Шляхам жыцьця

Купала Янка

V

Дні за днямі, гады за гадамі йдуць важна, Йдуць суважна за зьменамі зьмены, Перамены ў сябе засявае брат кожны, Шчасьцю ўзносяць свайму новы сьцены. Асьвяціў сваё чорнае першы сумленьне Прагавіцьцем быць сонцу раўнёю, Ў путах сьцюжу трымаць, меці жараў насеньне, Тлець, пылаць над людзьмі, над сабою. Як сам цар-Грамавік, чуе ў жылах пажары: Сонцы б новыя сеяў па небе, Абярнуў бы сялібныя ў полым абшары I сьвет цэлы спаліў бы ў патрэбе. Гэткіх думаў сягнуць недасягнутых чынаў, Аж сябе сам сабою распражыў: Сонца сэрца яго растапіла, як льдзіну, А душу

спапяліла на сажу. Брат другі шоў на нетры сьляпыя аблавай, Воблік крадзены кідаў загубам, Акрыляў сам самога асілкавай славай, Паўставаў проць хапанага клубам. Як двурог-маладзік, маладзеў сярод зломаў, Вызіраў непакорай, пакорай, На мінуўшым мінуўшыя ўзводзіў харомы, Падпіраў кастылямі падпоры. Прыпадаў к мёртвым краскам грудзьмі і душою, Саграваў сэрцам лозы і шышкі, Выцьвітаў, аж і стаў — чым быў — чорнай зямлёю, — Зьвесьць не зьвёў недахваткі і лішкі. Трэйці брат загаворы здымаў з папялішча, Знаць даваў моц іх сьпячым народам; На вялікае новых прыпеваў ігрышча Выступаў — адступаў чараводам. Зводам браў-сунімаў крыўдадзейнага зьмея, Трос заломам, як сівер мятліцай; Сховы новыя ўзносіў паміж сухавеяў I пускаў к ім старыя крыніды. Гнаў крыніцы, піў зь іх і ў іх затапіўся… На былым даў былому ўзрастаці; Склеп нямы, дзе ляжаў чараўнік, адчыніўся, — Сьвет нанова стаў новых чакаці.

VI

Уставаў чараўнік, што сыноў трох выводзіў I паказываў тры ім дарогі: Віцца ў захадзе стаў, віўся ў чорным усходзе; Стаў сачыць скрозь глухія парогі. Ў хвалях мутных шукае, к каму дзе падсесьці, Нагавормі сваімі абвеяць; Трох сыноў ён шукае, што ў чэсьці, ня ў чэсьці На яго мейсцы пошасьці сеюць… Азірае сыноўнія спадкі ў пустошы, Ў быт глядзіць ад канца да пачатку; Засыпае, ўстае на адцьвіўшай пакошы, Аджыўляецца ласкай прыпадку, Барадой яго пошум, як лесам калыша, Хмары звонам кладуцца на плечы, Грамавік на грудзёх яго гібелі піша, Ведзьмы шэпчуць аб соладкіх рэчах. Ён ідзе… Сям і там набіваецца ў госьці, Упіваецца ў сэрцы нямыя, I сьцібрае на путы струхлеўшыя косьці, I пляцёнкі з асьлепленых шые. За сабою валочыць патухшыя душы, Разбаўляе дрыгву імі ў пушчы; Кроўю цёплай сьцюдзёныя вогнішчы тушыць, Сэрцы лёдам аблітыя лушчыць. I свае і чужыя выцягвае звадай, Жылы белыя чорным патрэбам, Каб заместа усіх і ўсяго ў сьветагляду Быць усім — і зямлёю, і небам. Каб спустошыць, абнетрыць труп'ём чалавека, Даць папас на магільным папасе, I так хэўраю будучых, быўшых адвекаў Расьцьвісьці, растапіцца ў бясчасьсі. Гэткай рдзее душой чараўнік-сьлепаводнік, Што сыноў навучаў трох калісьці, А за ім сучыць сьледам, цянюючы, зводнік І гайдае зялёнае лісьце. Шапаціць тое лісьце заснуўшым палянам, — Чуе ночка глухая, нямая: Кожны край, што дачэсна завецца забраным, Гэткіх казак забытых шмат знае.

На папасе

Абразок

Вясенняя ноч. Непадалёк ад гасцінца — хвойнік. Тры падарожныя збіраюць галлё.

1-ы падарожны, (прыносячы галіну).

І пуста ж, пуста ў гэтым лесе! Нідзе галінкі не найсці; Вось тут абсохні і сагрэйся, Найдзі дарогу ў беспуцці. А помню, усё было іначай, Папас тут меў ты, як папас; Нічога воз галля не значыў, Агонь не зводзіўся, не гас.

2-і падарожны, (кідаючы сук).

Цьфу!

Каб ты ўсё пайшло тут прахам! Ну, і галоцяць людзі лес: Па сук і то з вялікім страхам На хвойку чуць я, чуць узлез. Яшчэ паўгода, год і будзе Без блыску вогнішча начлег; Не раз, не два хтось блудам зблудзе Усякай погані на смех.

3-і падарожны, (кідаючы лазіну).

Вось вам дубец лазы лазою! З карэння выдзер, як ё, ўсю; Змарыўся, змогся, чуць устою. Каб толькі выкрасіць агню. Хай блысне полымя пад неба, — Пара манаткі абсушыць… Я падыду па торбу з хлебам, А вы вазьміцесь распаліць…

1-ы падарожны.

Я рад бы славы даказаці, Дый сваю губку замачыў.

2-і падарожны.

А я свой недзе цыр затраціў, — Даўно і люлькі не курыў.

3-і падарожны.

Ну, добра! Зараз я вярнуся, — Запаланее мігам лом: Сярнічак мне дала Кастуся, Ў мяне яны тут с капшуком.

(Выходзіць).

1-ы падарожны, (к другому).

Садзіся, ваша, адпачынем! Напэўне, спорна умахаў? Дарожка — хай яна загіне: Карэння столькі і канаў! Дух чалавеку ўпрост выймае, Не чуеш костачкі аднэй… Садзіся, ваша, вось дзе з краю, Ног зацяганых пажалей.

2-і падарожны.

О, дзякуй, дзякуй, чалавеча! Я рад спачынку; балазе, К таму сказаць, і акалечыў Свой большы палец на назе.

(Садзіцца).

Як неяк холадна на свеце, Хоць май даўно ўжо на двары. Але, але, дзе наш той трэці? Няўжо ўсё хлеб яшчэ бярэ?..

3-і падарожны, (падходзячы).

А вось і я прыйшоў нарэшце! Крыху задлякаўся з канём… Агоньчык толечы развесці, — А там закусім, аддыхнём.

(Дастае запалкі).

Запалім… А! Вось і навука! Што гэта значыла б такі? Другую маем закаклюку: Мае замоклі сярнікі. Не дам нічога з імі рады; Ў пацёмку трэба папасаць. Вось непашанціла, дапраўды! Ці ж думаў хто так прападаць?!

1-ы падарожны.

Э, плюнь, суседзе, на ўсё гэта, — Каб нам такой бяды павек! Сцюдзёна, цёмна, ды ўсё ж лета — Не счэз ніводзін чалавек. А можа хто яшчэ над'едзе І зніме гэты клопат з нас? Дый першыня, ці што, суседзе, Ў дарозе мець такі папас…

2-і падарожны.

Мо помніш леташнюю восень: Ўвесь свет быў глух і дзік, і пуст; Шум не сціхае гонкіх сосен, Здаецца, плача кожны куст. Здаецца, пеклава вяселле Ўзнялося, круціцца, сапе; Ні блыску зорак, ні прыселля, Конь толькі пудзіцца, храпе. Цурком дождж льецца, як із луба; Скаголе вецер, як той звер, А мы пад хвойкамі, аж люба, Начлег спраўляем, як цяпер.

3-і падарожны, (прыслухаючысь).

Пастой, суседзе! нешта чую: Як быццам фыркнуў мой гняды… Кром нас ніхто тут не начуе, — Каб не набраціся бяды?!

1-ы падарожны.

Сядзіце вы, а я падскочу І кіну вокам на вазы: Мо сена хто наскубсці хоча, — Вось шэльме дам, дык дам лазы.

(Адходзячы, чапляецца лапцем за сук і валіцца).