Отколотое зеркало / Китек к?зге
Шрифт:
Сахип ?ф?нде яраткан м??зугына кереп китк?ч, туганлык м?н?с?б?тл?ре турында туйганчы, озаклап ф?лс?ф? сатты. Л?йл? ??в?л аны кызыксынган булып, м?кт?пт?н «икеле» алып кайткан укучы бала кебек бирелеп ты?лады. К??елен? кызыклы бер фикер килг?ч, урындыгында боргалана, бит очларына чокырчыклар чыгарып елмая ук башлады. Билгеле н?рс?л?р хакында шулай озак ??м эчпошыргыч итеп с?йл??чене кая ты?лаганы бар со? аны?? Шуны исен? т?шер? к??ел ш?рифл?рен к?т?реп ?иб?рде. Б?ек Толстой кал?менн?н т?шк?н Каренин шулай нотык тотарга, акыл сатарга, ?йр?терг? яраткан ич. «Анна Каренина» романын укыган иде, к?пт?н т?гел фильмын да карады. К?р?се?, у?ышсыз м?х?бб?те бел?н берр?тт?н, Анна, карт ирене?
– Уртак бала кан й?решен ?зг?ртеп, кешел?рне якынлаштырмыймы? М?х?бб?т вакыт узгач с?нс? д?, рухи якынлык, уртак м?ш?катьл?р, з?выклар, ахыр чикт? ист?лекл?р кала бит.
Кызыны? ?зен б?лдер?ен, с?зл?рен ?итди кабул итм?вен Сахипны? диванда боргаланып утыруыннан, к?зл?рен каплый язырдай салыныбрак т?шк?н аксыл кашларыны? калтыранып алуыннан сизде ты?лаучы. ?ти кеше баланы? а? т?пкеленд? яткан борылышларны да тоеп ала шул. Сахип та с?з елгасын башкага борып ?иб?р? кир?клеген сизде.
– Шатланып бет? алмыйм, Л?йл?м.
– Ниг? диик инде, ?тием?
– Балаларым икесе д? кыз булды.
– Аны? ни аермасы бар? Ир бала да бала, кызы да бала.
– Юк шул. Кызлар, берд?н, ягымлы, ирк? булып ?с?л?р, ?зл?рен тудырып ?стерг?н, канат куйган ?ти-?нил?рен ташламыйлар. ? егетл?рне хатыннары алып кит? д? в?сс?лам, бигр?к т? тормышы ?айлы буразнага т?шс?, аларга ата-ана да, ?би-бабай да кир?кми. Юньсезл?ре пенсия к?нне «х?л белерг?» килеп ?ит?л?р.
С?йл?ш?не? я?арак юн?лешен иярл?г?н Сахип, аталар бел?н балалар арасындагы катлаулы м?н?с?б?тл?р турында рус, татар ?д?биятларыннан мисаллар китер?-китер?, кызын т?мам ал?ытты.
Л?йл?не? пырдымсызланып, с?гатен? карап-карап алуы буенча каядыр ашыгуын сизеп, Сахип (яшьл?р, акыллы фикерл?рне акыл сату дип ялгыш б?ял?п, ?лк?нн?рне ты?ларга яратмыйлар шул) т?п фикерен кызыны? колагына и?дереп калырга ашыкты:
– Егете? си?а т?къдим ясадымы со? ?ле?
– ?зем «ми?а ?йл?н» дип ?йтермен, яме, – диде Л?йл?, иренн?рен сузып.
Кызыны? ирониясен кабул итм?г?н ата кеше:
– Гад?тт?, кушылу, гаил? кору турындагы фикер ??в?л ирл?рд?н чыга. Хатын-кыз ?ле бераз уйланыбрак торырга, бу с?зне к?пт?н к?теп яш?г?нен сиздерм?ск? тиеш, – диде.
– Мин а?а «?тине? тиз арада кия?ле буласы кил?, сузма» дип ?йтермен.
– Мин сине? бел?н олы башым бел?н кил?ч?к тормышы?, язмышы? турында с?з алып барам. Гел уенга борып утырасы?. «Тормыш – ул театр» дип раслаучылар булса да, с?хн?д? озак яш?п булмый. Спектакль бетк?ч, артистлар да ?йл?рен? таралышалар. Минем, кызым, си?а бик зур ?тенечем бар: син безне? борынгы, ерактан, ханнар заманыннан килг?н Габбасов фамилиябезне сакларга тиешсе?. Аны? юл башында атаклы муллалар, зыялылар торган. Ул безне? горурлыгыбыз, рухи мирасыбыз. Улыбыз булмагач, н?сел д?вамчысы буларак син каласы?. ?зе? бел?се?: минем энек?шне? хатыны – башка милл?т кешесе. Аны? балалары со?рак фамилиябезне ?зг?ртеп, бозып бетер?ч?кл?р. Котдус Кутузовка, ?клим Климовка, Нуретдин Нардинга ?йл?нг?н шикелле аны да бер?р Габисовка яис? Абисовскийга ?зг?рт?ч?кл?р. Апа? Регина, мине ты?ламыйча, ирене? фамилиясен? к?чте, ? гаил? б?хетле булмады.
Апасыны? ире бел?н аерылышуында ?тисене? д? катнашы барын яхшы бел?е ?стен? ???тлеге д? бернич? кешег? ?ит?рлек Л?йл? мондый т?къдим бел?н килешерг? ашыкмады.
– Габбасова булып калып кына мин б?хетле булырмынмы? Гаил?мне сакларга ярд?м ит?рме бу фамилия?
Сахип Миндрахманович м?сь?л?г? ки?р?к
– ?зе? к?реп торасы?, шул фамилия бел?н мин нинди у?ышларга ирештем. ??в?л н?сел фамилияг? хезм?т ит?. Со?ыннан фамилия барчасына югарыга ?рм?л?рг? булыша. Син университетны? и? престижный факультетын т?мамлап кил?се?. Укырга керг?нд?, бернич? балл ?итм?с? д?, фамилиябез артында торган кешел?рне? абруе м?сь?л?не у?ай якка х?л итте д? куйды.
Л?йл?не? ?г?р д? эне? олы т?р?л?рне? к?зен? чалынып, турылыклы хезм?те бел?н ?ск? к?т?рел? алмаса, сине ?з артыннан с?йр?п бармаса, ?аман да техникумда информатика укытып, вак-т?як с??д? бел?н ш?гыльл?неп к?не?не к?рер иде? дип ярып салырга теле кычытса да, кызыл рубинлы алка, «М?р?к?» ширк?тенн?н биз?н? ?йберл?ре алу ?чен акча сорыйсы исен? т?шк?ч, ?зг?р?к четерекле с?аль бир? бел?н чикл?нерг? булды:
– Ни ?чен ?нием ?з фамилиясенд? калмады? Тел?м?деме, ?лл? сине? т?ти фамилия?? кызыктымы?
Туры ?авап бир?се урынга, Сахип Миндрахман улы покосны ки?р?к алдырырга булды:
– ?ние? чиб?р, чая ханым. Миш?рл?рг? хас гад?тл?рне? к?бесен ?зен? се?дерг?н. Тоткан ?иренн?н ?змич? ?иб?рм?с. Мен? мине д? бик тиз загска алып китте, мин а?гы-ми?ге й?рг?н арада, апа?ны, сине табып, ?зен? гомерлекк? ?сирлекк? т?шерде. Тик ?зен? ?йт? к?рм?: ?ние? – чабаталы н?сел баласы. Аны? кыз фамилиясе Гыйздуллина иде. Хикм?т озынлыкта гына да т?гел. Аны? туры бабасы Гыйздулла исемле була. Я?а ясалган, тарихы кич? ген? башланган фамилияне? кай ?ирен? ябышып ятасы?? Борынгы фамилиял?рен саклап калу ?чен, бик к?п буын бабалары? зур к?ч куйганнар, к?р?шк?нн?р дип уйлыйм. Басып алучыларга н?сел ?ебен югалткан манкортларны буйсындырып тоту ?и?елр?к булгандыр.
Л?йл?г? д? фамилиял?ре борынгы, серле ??м к?п м?гън?ле тоела. Баш бирм?с б х?рефл?рене? ян?ш? кил?е, а ны? эчке рифма ясавы ?зе ни тора. Татар теле д?ресл?ренд? ?лфия апасы сингармонизм кануннарын тикм?г? ген? ?йр?тм?г?ндер. Тик бу гам?лне тормышка ашыруда урыстан и?с? д?, ?зебезнеке булып китк?н ну терк?гече тырпаеп, эчне пошырып тора. Бу хакта Морад бел?н ничек с?зне башларга? Ул – укыган кеше, б?лки, вакланып та тормас, ?зе?? кара дип, фикерен т?гаенл?п ?йтм?ве д? бар. Я??дил?рд? ген? бит ул н?сел башында аналар тора, дил?р. ? татар-т?ркил?рд? хатынны? ир фамилиясен? к?ч?е б?х?с тудырмый торган хакыйкать санала.
Кич? Л?йл? ки?ч? битенн?н, б?р??ге борыныннан, чем-кара к?зл?ренн?н, эре с?якле г??д?сенн?н кыпчак н?селе ик?нлеге к?ренеп торган Ф?рд?ния Газиз кызы Нигъм?туллинаны?, рус егетен? кия?г? чыгып, Иванова фамилиясен алуы турында з??г?р экраннан горурланып с?йл?вен ты?лап, милл?тт?ше ?чен оялып утырган иде. Б?с, шулай булгач, ни ?чен Л?йл? ирене? фамилиясен? к?чм?ск? тиеш? Д?рес, Морад ?з фамилиясен яратып бетерми. С?лимуллин, имеш. Тел т?ртелерлек авазы да юк. Арты? бел?н бозлавыктан шуып барган кебек кен?. Б?лки, булачак ирем ?зе безне? фамилияне алыр. Габбасовлар булып, кулга-кул тотынышып, Муса ??лил ??йк?ле яныннан узсак, ничек к??елле булыр иде. Юк, ошбу т?къдимне ?йтерг? кыюлыгым табылса да, Морад риза булмас. М?ск??д? яис? башка рус ш???ренд? кунакхан?г? урнашканда, фамилиямне д?рес яздыра алмыйча интекк?нем шактый булды дип к?л?-к?л? с?йл?г?не х?терд?. «Саломуллин» дип язалар й? икенче л ны санламыйча т?шереп калдыралар. Т?рки д?ньяда С?лим ки? таралган исем, т?рекл?рне? атаклы солтаны С?лим исемен й?ртк?н. Ул да, абза? шикелле ?к, алдынгы карашлы булган, яраткан хатынын мен? болай к?т?реп алып, бел?генд? ?ти-?ти иттереп й?ртк?н дип язганнар бер югалган китапта ди-ди т?мл?п телен? салынганы х?терд?. Морадны? Л?йл?не кулына к?т?реп алып, баскетболист шикелле ?к булдыра алмаса да, шактый ?йл?ндер?е к??елд?.