Ля аднаго вогнішча
Шрифт:
Літаратура, як вядома, толькі тады ставіцца жывой справай, калі імкнецца асэнсаваць жыццё грамадства, усвядоміць сваё месца ў кантэксце з ім. Мастак — можна сказаць — чалавек з сацыяльным сумленнем, ён павінен быць у творчасці на ўзроўні грамадскага дзеяча.
Што складае аснову творчай індывідуальнасці? На мой погляд, наяўнасць таленту і выразнае пачуццё асобы, шырыня грамадзянскіх даляглядаў. Уласна кажучы, асоба — гэта і ёсць сукупнасць сацыяльных грамадскіх адносін.
Наступныя кнігі («Круглая плошча» — 1971, «Грыбная пара» — 1973) узмацнілі адчуванне сучаснасці. Зрэшты, у кожнага паэта адчуванне сучаснасці — сваё. У Грачанікава яно звязана з глыбінёй светапогляду, ён не ўспрымае сучаснага без мінулага, без яго героікі і ахвяр, якія выхоўваюць пачуццё адказнасці,
Зборнік «Круглая плошча» адкрываўся вершам «На Палессі…»
На Палессі — спрадвеку, як быццам званы, Несціхана сівыя звіняць курганы…Гэта падаюць свой голас продкі: «Добры дзень вам, нашчадкі! Добры дзень вам, зямляне!»
Паглыбляецца і ўзбагачаецца пачуццё патрыятызму, абвастраючы праніклівы лірызм, шчырасць і непасрэднасць паэтычнага выяўлення.
Краю мой родны і мілы! Чую ў світальнай цішы, Як твае стогнуць магілы, Як твае плачуць крыжы. Маеш і долю і волю Не анямеў, не аглух. Твайго ж незагойнага болю Жыве ў маім сэрцы дух.Сінтэз сучаснага і мінулага ў яго паэзіі абумовіў асаблівасці светаўспрымання, буйны план.
У вершы «Адведкі» паэт стварае велічны вобраз жанчыны-маці, якая пакідае родны падворак, каб «убачыць магілы пяці партызанаў-сыноў».
Праз сёлы, бары і палеткі, І праз спачуванні людзей Маці ідзе ў адведкі, Маці ідзе да дзяцей.З мастацкага боку верш «Адведкі» вабіць здзіўляючай арганічнасцю нязмушанай сувязі, узаемаспалучанасці ўзнёслага і бытавога. На досвітку, па-святочнаму ўрачыста збіраецца маці ў свой шлях.
Плыў ранак спелаю шыпшынай. Даўно не мелася ў старой Ні гэтай лёгкасці птушынай, Ні гэтай яснасці былой. І ў гэты ранак светла-звонкі З рахманым сонцам на чале Спявалі пеўні, і даёнкі, І дапрызыўнікі ў сяле.І адно не супярэчыць другому — паэт, асэнсоўваючы сувязі паміж людзьмі і жыццём, паміж мінулым і будучыняй, прарываецца да высокага ўзроўню гуманізму, які ўбірае ў сябе шматстайнасць чалавечых клопатаў і турбот.
Чытаючы зборнік «Круглая плошча», адчуваеш, што думкай аўтара рухае імкненне спазнаць сэнс і сутнасць чалавечага быцця, адкрыць і асэнсаваць складанае і супярэчлівае адзінства ўзаемаадносін людзей і рэчаіснасці. Паэт усё ўважлівей углядаецца ў жыццё. Паказальным быў у гэтым сэнсе верш «Матацыклісты».
Матацыклісты шпараць па шашы. Паветра рэжуць, як электрапілы, У рокаце — надрыўны крык душы, Нібыта рух высмоктвае з іх сілы.Уразіла не толькі адмысловая аркестроўка. Чамусьці, па нейкай пабочнай асацыяцыі, успомніўся верш другога паэта гэтага пакалення — Бэлы Ахмадулінай «Мотороллер» («Завиден мне полёт твоих колёс, о мотороллер розового цвета!..»). І тут і там прысутнічае дух сучаснасці, хаця кожны з гэтых твораў арыгінальны і незалежны ад другога. Паэт хоча пранікнуць у свет адчуванняў маладых людзей:
Што думаюць, сціскаючы рулі, Яны ў рухомай гэтай адзіноце, Калі абрысы неба і зямлі Знікаюць на бязлюдным павароце? ІмПытанне зададзена — у чым «сутнасць руху»? Сапраўды, у чым яна? Над разгадкаю б’юцца і паэт, і яго героі:
Ім рэжа вочы вецер, сонца, пыл. Інспектары — Дзіравяць ім талоны, А у саміх, відаць, свярбяць далоні, Ды часам вопыт пазбаўляе сіл. Яны, пасуравелыя, глядзяць: Ухабаў менш — спакуса большай стане. Было дарогу цяжка збудаваць, Наладзіць рух на ёй — куды складней.Часцей бачым яго ў роздуме. Вучыцца заўважаць бег часу, пранікліва ўзірацца ў гарадскую ўскраіну, якую насяляюць учарашнія вяскоўцы.
Ён не проста фіксуе рэальнасць, а стварае яе нанава — намаганнямі душы. Ён не траціць свежасць успрыняцця: «кожнае дрэва лагодна па салаўю калыша» — такім яму ўбачыўся старажытны парк у родным Гомелі.
Паэт паказаў сябе як праніклівы лірык, які ўмее ў лірычным перажыванні сканцэнтраваць падзеі
І з’явы навакольнага свету. Над Белай Руссю — белы снег, Нібыта чыстае сумленне, Нібыта светлае збавенне За самы патаемны грэх. На досвітку запахне снег Малінава-празрыстым сокам. І сад, заружавелы ў сне, Зазвоніць ціха каля вокан.Родныя краявіды глыбока хвалююць паэта, ім аддадзена частка яго сэрца, кусочак самай патаемнай і шчырай любові, якая вядома чалавеку з дзяцінства. Рэчка, луг, поле, лес — гэта тое, што спадарожнічае нам з дзяцінства, фарміруючы нашы ўяўленні.
Як добра, што ёсць яшчэ гэта на свеце: Гром паблажэла рохкае недзе, І хлопчык абпырсканы весела едзе Па лужынах цёплых на веласіпедзе. І не прэюць у лузе пракосы, І ўвесь свет малады і босы!Гэтыя простыя рэаліі свету ўвасабляюць у сабе яго прыгажосць, цэласнасць і гарманічнасць. Далучэнне да натуральнага, зямнога азначае далучэнне да хараства, гарманічнасці. У гармоніі — таксама ісціна, — гэта заўважана даўно.
Усе вершы А. Грачанікава, як правіла, вельмі асабістыя: у кожным прысутнічае сам паэт са сваімі адчуваннямі, думкамі і пачуццямі. Аднак яго «я» паўстае не вонкава — яно арганічна сплаўляецца з радком, з кожнай яго клеткай, выступаючы, як голас самога жыцця.
Зборнікі вершаў «Грыбная пара» (1973) і «Начная змена» (1975) вывелі іх аўтара ў першыя рады беларускай паэзіі. Яны сведчылі не толькі пра павелічэнне жыццёвага вопыту паэта, але і пра схільнасць яго да філасофскага паглыблення ў рэчаіснасць.
Усё часова на зямлі, часова… Але жыве дзіцячы смех і слова, У небе сонца, пад гарой — крыніца, І завязі жывая таямніца Гасцюе ў свеце, як раней гасціла. О Беларусь! Мяне ты узрасціла, Дала мне мову, песню, зрок і слых, Каб імі надзяліў дзяцей сваіх…Паэт імкнецца сцвердзіць важнейшыя каштоўнасці чалавечага жыцця, зразумець і ўсвядоміць дыялектыку пастаяннага і зменлівага. Ён задумваецца над праблемай прагрэсу — руху грамадства да больш дасканальнага стану.