары — прыйшла ў калгас брыгада па механізацыі ферм, прыйшлі аграном, заатэхнік, электрык, i нават на рамонце клуба працавалі цесляры з МТС.
Вядома, змены гэтыя не адбыліся самі па сабе толькі ў выніку таго, што з'явілася мудрая пастанова. Дзе не было ініцыятыўных людзей, там не было i сур'ёзных змен. У Крыніцах такія людзі з'явіліся i ў МТС, i ў калгасе. Яны неслі новыя пачынанні.
Павел Іванавіч Валатовіч не прамінуў ніводнага сходу, ніводнай вытворчай нарады механізатараў. Ён заклікаў Рашчэню, партарганізацыю, увесь калектыў:
— Пачніце па-новаму з калгаса, на тэрыторыі якога вы знаходзіцеся. Бо калі вы ў нас не пачнеце працаваць па-новаму — не пачаць вам нідзе. А мы з свайго боку зробім усё, што трэба, каб выканаць рашэнні партыі. І давайце дамовімся: ніякіх скідак i ўступак адзін аднаму…
— А мы цяпер за ўсё адказваем, за кожнае кураня ў калгасе — адказваў Рашчэня. — Вам, старшыням, рабіць няма чаго. Усё мы.
— Не бойся. Хопіць работы i вам i нам… А ты як хацеў? Акрамя. сваіх трактароў на полі ды працэнтаў мяккага ворыва, больш нічога не ведаць? Не, брат, хопіць. Будзеш адказваць за ўсё разам са мной… І за кароўнікі, дзе вецер свішча, i за развалены клуб.
Рашчэня добра разумеў гэта ўсё сам i з усёй шчырасцю сумленнага працавітага чалавека імкнуўся наладзіць усю работу па-новаму. Але пабурчаць любіў, асабліва ў прысутнасці старшынь:
— Усё — на МТС. Нянька вам МТС, цішто? Не няньчыць будзем — патрабаваць! Нечага за нас хавацца!
— Вось i патрабуй, — адказваў Валатовіч.
Рашчэня — працаваў што меў сілы, забыўшыся на ўсе свае хваробы, большую палавіну якіх выдумалі жонка i ўрачы. Але часам яго апаноўваў страх перад веліччу задач i адказнасцю. Усё-такі ён стары чалавек, практык. Ці хопіць яго практыкі, яго ўмення кіраваць, каб МТС працавала па-новаму? Вунь якія людзі ідуць да яго — усе з вышэйшай адукацыяй! А на старшынь калгасаў? Валатовіч пайшоў, вопытны работнік, стары камуніст. Вунь як да яго цягнецда інтэлігенцыя!