Шляхам жыцьця

Купала Янка

Незнаёмы.

О не, крый Божа! Ось з няўцёку Зляцела слоўца з языка… Так штосьці ў сэрцы мне не лёгка, Ну, і паднесла бедака… Хто я і скуль — для вас цікава; О, не вялікі гэта цуд: Радзіўся, рос, ляцеў за славай, Ляцеў, ажно спыніўся тут. Убачыў дзень я ў сельскай хаце; Бацькі у беднасці жылі: Канёк, кароўка — ўсё багацце, Ды гонеў двойчы — ўсей зямлі. Чытаць, пісаць крыху наўчылі, Але не выўчылі саўсім; Сам з часам кніжны лад асіліў І толк у ім даваў другім. І мёд салодкі, і атруту Суліць страніца стала мне; Я ею думкі ўсе апутаў: Не знаў — на яве я, ці сне. Цямноту

ўсю паняў нездарнасць, Я сілу знання ўсю паняў; Свайго жыцця я відзеў марнасць, Аж на сябе я рукі ўзняў. Але не суджана было мне Душой без часу загавець, І сам не знаю ўжо сягоння — Жалець таго, ці не жалець. Ішлі гадочкі за гадамі. Я ў сілу рос і ў розум рос, Дый не расце пацеха з намі, Як там не жалімся на лёс. Што раз зваднейшыя ўсё леты, Што раз цяжэй на грош і хлеб. Пайці у свет — бацькі мне светам, А хата мне — астрожны склеп. Смяецца неба непагодай, Шыбець скаціну нейкі звод, Зямліца дзеліцца няўродай, За годам выплаканьшы год. Аж бацьку гора з ног зваліла, — Пайшоў на той свет без пары; У год капай зноў тры магілы: Злёг брат, і дзве зляглі сястры. Пашло няшчасце за няшчасцем; Я кут пакінуць мусіў свой… Дзе ступіш — смешкі ды напасці, Хоць налажы ты галавой. Пазнаў куткоў чужых сцюдзёнасць, Нагайку службы я пазнаў, У след мая шла беспрытоннасць, З ёй вецер песні напяваў. А думкі рваліся да сонца, Туды, да ціхіх, добрых зор, Да волі, шчаснасці бясконца З пустынных ніў, з гаротных гор. Ліў нейкі мне таёмны голас Праявы дзіўныя ў душу; Іх чуў, як чуе сонца колас, І думаў, зло сваё скрышу. ………………………… Іду… Куды ісці сягоння? Аднэй няма, а шмат дарог… Адлогам родныя спяць гоні, Іржа на вышлках есць нарог. На траме ўверчана анучай Ляжыць няклеплена каса; На сцежках мох расце калючы, На ім — чырвоная раса. Руцэ народная набіваюць Плугі чужыя мазалі, Чужыя коні папасаюць На абезволеннай зямлі. Йдуць песні, казкі ў дамавіну; Якія дзед спяваў складаў; Свае жалейкі люд закінуў, Чужым свісцёлкам месца даў. Узносе пасынкам пакорным Бяда цямнічныя муры І сеткі путае праворна, Чапае могілак крыжы. Адно чуваць, як быццам штосьці, З-пад сонных наспаў, з-за мяжы, Дзе дрэмлюць прадзедавы косці, Дзе час варочае крыжы, — Штось варушыцца у бяссіллі. Ці ж бы там быў жывых папас?.. Няўжо нябожчыкаў змянілі, Няўжо нябожчык кожны з нас? …………………………… Але ўжо блізка і світанне; Пара ўзнімацца ўжо, пара! Пакуль к нам з неба сонца гляне, Жджэ не адна мяне гара. І вам пара вазы ўжо ладзіць, К дарозе коней рыхтаваць: Раней лепш стануць у парадзе, Чым на папасе пераспаць. Цяпер, каторы з вас пасудзіш Мяне за злодзея свайго?

1-ы падарожны.

Ты не тутэйшы мусіць будзеш, Або і горай ад яго?

2-і падарожны.

Цікава, вельмі ўжо цікава Ўся гэта гутарка твая, Але такую меці славу Не пахваліўся б, браце, я.

3-і падарожны.

Так з кута ў кут век вандраваці, Як мне здаецца, без патрэб… Ці ж то не лепш сядзець у хаце І у спакоі есці хлеб?

Незнаёмы.

Э, што!.. Бывайце, людзі жывы! Дзе толькі торба і мой кій?.. Гэй, сыпма далей, там, на нівы, Хоць

гром грымі, хоць віхар вый! Яшчэ спаткаемся калісьці — За год, за колькі мо гадкоў, Як звянуць сёлетнія лісці, Як прыйдзе Радаўніца зноў.

(Адходзе, напяваючы):

Жыў на свеце Лявон, Молад, дужы быў ён…

1-ы падарожны.

І дзіўны ж гэты чалавечак! Чаго ён хоча ад другіх?..

2-і падарожны.

Ці ж мала ёсць такіх авечак? Ат, толькі смех глядзець на іх!

3-і падарожны.

А я скажу вам, егамосьці: Сыходзе з поля маладзец; Злавіў там з кніжак штось, чагосьці, Ну і вар'юецца ўканец.

(Чуваць конскі топат).

1-ы падарожны.

А гэта што зноў за праява: Каго нячысцік нясе так?

2-і падарожны.

Бадай, запутаная справа, — Вунь, вунь — адзін, другі ездак.

3-і падарожны.

Сюді на вогнішча к нам едуць, А з імі — нейкі важны чын.

1-ы ездак, (шыбка пад'язджаючы).

Ці не маглі вы бачыць, ведаць — Сюдою путнік шоў адзін?

Падарожныя.

Не, не, паночкі! мы не знаем, Мы тут начуем толькі ўтрох, І зараз самі ад'язджаем: На рынак ладзімся, на торг.

2-і ездак.

Паедзем дальша, тут нічога Нам не паказвае на след.

3-і ездак.

А як вы ўбачылі б такога, — Злавіць, звязаць — і к нам, чым свет!

(Ад'язджаюць).

1-ы падарожны.

Чакайце толькі, покуль буду Нагу яму я падстаўляць. Каб чуць раней, а ўжо без труду Маглі б гуртом бяднягу ўзяць.

2-і падарожны.

А шкода, шкода было б хлопца! Такі ж ён нейкі чараўнік…

3-і падарожны.

Не думаць! Як мы — рос у вёсцы, Як мы — такі ён сам мужык.

1-ы падарожны.

Зайдзі ка мне — я даў бы хлеба.

2-і падарожны.

Апраткі б я не пажалеў.

3-і падарожны.

Каб начаваць было патрэба, — Папас найлепцы ў мяне б меў.

1-ы падарожны.

Запраўды, так гавора важна.

2-і падарожны.

А ўжо ж, ганяюць не здарма!

3-і падарожны.

І песню так пяе працяжна!..

1-ы падарожны.

Душу, здаецца, рве яна.

2-і падарожны.

А ці ты помніш усю чыста?

1-ы падарожны.

Пачатак помню я увесь.

2-і падарожны.

А я сяродак галасісты.

3-і падарожны.

А мне канец у вушы ўлез.

(Расходзяцца, напяваючы):

Жыў на свеце Лявон, Молад дужы быў ён, Толькі з волей і долей не бачыўся…

VII. Перэклады с польскага

С Конрада Вальленрода — А. Міцкевіч