Quo Vadis

Сянкевіч Генрык

Дома чакаў на яго Пятроні, які, як заўсёды, «з ночы дзень робячы», нядаўна быў вярнуўся. Паспеў, аднак, ужо выкупацца ды намасціцца перад сном.

— Маю, — кажа, — для цябе навіны. Быў я сяння ў Тулія Сэнэцыя, дзе быў і цэзар. Невядома скуль прыйшло ў голаў аўгусце прывесці з сабою і малога Руфія… Можа, на тое, каб сваёю ўрадлівасцю змякчыць сэрца цэзара. Дзіця, як на бяду, змарыў сон, і заснула падчас чытання, як калісь Веспасыян. Агенабарбус, зацеміўшы гэта, шпурнуў у яго каўшом. Папея абамлела, а ўсе чулі, як цэзар зікнуў: «Абрыд мне ўжо гэты прыплодак!», а гэта, бач,

абазначае тое самае, што і смерць.

— Над аўгустаю завісла кара Божая, — зацеміў Вініць, — але чаму ты мне гэта гаворыш?

— Кажу дзеля таго, што цябе і Лігію пераследваў гнеў Папеі, а цяпер вось яна, затурбаваная собскім няшчасцем, можа заняхаіць помсту і лягчэй дасца ўпрасіць. Буду бачыцца з ёю сяння ўвечары і гаварыціму ў гэнай справе.

— Дзякую табе. Абвясціў ты мне добрую навіну.

— А ты пакупайся ды адпачні. Вусны твае ссінелі, і цень з цябе толькі застаўся.

Але Вініцію няма калі адпачываць: — Не казалі, калі адбудзецца першае ludus matutinus?

— За дзесяць дзён. Але брацімуць наўперад іншыя вязніцы. Чым больш мецімеш часу, тым лепш.

І так кажучы, гаварыў тое, у што сам ужо не верыў, бо ведаў добра: калі цэзар у адказ на просьбу Алітура знайшоў гладкі адман, у якім параўняў сябе з Брутам, дык для Лігіі няма ўжо ратунку. Стаіў таксама праз літасць тое, што чуў у Сэнэцыя: быццам цэзар і Тыгэлін маніліся выбраць для сябе і для прыяцеляў найпрыгажэйшыя хрысціянскія малодухны і зганьбіць іх перад пакутамі, а астатнія аддадуць у самы дзень ігрышча прэторыянам і бестыярыям.

Ведаючы, што Вініць ні за што не захоча перажыць Лігію, знарок падтрымоўваў ягоную надзею перш-наперш праз спачуццё для яго, па-другое, гэнаму эстэту расходзілася таксама і пра тое, каб Вініць, калі суджана будзе яму памерці, памёр прыгожым, а не ўчарнелым з болю й бяссонніцы.

— Скажу сяння, — кажа, — аўгусце больш-менш так: уратуй Лігію для Вініція, а я ўратую для цябе Руфія. І думаціму сур’ёзна пра гэта. Рудабародаму адно слова, пад пару сказанае, можа часамі каго ўратаваць або згубіць. У найгоршым выпадку, прынамсі, справа адцягнецца.

— Дзякую табе, — паўтарыў Вініць.

— Найлепш мне адудзячышся, як перакусіш крыху ды адпачнеш. На Афіну! Адысей у найбольшым няшчасці не забываў пра сон ды ежу! Цэлую ноч хіба праседзеў у вязніцы?

— Не, — адказвае Вініць. — Маніўся даступіцца да вязніцы цяпер, але выданы загад нікога не ўпушчаць. Даведайся ты, ці загад гэны выданы на сяння толькі, ці аж да дня ігрышчаў.

— Даведаюся сяння ноччу і заўтра раненька табе скажу, на як доўга ды дзеля чаго ён выданы. Ну, а цяпер, хоць бы Геліёс ад маркоты сыходзіў да Камерыйскай краіны, іду спаць, а ты йдзі ў мае сляды.

І разыйшліся, але Вініць пайшоў у бібліятэку ды пачаў пісаць Лігіі пісьмо.

Скончыў і аднёс яго сам ды аддаў сотніку-хрысціяніну, які на ягоных вачах панёс яго ў вязніцу. Праз момант вярнуўся з прывітаннем ад Лігіі ды з абяцанкай, што яшчэ сяння прынясе ад яе адказ.

Вініць не хацеў, аднак, вяртацца і, сеўшы на камяні, чакаў на адказ Лігіі.

Сонца высока ўжо паднялося, і праз Клівус Аргентарыюс [74]

наплываў на Форум, як звычайна, народ. Гандляры рэкламавалі свае тавары, варажбіты сулілі прахожым свае паслугі, грамадзяне цягнуліся павольным крокам да ройстраў слухаць прыгодных рэтораў або дзяліцца найсвяжэйшымі навінамі. Чым больш прыгравала сонца, тым больш грамады валындаў тоўпіліся пад портыкам святынь, с-пад якіх вылятаў статак галубоў, раз-пораз лапочучы й палыскуючы на сонцы белымі крыламі. Ад лішняга святла й цяпла, ад неўціхальнага гоману пачалі Вініцію клеіцца вочы. Манатонныя крыкі хлопцаў, гуляючых недалёка ў мору, ды раўнамерныя крокі варты калыхалі яго да сну. Разоў некалькі глянуў яшчэ на вязніцу, пасля пахінуўся на скальны зруб, уздыхнуў, як дзіця пасля доўгага плачу, і заснуў.

74

Срэбны схіл (лац.).

І зараз апанавалі яго сонныя мроі. Здавалася яму, быццам нясе на руках Лігію праз няведамую вінніцу, а перад імі йдзе Пампонія Грэцына з святліком у руцэ і свеціць. Нейкі голас, бы голас Пятронія, клікаў яго здалёку: «Вярніся!», але ён не слухаў таго клікання, а йшоў далей за Пампоніяй, пакуль не дайшлі да хаты, ля парогу якое стаяў Апостал Пётр. Тады ён паказаў яму Лігію і сказаў: «Ідзем з арэны, ойча, але не можам яе разбудзіць, збудзі ты яе». А Пётр адказвае: «Хрыстус сам прыйдзе яе збудзіць!»

Крозы пачалі пасля блытацца. Бачыў пасля праз сон Нэрона і Папею, трымаючую на руках малога Руфія з акрываўленай галавою, якую абмываў Пятроні, і Тыгэліна, пасыпаючага попелам сталы, застаўленыя дарагімі стравамі, і Вітэлія, пажыраючага тыя стравы, ды шмат іншых аўгустыянаў, сядзячых пры банкеце. Ён сам сядзеў пры Лігіі, але між сталамі хадзілі львы з акрываўленымі грывамі. Лігія прасіла яго, каб вывеў яе, а яго апанавала такая страшная знямога, што не здатны быў нат з мейсца крануцца. Напаследак усе здані змяшаліся ды запалі ў непраглядную цемру.

З глыбокага сну разбудзіла яго толькі сонечная гарачыня ды крыкі тут жа, вобак, дзе сядзеў. Вініць працёр вочы: вуліца раілася ад людзей, а два крыкуны ў жоўтых туніках рассоўвалі доўгімі кіямі натаўп і крычалі, каб далі праход для важнае лектыкі, якую несла чатырох моцных егіпскіх нявольнікаў.

У лектыцы сядзеў нейкі чалавек у белай вопратцы, твару нельга было пазнаць, бо перад вачыма трымаў сувой папірусу і нешта ўважна адчытваў.

— Праход для крывічэснага аўгустыяніна! — паўтаралі крыкуны.

Вуліца, аднак, была так заталочана, што лектыка мусіла на хвіліну затрымацца. Тады аўгустыянін апусціў сувой папірусу, нецярпліва і выхіляючы голаў гукнуў: — Разагнаць мне гэных валындаў! Хутка!

Воміг зацеміўшы Вініція, схаваў голаў і прытка зноў уставіў вочы ў паперу. А Вініць спрасоння працёр рукою твар, думаючы, што гэта шчэ сонная мара. У лектыцы сядзеў Хілон!

Тым часам крыкуны пралажылі дарогу і егіпцяне рушылі ўжо далей, нараз малады трыбун з’арыентаваўся ўміг і падбягае да лектыкі.