Quo Vadis
Шрифт:
— Пра Глаўка? — паўтарыў жарнамол, як бы жадаў уцвярдзіць сабе ў памяці тое імя.
— Ведаеш яго?
— Не, не ведаю. У Рыме ёсць тысячы хрысціян, дык не ўсе з сабою знаюцца. Але заўтра ў Острыянуме збяруцца браты і сёстры ноччу ўсе да аднае душы, бо прыехаў вялікі Апостал Хрыстовы, які будзе тамака навучаць, там брацця пакажуць мне Глаўка.
— У Острыянуме? — спытаў Хілон. — Гэта ж за горадам. Усе брацця і сёстры? Уначы? За брамамі Острыянума?
— Так, ойча. Гэта наш магільнік, між дарогамі Салярыя і Намэнтана. Ці ж ты не ведаеш нічога пра навучанне там Вялікага Апостала?
— Не быў праз два дні дома, дык не атрымаў ад яго весткі, дый не ведаю, дзе той Острыянум, нядаўна бо ж прыехаў з Карынту, дзе апякуюся хрысціянскаю гмінаю… Але так ёсць! Калі Хрыстус даў табе такое натхненне, пойдзеш, сынку, уначы да Острыянума, там знойдзеш між братамі Глаўка і заб’еш яго, вяртаючыся назад у горад, за гэта будуць адпушчаны табе ўсе твае грахі.
— Ойча… — Ну што, слуга Баранка?
На твары работніка села цяжкая задума. Нядаўна вось забіў чалавека, а можа й двух, а навука Хрыстова забараняе забойства. Не забіў іх, праўда, дзеля ўласнае абароны, бо і гэта не можна! Не забіў, барані Божа, дзеля нажывы… Біскуп сам даў яму на помач братву, але забіваць не дазволіў, ён жа забіў нехаця, бо пакараў яго Бог сілаю вялікаю… І цяпер вось цяжка пакутуе… Іншыя пяюць пры жорнах, а ён, небарака, усё думае пра свой грэх, пра абразу Баранка… Колькі ён ужо вымаліўся, колькі выплакаў слёз! Колькі разоў перапрашаў Баранка! І дагэтуль пачуваецца грэшным. А цяпер зноў вось абяцаў забіць здрадніка… Яно мо й добра! Уласную бо крыўду толькі можна прабачаць, дык заб’е яго хоць бы на вачах усіх братоў і сёстраў, якія ўзаўтра будуць у Острыянуме. Але хай Глаўка перш асудзяць старшыны гміны, біскуп ці Апостал. Забіць не цяжка, а забіць здрадніка нават і міла, бы воўка ці мядзведзя, але што, калі заб’ю невінаватага?
Як жа браць на сумленне новы грэх, новую абразу Баранка?
— На суд няма часу, мой сыне, — вырашыў Хілон, — бо здраднік проста з Острыянума пойдзе да цэзара ў Анцыюм або схаваецца ў таго патрыцыя, якому служыць; даю вось табе знак, па забойстве Глаўка пакажаш яго ці біскупу, ці Вялікаму Апосталу, а яны багаславіцімуць твой учынак.
Сказаўшы гэта, дастаў грашавік, выскраб нажом на сэстэрцыі знак крыжа і аддаў яго работніку.
— Во прысуд на Глаўка і знак табе. Пакажы толькі, зрабіўшы сваё, біскупу, дык адпусціць табе і гэтае і тамтыя забойствы.
Работнік выцягнуў руку, але, успомніўшы надта яшчэ свежае папярэдняе забойства, жахнуўся, небарака.
— Ойча, — адазваўся, быццам молячы, — няўжо бярэш на сваё сумленне гэты ўчынак, няўжо сам ты чуў Глаўка, як прадаваў братоў?
Хілон скеміў, што трэ даць нейкія доказы, выказаць якія-небудзь прозвішчы, інакш бо ў душу асілка залезе сумніў. І нараз прыдатная думка мігнула ў галаве.
— Слухай, Урбан, — кажа, — я жыву ў Карынце, але родам я з Кос, і тут, у Рыме, вучу Хрыстоваю навукаю адну служніцу з маіх старон, якая завецца Эўніка. Служыць яна як вестыпліка ў аднаго цэзаравага прыяцеля, нейкага Пятронія. Вось жа ў адным доме чуў я, як Глаўк падручаўся выдаць усіх хрысціян дый апрача таго абяцаў іншаму цэзараваму завушніку, Вініцію, знайсці яму між хрысціянамі дзяўчыну… Тут замоўк і глянуў, здзіўлены, на жарнамола, у якога вочы загарэліся раптам бы ў звера, а твар нахмурыўся дзікім гневам і злосцю.
— Што табе? — спытаў сопалаху.
— Нічога, ойча. Заб’ю Глаўка ўзаўтра!..
Грэк змоўк, пасля, узяўшы за плячо рабачая, адвярнуў яго на бляск месяца ды пачаў уважна прыглядацца. Відавочна сумняваўся ў душы, ці выцягваць ад яго болей, ці задаволіцца тым, што выдабыў. У канцы свомая асцярожлівасць перамагла. Уздыхнуў глыбока раз і другі ды, палажыўшы зноў далонь на галаве асілка, спытаў важным дабітным голасам: — Табе на хросце далі імя Урбан?
— Так, ойча.
— Ну дык pax табе, Урбанка!
XVIII
Пятроні да Вініція: «Дрэнна з табою, carissime! Венус, мабыць, скаламуціла ў табе почувы, адабрала розум, памяць і дар думкі аб усім, што ня ёсць каханнем. Прачытаеш калісь свой адказ на мой ліст, а дзівіцімешся, як твой розум ахаладзеў цяперака да ўсяго, што ня ёсць Лігіяй, як ён повен яе, ля яе безустанку снуе, моў той каршун над здабычаю. На Палукса! Шукай яе хутчэй, бо інакш, калі агонь цябе не стравіць на попел, зменішся ў егіпскага сфінкса, што, закахаўшыся, як кажуць, у блядую Ізіс, аглох на ўсё сабе, спрыкрыў і чакае толькі ночы, каб углядацца ў каханку каменнымі вачыма.
Абягай сабе вечарамі горад, пераапрануўшыся, учашчай нат разам з сваім філёзафам да хрысціянскіх малельняў. Усё, што родзіць надзею ды запаўняе час, годнае пахвалы. Але, у імя мае прыязні, зрабі адну рэч: той Урсус, нявольнік Лігіі, мабыць, незвычайнае сілы чалавек, дык наймі Кратона ды шукайце ўтрох. Так будзе беспячней ды разумней. Хрысціяне, калі да іх належаць Пампонія Грэцына ды Лігія, не такія хіба разбойнікі, як гэта ўсім здаецца, паказалі аднак, адбіраючы Лігію, што ў абароне авечак свайго статку не жартуюць. Як знойдзеш Лігію, то ж напэўна захочаш яе забраць з сабою, а ці ж даканаеш гэта з самым толькі Хіланідам? А Кратон дасць рады, хоць бы яе бараніла дзесяцёх такіх Урсусаў. Не дайся Хілону смактаць, але Кратону грошай не шкадуй. Ад усіх радаў, якія магу табе пераслаць, гэта найлепшая.
Тут пакінулі ўжо гаварыць аб малой аўгусце ды аб чарах, ад якіх быццам яна памерла. Прыгадвае йшчэ часамі аб іх Папея, але думка цэзара
На Кастора! Дайшла да цябе, можа, хоць вестка аб выступленні ў Неапалісе? Сагналі ўсіх грэцкіх валындаў з Неапалісу і ваколіцаў, яны так засмуродзілі арэну потам і часныкам, што нельга было вытрымаць у першых радох з аўгустыянамі, я дзякаваў багом, што быў з Рудабародым за сцэнай. І ці паверыш, ён баяўся, сапраўды баяўся! Хапаў маю руку і прыкладаў сабе да ўстрывожанага сэрца. Ледзьве зяхаў, а перад выступам быў белы, моў пергамін, на лбе відаць былі кроплі поту. Адыж ведаў, што па ўсіх радох сядзяць напагатове прэторыяне з кіямі, якімі мелі «красаць» зацікаўленне. Але патрэбы не было. Ніводзін хіба статак малпаў з ваколіцаў Картагіны не патрапіць так выць, як выла тая галіта. Кажу табе, смурод часныку даходзіў аж да сцэны. А Нэрон кланяўся, хапаўся за сэрца, пасылаў цалункі і плакаў. Пасля прыбег да нас, чакаючых за сцэнай, як ап’янелы, самахвалячыся: «Што ж значаць усе мае трыўмфы ў параўнанні з гэтым?!» А там голь усцяж выла і плакала, ведаючы, што выплясквае сабе ласку, дарункі, бяседу, латарэйныя білеты ды новыя відовішчы цэзара-блазна. Я ім нат і не дзіўлюся, што пляскалі, бо таго дагэтуль не бачылі. А ён захапляўся: «Вось што значаць грэкі!» І здаецца мне, што ад гэтае пары нянавісць яго да Рыму яшчэ паглыбілася. Сваім парадкам у Рым выслалі адмысловых рассыльных з дакладам аб трыўмфе, дык спадзяемся ў гэтых днях гратуляцыі сенату. Зараз пасля першага выступлення Нэрона здарылася тутака дзіўнае здарэнне. Нагла заваліўся тэатр, на шчасце як выйшлі ўжо людзі. Быў я на мейсцы здарэння і не бачыў, каб каго даставалі з-пад румовішчаў. Многія нат з грэкаў талкуюць гэта як гнеў багоў, якія быццам маюць у відавочнай апецы ягоны спеў і аўдыторыю. З тае прычыны ахвяры па ўсіх святынях падзячаныя, а яму заахвота адведаць Ахайю. Анагдай казаў мне, аднак, што баіцца, бо што на гэта скажа рымская публіка ды ці не ўзбурыцца адсутнасцяй ягонай, адсутнасцяй збожжа й ігрышчаў.
Едзем таксама і да Бэнэвэнту падзіўляць шавецкія раскошы Ватынія, адтуль пад апекай боскіх братоў Алены — у Грэцыю. У сабе самым зацеміў я адну рэч: між шалёнымі становішся шалёным, а прынамсь пачынае смакаваць шалы-балы. Грэцыя і падарожжа з тысячамі цытраў, нейкі трыўмфальны карагод Бакха сярод увенчаных міртовай зеленню, вінаградавым лісцем німфаў і бахантак, вазы з запрэжанымі тыгрысамі, краскі, тырсы, вянкі, воклічы «эвоэ!», музыка, паэзія й воплескі Гэлады, усё гэта добрае, але мы тут гадуем яшчэ смялейшыя замыслы. Нам заманілася стварыць нейкую байковую дзяржаву пальмаў, сонца, паэзіі ды ператворанае рэчаіснасці, ператворанага ў раскошу жыцця. Нам хочацца забыць пра Рым, а цэнтр свету ўфундаваць недзе між Грэцыяй, Азіяй і Егіптам, жыць жыццём не людскім, але жыццём багоў, не ведаць будзёншчыны, блукацца ў залатых галярэях у цяні пурпуровых вятругаў па Архіпелагу, быць Апалонам, Озырысам і Баалем у аднэй асобе, ружавець моў зараніца, сонцам залаціцца, месяцам серабрыцца, валадарыць, пяяць і сніць… І ці паверыш, я, што маю яшчэ на сэстэрцыю рассудку, а на аса толку, паддаюся гэным фантазіям-мроям. Паддаюся таму, што, калі гэта ўсё немагчымае, дык прынамсі велізарнае й незвычайнае… Такая байковая імперыя сном калісь патомкам нашым выдавалася б. Паколькі Венус не прыбярэцца ў постаць Лігіі або хоць такое нявольніцы, як Эўніка, ды паколькі не прыхарошыць яго мастацтва, дык жыццё само ёсць нікчэмным, пустым і часта мае аблічча малпы. Але Рудабароды не ажыццёвіць сваіх помыслаў хоць бы й дзеля таго, што ў той байковай дзяржаве паэзіі і Ўсходу не павінна быць мейсца на здраду, подласць і смерць, а ў ім пад відам паэта сядзіць марны камедыянт, дурнаваты фурман і нікчэмны тыран. Душым людзей, калі нам чым-небудзь заваджаюць. Бедны Таркват Сыланус ёсць ужо ценем. Падрэзаў сабе жылы перад некалькімі днямі. Лекан і Ліцыній прымаюць кансулат са страхам, стары Тразэй не пазбегне смерці, бо смее быць чэсным. Тыгэлін і дагэтуль не можа выстарацца для мяне загаду, каб падрэзаў сабе жылы.