Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 9
Шрифт:
Мяцельскі звальваецца ўніз:
— Вогнішча расклалі! Не палохаюцца, свалата! Камандзір усміхнуўся:
— А чаго ім палохацца? Ведаюць, што нас засталося трошкі, патронаў няма. А ззаду балота… Вось яны раніцы і чакаюць. Тактыка простая…
Крыху падумаўшы, ён нягучна кліча:
— Дзед, а дзед!
Да Камандзіра з цемры падсоўваецца Дзед, дужа чорнабароды, з чорнымі густымі брывамі, шараговец…
— Слухай, Дзед, ты гэтыя мясціны ведаеш?
— Так, — адказвае Дзед.
— Што
— Трэба праз балота паспрабаваць. Толькі не назад, адкуль мы ішлі, а ўзяць улева, у бок Янаўкі. Можа, і пройдзем…
Камандзір устае з зямлі, зноў моршчыцца ад болю… Дзед аглядае шыю Камандзіра:
— Трэба перавязаць цябе, а тое шыя зусім згніе. Камандзір:
— Абыдзецца! Ды і няма чым.
Да яго з цемры праціскаецца Валодзька, выцягвае з торбачкі, што звісае ў яго з пляча, нейкі скрутак:
— Вось, Камандзір!
Ён разгортвае даматканы ручнік… Камандзір разглядае ручнік:
— Не, не трэба… Прыгожы!
— Бяры, бяры, Камандзір! — Валодзька працягвае ручнік. Камандзір моўчкі бярэ ручнік…
А на беразе ракі гараць вогнішчы… Мітусяцца вакол іх чырвонаармейцы… Чутны галасы, нейкія каманды…
Нізка над балотам сцелецца туман… Досвітак…
У цішы недзе чутна чвяканне балотнай жыжкі… Зверху мы бачым балота… Над ім сцелецца туман…
Камера апускаецца ўніз, мы бачым, як прабіраюцца праз балота з палкамі ў руках людзі… Восем чалавек…
Наперадзе ідзе Дзед… За ім, след у след, ідуць:
…Камандзір…
…Казак…
…Аўстрыяк…
…Забела…
…Кажухар, з тоўста абматанай анучай правай рукой…
…Валодзька… Апошнім ідзе Мяцельскі… Туман патроху рассейваецца…
У цішыні ўжо дзе-нідзе чуюцца галасы прачнуўшыхся птушак…
Нечакана Мяцельскі, які ішоў ззаду, паслізнуўся і правальваецца ў густую балотную жыжку…
— Валодзька, — здаўлена хрыпіць ён. — Валодзька! Валодзька аглядваецца…
Ён бачыць, як Мяцельскі тоне ў багне…
Валодзька разварочваецца і асцярожна робіць некалькі крокаў да Мяцельскага, працягвае яму сваю палку:
— Трымайся!
Той хапаецца за Валодзькаву палку…
Усе, хто ішоў наперадзе, замерлі, спыніліся…
Нарэшце Мяцельскі патрошку выбіраецца да Валодзькі… Камандзір звяртаецца да Дзеда:
— Наперад!
І зноў зверху мы бачым людзей, якія прабіраюцца праз балота…
Сонца ўжо пачало ўсходзіць угору… Шумяць хвойныя вяршаліны… Нарэшце людзі выходзяць з балота…
Дзед, які ішоў наперадзе, прыпыняецца каля паваленай сасны…
Да яго падыходзіць Камандзір, за ім усе астатнія:
…Казак…
…Аўстрыяк…
…Кажухар з параненай рукой…
…Забела…
…Валодзька…
…Апошнім падыходзіць Мяцельскі…
— Усё! Далей — Янаўка… Курбыка з
— Прывал! — коратка кідае Камандзір і садзіцца на паваленую сасну.
Людзі стомлена садзяцца на зямлю… Здалёк даносіцца царкоўны звон… Дзед прыслухоўваецца:
— Здаецца, у Янаўцы нешта здарылася. Звон у царкве звоніць.
Камандзір разглядае палеглых на зямлю паўстанцаў…
— Некаму трэба ў вёску ісці. Паглядзець, што там робіцца. Аўстрыяк прыўзнімаецца з зямлі:
— Камандзір, я схаджу. Камандзір аглядае Аўстрыяка:
— Не, табе нельга. Ад цябе за вярсту відаць, што ты паўстанец!
Дзед схіляецца да Камандзіра:
— Валодзьку трэба ісці. Ён яшчэ малы, а гэткіх у вёсцы хапае.
Валодзька, нібы пачуўшы, што размова ідзе аб ім, прыўзнімаецца з зямлі…
Камандзір уважліва глядзіць на Валодзьку:
— Валодзя…
— Ужо іду, камандзір! — Валодзька ўзнімаецца з зямлі, папраўляе на плячы вінтоўку і робіць некалькі крокаў наперад…
— Стой! — Камандзір устае з паваленай сасны і падыходзіць да Валодзькі, здымае ў яго вінтоўку. — Паліто здымі, і боты таксама.
Валодзька здымае паліто і боты…
— Ну, цяпер ідзі. Паслухай, што людзі кажуць, пра паўстанне, пра нас. Ідзі! — Камандзір позіркам праводзіць Валодзьку…
Валодзька асцярожна ступае босымі нагамі, ідзе ў бок вёскі… Наступае цішыня… І толькі недзе непадалёку чуецца трывожнае сакатанне сарок…
Вёска.
Плошча каля вясковай царквы. Пасярэдзіне плошчы стаіць падвода. На ёй ляжаць, прыкрытыя шынялямі, Курбыка і Аксяневіч…
Вакол падводы стаяць чырвонаармейцы з вінтоўкамі. Побач стаяць мясцовыя жыхары…
Чырвонаармейцаў відаць і ў іншых месцах плошчы… Стаяць асядланыя коні…
На краі плошчы стаяць камандзір чырвонаармейцаў і чалавек у скуранцы, з маўзерам на баку…
Да плошчы, з усіх бакоў, чырвонаармейцы зганяюць вяскоўцаў…
Паступова плошча вакол падводы запаўняецца людзьмі… Да Камандзіра і чэкіста падыходзіць чырвонаармеец:
— Ніхто не пазнае! Відаць, не мясцовыя.
— У горад трэба везці, можа, там хто апазнае, — кажа камандзір чэкісту.
— Пачакаем трохі… Не ў гэтай, дык у суседняй вёсцы апазнаюць. Таму што яны заўсёды толькі каля сваіх хат ваююць! — адказвае чэкіст, робячы сабе самакрутку.
Валодзька цераз людзей разглядае падводу. І, раптам, ён увесь напружваецца… Адкрывае рот і ледзь не крыкнуў…
Хуткі наезд камеры на твары Курбыкі і Аксяневіча… Рэтраспекцыя.
Бераг ракі. Цемра. Водблескі стрэлаў… Трымаючыся рукамі за жывот, крычыць Курбыка:
— Да лесу, Валодзька! Бяжы да лесу!..
Валодзька адрывае позірк ад падводы. Асцярожна аглядаецца па баках…