Пляц Волі
Шрифт:
Напрыканцы чэрвеня 1919 года бурмістр Вільні паслаў усім кіраўнікам адзьдзелаў Магістрата і гарадскіх устаноў паведамленне аб тым, што ўсе дакумэнты і просьбы, якія падаюцца на імя Магістрата, могуць пісацца «ў якой-будзь з мясцовых моваў (польскай, беларускай, літоўскай, жыдоўскай). Расейская і нямецкая мовы не прызнаюцца краёвымі, і дзеля гэтага ані просьбы, ані ніякая карэспандэнцыя па-расейску або па-нямецку не прыймаецца».
Перахварэўшы вясной на беспрацоўе, летам Вільня ўбіралася ў сілу. Тэхнічная секцыя пры Магістраце падрыхтавала праект, паводле якога тысячы ахвотнікаў прапаноўваўся занятак. Былі запланаваны зямельныя работы па «ўрэгуляванні»
У горадзе заклалі фабрыку бетона, з якога пачалі рабіць тратуары, — драўляныя ўшчэнт знасіліся. Домаўласнікаў абавязвалі класці бетон і ў сваіх панадворках. Цэмент на фабрыку прывозілі чыгункай з Польшчы, жвіру ж хапала і свайго.
Вырашылі пракласці ў горадзе і вадаправод. Матэрыялаў на ўсё пакуль не хапала. У Бернардынскім садзе на Буфаловай капалі вадаёмы. Пад Віленскай і Нямецкай пачалі рабіць мураваны сток для каналізацыі — спатрэбілася 120 000 вялікай цэглы…
Не хапала рэльсаў, каб чыгункай вазіць на гарадскія работы зямлю і матэрыялы — і даўмеліся выкарыстоўваць «нямецкія»: немцы, калі падчас вайны высякалі ў краі лясы (і перавозілі да сябе), пакінулі сотні кіламетраў рэльсаў і шмат вагонаў, - і яны цяпер спатрэбіліся віленчукам.
Адкрыліся танныя страўні-сталоўкі — па горадзе тулялася шмат жабракоў, сярод іх часта патрапляліся дзеці… Запрацавала хуткая дапамога — за месяц адзначалі па 120 выездаў «карэткі». Зменшылася колькасць захворванняў на плямісты тыф. Пачысцелі двары — Магістрат штрафаваў неахайных домаўладальнікаў.
Пачалі дзейнічаць віленскія банкі, ды ўсёроўна на рагу Завальнай і Рудніцкай раніцамі гудзела «чорная гелда», дзе «піжоны» ў кепках і модных сплюснутых капелюшах, з гальштукамі і без мянялі валюту. Іхнія вокрыкі часта перабівала тарахценне па брукаванцы сялянскіх вазоў…
У ліпені камісар Віленскага вокругу пан Недзялкоўскі сваім загадам устанавіў новы курс грошай: 100 царскіх рублёў прыроўнівалася да 200 думскіх ці 115 «остмарак» (столькі каштавала бутэлька гарэлкі з «прыкускай»).
Пасля гэтага зніклі цэннікі на таварах, у крамах запатрабавалі толькі царскія рублі — разрахунак на пфенігі рабіць не маглі, бо не хапала «драбязы». Кошт хлеба маркамі ўзрос неадпаведна да змены курса рубля, у некаторых гандляроў тое, што прадавалася ў марках, стала — у тых жа лічбах — прадавацца за «цяжэйшыя» царскія рублі…
Віленскія газэты пра «грашовы» загад пісалі:
«Камісар вокругу ня мае права даваць загад… Усялякія датычна грошаў загады маюць гэтак вялізарнае значэньне, што могуць іх рэгуляваць толькі агульнадзяржаўныя органы… Думаем, што апавяшчэньне п. Камісарам Вокругу выйшла з якогась непаразуменьня і чакаем, што хутка яно будзе адменена».
Аніякіх «адменаў» не было, адно камісар вокругу дазволіў віленскім габрэям гандляваць і ў нядзелі…
На Вялікай Пагулянцы запрацавала «Беларуская кааператыва». Магістрат увёў па горадзе падаткі на нерухомасць, рэстарацыі і гасцініцы, а таксама на… коней, веласіпеды і сабак. Ад кожнага веласіпеда — 15 рублёў і 2 рублі 50 капеек за «значок», за кожнага сабаку — 10 рублёў і 50 капеек за «значок», за каня — 80 рублёў у год.
13 ліпеня адкрыўся тэлеграф і для цывільных, рыхтавалася да адкрыцця фабрыка мармелада —
У ліпені патаннелі харчовыя прадукты. Фунт хлеба прадавалі за 3-4 рублі, мяса — за 7-8, сала — 11-12, масла — 14-15,5 (у чэвені гэта каштавала адпаведна 5г6, 10-12, 13-16, 16-18 рублёў. Кварту малака ў чэрвені куплялі ў Вільні за 2,5-3 рублі, дзесятак яек — за 12-18 рублёў, а ў ліпені плацілі адпаведна па 2 і 10 рублёў..
Вільня, здавалася, зноў паверыла ў сваю шляхетнасць — і бадзёра ўбіралася ў пахкую ліпнёвую квецень.
Новаабраны старшыня Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Горадзеншчыны Клаўдыюш Дуж-Душэўскі [23] яшчэ ў чэрвені выехаў у Варшаву — каб паклапаціцца пра арыштаваных польскімі ўладамі беларусаў і азнаёміцца з поглядам дзеячоў левага накірунку ў польскім Сойме. Ён сустрэўся з прадстаўнікамі Польскай партыі сацыялістычнай (ППС) і «Польскім стронніцтвом людовым», якія шчыра падтрымалі ідэю існавання незалежнай беларускай дзяржавы і абяцалі спрыяць беларусам. Добразычліва глядзелі на справу адраджэння сваёй усходняй краіны-суседкі і некаторыя іншыя партыі Гуртка народных паслоў Сойму (разам з ім ППС і Народны гурток работнікаў мелі ў Сойме 180 галасоў).
23
Яго абралі і старшынёй Таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны (першымі старшынямі былі Вацлаў Іваноўскі і Антон Луцкевіч). Віцэстаршынёй таварыства стаў Янка Станкевіч.
Быў Клаўдыюш Дуж-Душэўскі і на аўдыенцыі ў Начальніка Польскай Дзяржавы Язэпа Пілсудскага. У выбарах у Віленскую гарадскую раду маглі ўдзельнічаць толькі тыя, хто валодаў польскай мовай. Пра гэтае нераўнапраўе і загаварыў напачатку Дуж-Душэўскі — Пілсудскі загадаў абмежаванне зліквідаваць. А вось пра арганізацыю беларускага войска Начальнік Польскай Дзяржавы тады не сказаў нічога пэўнага.
Польскія войскі ўжо занялі Маладэчна і Вілейку і працягвалі наступ на Менск, з якім, як і з усёй усходняй Беларуссю, ужо два месяцы не было зносінаў. На літоўска-беларускім фронце Чырвоную армію адкінулі ад рэчкі Мядзёлка. Атрады генерала Макжэцкага занялі Ганцавічы…
Бачачы, што польскія войскі ўсутыч падыходзяць да Менску, бальшавікі вялікімі сіламі контратакавалі пад Маладэчнам і Вілейкай — з падтрымкай артылерыі, двух бронецягнікоў і некалькіх аэрапланаў, - і зноў былі вымушаны адысці. Не зважаючы на вялікія страты, праз некалькі дзён Чырвоная армія распачала новы наступ з паўночнага ўсходу ад Радашковіч і Вілейкі. Штодня праз Смаленск і Полацак на беларускі фронт бальшавікі перавозілі па пяць тысячаў салдат — перакідвалі з Уральскага фронта (Калчак чырвонай сталіцы ўжо не пагражаў). Камісары змаглі б сабраць пад Менскам і большае войска, калі б не поспехі Дзянікіна…
— Калі палякі злучацца з Дзянікіным — бальшавікам загуба, — гаварыў Аляхновічу Езавітаў. — Будзе адрэзана Украіна! Бальшавікі адчуваюць гэта, і таму так люта б'юцца за Менск…
Падчас наступу польскага войска на Менск на Украіне адбыўся палітычны пераварот. Перарваліся ўсе стасункі паміж Пятлюрай і ўкраінцамі ва ўсходняй Галіччыне. Яшчэ ад 29 чэрвеня закрылася граніца. Пятлюра ўмацоўваўся ва ўладзе і вёў барацьбу з бальшавікамі, галіцкія ж атрады падтрымлівалі з Чырвонай арміяй добрыя стасункі.