Пляц Волі
Шрифт:
Такое не магло не ўразіць, не магло не натхніць, не магло не падкупіць…
…І як гром з пасвятлелага неба — польскі загад аб раззбраенні Першага беларускага палка. Уноч 28 красавіка палякі занялі Горадню, напалі на полк і інтэрнавалі яго — амаль усіх салдатаў і афіцэраў раззброілі і вывезлі ў лагер на тэрыторыю Польшчы. На вызваленых ад бальшавікоў землях абвяшчалася мабілізацыя ў польскую армію.
Гэтыя весткі сустрэлі Езавітава перад Горадняй, пасля ад'езду місіі з Варшавы. Міністэрства беларускіх
4 красавіка быў абраны прэзідэнт Літоўскага Гаспадарства Антон Смэтона, у Тарыбу замест Івана Луцкевіча і Янкі Станкевіча ўвайшлі новыя беларусы — Корчыцкі і Бялецкі. На чале кабінета міністраў 12 красавіка стаў Слежэвіч. Паміж беларускімі прадстаўнікамі Тарыбы і беларускімі арганізацыямі пачаліся перамовы аб тым, каб Язэп Варонка больш не ўваходзіў у літоўскі ўрад — міністрам беларускіх спраў прапаноўвалі стаць Вацлаву Ластоўскаму (які незадоўга перад тым пакінуў сваю пасаду беларускага аташэ пры літоўскай амбасадзе ў Берліне) ці Пятру Крэчэўскаму.
Перамовы да згоды не прывялі, і Варонка застаўся міністрам.
Зялёнае войска
Яшчэ восенню — пасля адыходу немцаў — сяляне Халопеніцкай воласці абралі Лукаша Сяменіка ваенным камісарам. Але ж у першы дзень усталявання ў краі «савецкай» улады бальшавікі арыштавалі яго і пасадзілі ў барысаўскую турму, адкуль праз паўмесяца перавялі ў Менск. Сяляне пачалі збіраць сходы і накіроўваць у Менск пасланцоў з рэзалюцыямі ў абарону свайго героя. Рукапісныя «пастановы» да разгляду прымалі, але на ніводную не адказалі, - і Сяменік заставаўся за кратамі. Ды аднойчы начальніку турмы надакучылі хадакі:
– Навошта яны гэтага атаманчыка сюды з Барысава прыперлі? Тут і ад сваіх не прадыхнуць. У сябе хай у распыл і пусцяць… — І загадаў адвезці Сяменіка назад. Загадаў неасцярожна пры «хадаку», і вестка тая ўжо на другі дзень прыйшла ў Халопенічы…
27 траўня аўто «чразвычайкі» злосна гыркала, трапляючы на карэнні, што, як змеі, выпаўзалі на дарогу — нібыта пагрэцца на вясновым сонцы. На кузаве — двое з вінтоўкамі і звязаны Сяменік, у кабіне немаладога ўжо веку шафёр, абапал — лес, разлапісты, густы.
Аўто, гыркнуўшы цішэй, прытармазіла і спынілася. На дарозе — воз з бярвёнамі. Дзед у світцы і аблавушцы сцёбае каняку — тая сіліцца й ціснецца назад, хамут ледзь не налазіць на вушы…
– Дзед, давай у бок са сваёй калымагай! — не ўцерпеў канваір.
– Куды ж, дзеткі, у бок… Кола вунь… па атосу ў гразь ускочыла! І адкуль тут гэтая яміна?
Канваіры пераглянуліся: нідзе не дзецца, дарога вузкая, не аб'ехаць. Маладзейшы, закінуўшы вінтоўку за плечы, саскочыў з кузава
– А ты б яшчэ больш наклаў… - бубнеў, піхаючы воз. — На халяву так скора і пуп развяжацца.
– То хто ж думаў, што ў гэту яміну скочу, хай яна не дачакае!
Сяменіку раптам голас старога падаўся знаёмым. Вызірнуў з-за кабіны — так і ёсць: дзед Улас з Крывога хутара!
– Ся-ядзець! — выкрыкнуў канваір на кузаве і прыціснуў вінтоўку.
І тут бухнуў стрэл, другі… Асунуўся пад воз канваір, а другі сполашна ўскінуў вінтоўку, ды ў тую хвілю на яго наскочыў Сяменік і што сілы тыцнуў плечуком. Канваір перакаўзнуўся цераз драўляны борт і гохнуўся на зямлю. Паспрабаваў ускочыць — і трэці стрэл…
З лесу выйшлі двое — колішнія «зялёнаатрадаўцы».
– Злазь, Лукаш… Далей машына не паедзе, — празвінеў адзін з іх. Моцна абняліся. Дзед Улас, спіхнуўшы аблавушку набок, бяззуба ўсміхаўся Лукашу:
– А не распаўнеў ты на казённым харчы…
– Ды ўжо зараз ад'ядацца буду. — У адказ усміхнуўся і Сяменік. — А я то думаю, як гэта дзед такі воз адзін навярнуў!
І раптам дзед спахмурнеў, тыцнуў пальцам у кабіну… Аберуч абшчаперыўшы руль, спалохана лыпаў вачыма шафёр.
– Анутка вылазь са сваёй бярлогі, - на яго наставілі вінтоўкі.
Шафёр павольна адкрыў дзверцу, выпхнуўся з кабіны і прысеў на шырокую падножку.
– Ты глядзі, а мог бы каго-небудзь з нас і падсмаліць! — Сяменік — ужо развязенены — выцягнуў з кабіны вінтоўку. — А-а?
– То я ж не стралец, а вазец… — Шафёр уздыхнуў і палез па папяросу.
Хутка абярнулі воз. Дзед Улас штурхануў Сяменіка і зноў кіўнуў на шафёра (той так і сядзеў на падножцы — курыў):
– А што з ім?
Сяменік пачухаў патыліцу, стукнуў даланёй па лёстках воза:
– Разварочвай, чалавеча, сваю жалезную каняжыну дый едзь назад з мірам.
А той лена павярнуў да яго галаву, зіркнуў з-пад густых броваў:
– А ты думаеш, што мяне там сустрэнуць з хлебам-соллю?
Сяменік змуліў вусны, задумаўся.
– У Менску ў цябе хто-небудзь ёсць?
– Ёсць… Кот, дый той надоечы да сяброўкі згарцаваў.
– А сам што рабіць думаеш?
– Я б… — шафёр зняў кепку, стукнуў ёю па калене. — Мне застаецца адно: змяніць жалезнага каня на жывога…
– Гэта што… — Сяменік здзівіўся. — З намі падацца хочаш?
– Хачу.
Сяменік агледзеў таварышаў.
– Хлопцы, а вы ці не зноў у зялёныя падацца сабраліся?
Тыя паціснулі плячыма:
– Дык сам жа бачыш: цёпла стала, зелянее ўсё наўкол…
– Што ж, калі так, то паехалі, - ажывіўся Сяменік, падышоў да шафёра: — А цябе, чалавеча, як твой кот называе?
– Ды цёзкі мы…
– З катом? — зарагатаў Сяменік.
– З табой, — усміхнуўся нарэшце і шафёр.
Пакуль мужыкі капалі магілку, каб пахаваць канваіраў, Лукаш-другі схаваў у лесе сваю жалезную канячыну — і вярнуўся з каністрай.