Quo Vadis
Шрифт:
Кварт меў усяго шаснаццаць год, а Хілону трэ было людзей спраўных, дужых. Тысячу сэстэрцыяў спадзяваўся сваім спосабам і так заашчадзіць. Яны намагаліся, але, спаткаўшыся з станоўкасцяй, саступілі. Квартус тады кажа: — Ведаю пекара Дэмаса, у якога пры жорнах многа ўсякіх людзей. Адзін з тых наймітаў так дужы, што стаў бы не за двух, а за чатырох, бо ён сам бачыў, як падымаў каменне, якое чатырох людзей не давала рады.
— Калі гэта багабойны чалавек і гатовы пасвяціцца за братоў, пакажы мне яго, — просіць крывадушны Хілон.
— Гэна хрысціянін, спадару, — адказвае Кварт, — у Дэмаса бо амаль усе хрысціяне. Ёсць там і работнікі начныя, і дзённыя, той менавіта — начны.
Цяпер
Хілон згадзіўся ахвотна. Эмпорыюм знаходзіўся пад узгор’ем Авентынскім, дык не надта далёка ад Вялікага Цырку. Льго было, не абходзячы ўзгор’я, ісці ўздоўж ракі праз Портык Эмілія, скарачаючы дарогу.
34
Гандлёвая плошча (лац.).
— Стары я ўжо, — кажа Хілон, затрымаўшыся пад калюмнаю, — дык часам маю зацьменне памяці. Так, здаецца, Хрыста нашага здрадзіў вучань ягоны! Толькі імя здрадніка не магу ось сабе прыгадаць.
— Юдаш, спадару, што павесіўся, — нагадаў Кварт, дзівячыся адначасна ў душы, як можна было такое імя забыцца.
— Во так! Юдаш! Дзякуй табе, — адказвае Хілон.
Праз хвіліну йшлі моўчкі. Дайшоўшы да Эмпорыюма, які ўжо быў замкнёны, мінулі яго і, абыйшоўшы сверні, з якіх выдавалася народу збожжа, сыйшлі налева, уздоўж дамоў на Астыенскай дарозе аж да ўзгорку Тэстацыюс і Форум Пісторыюм [35] . Там затрымаліся перад драўляным будынкам, з якога даходзіў гук жарон. Кварт увайшоў туды; Хілон, баючыся спаткацца сілаю фатум з Глаўкам, лекарам, ды не хочучы наагул паказвацца ў талацэ людзей, застаўся на двары.
35
Хлебны Форум (лац.).
— Цікавасць бярэ, што за Геркулес у наймітах пры жорнах, — гадаў сабе, пазіраючы на ясны месяц, — калі гэта хітры злыдзень, крышку мусі мне каштаваціме, а калі сумленны целяпень, усё зробіць задарма.
Далейшыя думкі перарваў яму Кварт, які выйшаў з будынку з другім чалавекам, апранутым толькі ў туніку, так званую «эксоміс», так скроеную, што правая рука і частка грудзей была голай. Такую адзежу, выгодную пры рабоце, насілі пераважна работнікі. Хілон, акінуўшы вокам незнаёмага, усцешыўся, нідзе бо дагэтуль не спатыкаў такога пляча і грудзей.
— Вось, дабрадзею, — паказвае Кварт, — брат, якога жадаў бачыць.
— Вітанне табе Хрыстовае! — азваўся Хілон. — Скажы ж, Квартуська, гэтаму брату, ці я годзен веры й даверу, ды йдзі сабе з Богам, нельга бо старога бацькі пакідаць самога.
— Гэта святы чалавек, — заручае Кварт, — які аддаў усю сваю маёмасць на выкупленне мяне, незнаёмага, з няволі. Хай Госпад, Збаўца наш, дасць яму заплату вечную.
Асілак-работнік, пачуўшы гэта, схіліўся ды пацалаваў у руку Хілона.
— Як жа завешся, браток? — пытае грэк.
— На хросце святым далі мне, ойча, імя Урбан.
— Браток мой, Урбанка, ці маеш хвілінку часу пагутарыць са мною?
— Работу нашу пачынаем каля поўначы, а цяперака вараць ось нам вячэру.
— Дык часу маеш даволі; пойдзем жа пад рэчку, паслухаеш, што я табе там скажу.
Пайшлі, селі на каменным беразе ў цішы, парушанай толькі далёкім гукам жарон ды булькатаннем рачное хвалі. Там Хілон прыгледзеўся
— Так, — думае сабе, — гэта чалавек добры і наіўны, ён дарма заб’е Глаўка.
Пасля пытае: — Любіш, Урбан, Хрыста?
— Люблю ўсёй душою й сэрцам, — адказаў жарнамол.
— А братоў і сясцёр сваіх, а тых, што навучылі цябе праўды й веры Хрыстовай?
— І іх таксама люблю, ойча.
— Тады — pax табе!
— І табе, ойча!
Настала зноў цішыня, толькі жорны гучэлі ўдалечыні, а ўнізе бульбацела рака. Хілон заглядзеўся ў ясны месяц ды спавагу пачаў расказваць пра Хрыстову смерць. Гаварыў быццам не Урбану, а як бы сам сабе разважаў тую смерць, як бы тайніцу яе хацеў пераказаць заспанаму гораду. Выглядала гэта ўрачыста і ўзрушаюча. Жарнамол плакаў, а як Хілон пачаў енчыць і бедаваць, што падчас смерці Збаўцы не было нікога, хто б яго бараніў калі не ад укрыжавання, дык прынамсі ад знявагі салдатаў ды жыдоў, магутныя кулакі барбара пачалі сціскацца ад жалю й злосці. Расчуляла яго смерць, а злосць і дзікая ахвота агартала яго на ўспамін аб здзеках і кпінах раз’юшанага зброду з укрыжаванага Баранка.
А Хілон нагла суліць пытанне: — Ведаеш, Урбан, хто быў Юдаш?
— Чаму ж не ведаю. Але ён павесіўся, — адказвае работнік.
І ў гутарцы ягонай вычувалася быццам незадавальненне з таго, што здраднік укараў сам сябе і не можа патрапіцца яму ў рукі.
Хілон жа падсябрываўся далей: — Ну а каб не быў павесіўся ды каб каторы з хрысціян сустрэў яго на моры ці на сухазем’і, няўжо не павінен быў бы помсціць пакуту, кроў і смерць Хрыстову?
— Хто ж бы не адпомсціўся, ойча!
— Pax табе, слуга верны Баранка! Так, можна дараваць сваю крыўду, але Богавае ніхто не мае права дараваць! Але як вуж плодзіць вужа, як злосць родзіць злосць, а здрада здраду, так з яду Юдашавага нарадзіўся другі здраднік, і як той выдаў жыдом і рымскім воям Збаўцу, так гэты, што жыве між намі, маніцца выдаць авечкі ваўком, і калі ніхто не адверне здрады, калі не скруціць упору вужацы галавы, нікога з нас не міне згуба, а з намі разам загіне і чэсць Баранка.
Жарнамол уставіў у яго трывожныя вочы, як бы не кеміў, што гаворыцца, а грэк, накінуўшы на голаў рог адзежыны, прыдушаным голасам цягнуў абармоцтва далей: — Гора вам, праведныя слугі Божыя, хрысціяне й хрысціянкі!
Ды зноў замоўк, зноў чуцён быў толькі гук жарон, шум ракі ды глухое пяянне жарнамолаў.
— Ойча! — пытае ўрэшце работнік. — Што гэта за здраднік?
Хілон схіліў голаў.
— Што за здраднік? Юдавы сын, сын яду ягонага, што быццам прыкідваецца хрысціянінам і ходзіць у дом малітвы па тое толькі, каб ачарняць братоў перад цэзарам, што цэзара моў не хочуць прызнаваць за Бога, што затручваюць вадалівы, душаць дзяцей ды намагаюцца знішчыць гэты горад так, каб на каменні камення нат не засталося. За некалькі дзён вось будзе выданы прэторыянам загад арыштаваць старцаў, жанчын, дзяцей ды паслаць на смерць так, як нявольнікаў Пэданія Сэкунда.
І ўсё гэта спрычыніў той Юдаш. Але калі першага Юды ніхто не скараў, не помсціў, баронячы Хрыста падчас мукаў, дык хто захоча ўкараць гэтага, хто разатрэ вужаку перш, чым судзіціме цэзар, хто згладзіць, хто абароніць ад загубы веру ў Хрыста?
Урбан устаў нагла й кажа: — Я даканаю гэтага, войча!
Хілон таксама ўстаў, праз момант глядзеў у твар жарнамолу, асветлены месяцам, пасля, кладучы важна далонь на ягонай галаве, гавора: — Ідзі да хрысціян, — загадаў важна, — ідзі ў дамы малітвы й пытай братоў пра Глаўка, лекара, і як толькі табе яго пакажуць, у імя Хрыста, забі!