Пляц Волі
Шрифт:
– Тут цябе ўжо колькі дзён твой таварыш дамагаецца… Жыць не мае дзе, дык я яго ў нас, у бібліятэцы «прапісаў», — і ўсміхнуўся. — Схадзі павітайся, а тады пра паездку раскажаш…
Толькі адкрыў шкляныя дзверы ў бібліятэку, а насустрач — Васіль Муха:
– Нарэшце ты адшукаўся, пан генерал!
…Год Муха правёў у атрадзе Сяменіка. Расказваў, што палякі выдавалі толькі харч, а ў зношанай вопратцы, казалі, у лесе ня сорамна… Нястачы прывялі да хваробаў. Восенню палову атрада — і самога камандзіра, і Муху — зрэзаў тыф. Хворых адвезлі ў мястэчка Смалявічы. Пасля гэтага атраду Сяменіка польскія ўлады выдалі абмундзіраванне, пенсію і, дазволіўшы пашыраць свой аддзел, даручылі самае пякельнае — выведку
Муха паказаў нават фотакартку выведчыкаў: дзевяць партызанаў — у шынялях, світках, падперазаных дзягамі, у зімовых шапках-«стаўбурках», за плячыма — вінтоўкі. Паперадзе Лукаш Сяменік — невысокі, у доўгім шынялі з каўняром з чорнага футра, на дзязе — кабура з наганам і марскі корцік (падарунак Мухі), доўгая шабля ў похве, чорная шапка бокам насунута на макаўку галавы, высокі ў маршчынах лоб. За Сяменікам — сам Муха.
– Чакай, недзе я ўжо гэтую гвардыю бачыў… - Езавітаў аддаў фотакартку. — Ну так, пад артыкулам пра Сяменіка ў Аляхновічавым «Беларускім Жыцьці»! [38] Так што не думай, — і Езавітаў прыязна ўсміхнуўся, — ведаем мы сваіх герояў…
38
Артыкул «Л. Сяменік», падпісаны скарочаным «Ст-іч», і згаданы фотаздымак беларускіх партызан былі змешчаны ў № 3 (25) «Беларускага Жыцьця» за 9 лютага 1920 года. Адным з першых «партызанку» Сяменіка і ўвесь беларускі вайсковы рух (дзейнасць Булак-Балаховіча, арганізацыі «Зялены Дуб» пад ачолам Дергача-Адамовіча) пачаў вывучаць беларускі гісторык і бібліяфіл Рамуальд Зямкевіч. Ён меў магчымасць працаваць з архівам Булак-Балаховіча і нататкамі-мемуарамі Ядвігіна Ш. пра генерала, якія перапісаў у сына Булак-Балаховіча. У лісце да Вацлава Ластоўскага 27 снежня 1922 года (глядзі публікацыю лістоў Язэпам Янушкевічам у «ЛіМе» (1999, 4 чэрвеня)) Рамуальд Зямкевіч прызнаваўся:
«Апрача гэтага запісаў я са слоў Дзергача (Адамовіча) шмат фактаў, каторыя правяраю ў гутарках з ваякамі Балаховіча і св[ятой] пам[яці] Семенюка. Зрабіць гэта, разумеецца, трэба і то як найхутчэй, бо падзеі ў памяці заціраюцца, а не напісанае і не надрукаванае не дасць ніколі будучыім пакаленням зразумення праўды. Гісторыія партызанкі Семенюка (Рамуальд Зямкевіч, як і многія іншыя, называў партызанскага атамана Семянюк, а не Сяменік.
– А. П.), а таксама «Зялёнага Дуба» цікавіць і займае маю ўвагу, але кожная паасобку. Разумеецца, што ўсё гэта ў адрыўках будзе вам паслана для друку ў «Беларускім Сьцягу»».
Згаданыя матэрыялы Рамуальда Зямкевіча знайсці не ўдалося. З ягонага пісьма вядома адно: жыццёвы шлях беларускага партызана-змагара Лукаша Сяменіка скончыўся да снежня 1922 года - перад прозвішчам з'явіўся дадатак «св[ятой] пам[яці]...
Так, часам можа падацца, што жыццё чалавечае сплятаецца з нечаканасцяў. Хто знае, хто з кім спаткаецца, што на што набяжыць?..
На асвечанай яшчэ не ашчадным вераснёвым сонцам Прывакзальнай вуліцы Коўна лёсіла сустрэцца Цішку Гартнаму і Паўліне Мядзёлцы.
– Дзядзька Цішка, ці ты гэта? — першай азвалася Мядзёлка. — Якім ветрам да нас?!
Гартны здзіўлена зморшчыўся — і прамовіў ціха, усміхаючыся:
– Ды не да вас, а цераз вас… — прымружыў адно вока і ўважліва агледзеў Мядзёлку: — А паненка ўсё харашэе…
– Я ўжо год як пані. — Мядзёлка адкінула з брыва завіты кудзярок (тут, на Прывакзальнай, яна нядаўна выйшла з цырульні).
– Ну?.. — Гартны зноў зморшчыўся. Насамрэч, ён ужо ведаў пра шлюб Мядзёлкі з Тамашом Грыбам, як і пра колішні арышт абодвух польскай дэфензівай, але чамусь яму хацелася пра гэта «забыцца».
– Так-так… А
– Вечарам еду.
– То тым больш хадзем!
У кавярні на той жа Прывакзальнай было моцна накурана. Гартны хмурыўся, неахвотна адказваў на Мядзёльчыны пытанні, выціраў спацелы лоб, а потым цмокнуў і адкрыў вакно, правёў вачыма сялянскую фурманку, што нарабіла на вуліцы грукату, затым сеў і спытаў сам:
– А як пані Мядзёлцы жывецца?
– Пакуль, цьфу-цьфу, ад ліха ціха…
– А муж… Твой Грыб як?
– Тамаш у Лодзі. І я б там была, каб не збегла па падробленых дакумэнтах… — Мядзёлка, заўважыў Гартны, зусім не хацела кавы — крышку прыгубіла і адставіла філіжанку.
– А як не сакрэт, куды васпан збіраецца вечарам ехаць?
– У Берлін, — Гартны мовіў гучна, упэўнена, а Мядзёлка як не дачула — запытальна ўгледзелася яму ў вочы, не стрымалася:
– Во як! Там, кажуць, цуд, Эўропа! — і ўздыхнула: — А мы вось тут седзімо і пра свет толькі па часопісах ведаем…
І тут Гартнага нібыта працяла электрычным токам — узняў галаву, наструніўся:
– Хочаш у Берлін… на працу?
Мядзёлка, агаломшаная, адхіснулася да спінкі стула, але здолела стрымацца, адказала, як здалося, нават пакрыўджана:
– Пан няўдала жартуе…
– Чаму жартую? — насупіўся Гартны, зняў пенснэ і паклаў у кішэнь пінжака. — Мяне накіравалі ў працяглую ўрадавую камандзіроўку ў Нямеччыну. Па замове Савецкага ўрада будзем там друкаваць беларускія падручнікі. То й запрашаю на працу пад маім кіраўніцтвам… — памаўчаў, змуліў вусны, — карэктарам ці стыльрэдактарам… — уважліва паглядзеў на Мядзёлку, падрахаваў: — Толькі ведаць трэба зараз: едзеш ці не?
Мядзёлка прыўзняла адно брыво, крыху схіліла галаву, прашаптала:
– А калі выбірацца?
– Можна сёння… Можна праз колькі дзён.
Мядзёлка памаўчала, колькі разоў адпіла кавы, пакратала неўтаймоўны кудзярок і раптам бадзёра выдыхнула:
– Еду!
Хмуры Гартны ўсміхнуўся, «вось так», — выціснуў і замовіў бутэльку віна:
– Адзначым нашу згоду!
А калі праз паўгадзіны яны выйшлі з кавярні, пачаў расказваць аб тым, што лічыць Ковеншчыну амаль роднай, бо тут некалі амаль з год працаваў гарбаром…
А вось таго, што 20 верасня 1922 года Мядзёлка выбралася з Латвіі на адным караблі з Езавітавым, нечаканасцю не назавеш: абодва пра гэта дамовіліся яшчэ падчас ліставання. Па «інтэрвенцыі» Езавітава Мядзёлцы непатрэбна была латвійская віза…
…Яна першы раз ехала морам. Падоўгу заседжвалася на палубе — і не адпускала Езавітава.
«Ахоўвай мяне, мой генерал… А раптам хто мяне ўкрадзе. Ці замерзну…»
І смяялася, і падоўгу шчабятала пра ўсё і пра нічога, і насамрэч падавалася Езавітаву летуценнай дзеўчынёткай, і яму станавілася добра побач з ёй, спакойна, бестурботна; седзячы насупраць, ён, злёгку прымружваючы павекі, узіраўся ў яе вочы — глыбокія, з няскорнай таемнасцю-чарнявасцю, заўважаў, як Мядзёлка — нібыта выпадкова — нерухоміла позірк на ім, а адварочваўся — і зноў бачыў яе вусны, шыю пад тонкім шалікам… і сам сабе здаваўся яшчэ маладым, летуценным.
Мядзёлка доўга ўсхвалявана любавалася хараством Паланзы, а потым нечакана (яна наогул стала для Езавітава ў гэтыя васемнаццаць гадзін падарожжа да Берліна, а затым дарогі праз Дрэздэн і Пешын увасабленнем нечаканасці) апаліла:
– А што чуў мой генерал пра сувязь Мядзёлкі з Купалам?
Езавітаў звёў бровы — і толькі ўсміхнуўся.
«Навошта яна правакуе? Ці адкрываецца? Канешне ж, не мог не чуць — і яна ведае — пра колішнюю Купалаву неабыякавасць да Мядзёлкі».
І адказаў не без гуллівасці: