Табас-арранские поговорки с переводом на русский язык
Шрифт:
–В Дербенте открылся табасаранский театр.
–Издается республиканская газета «Зори Табасарана»
–Появились новые имена среди деятелей культуры и общества.
Ч!ал
Сабпи ражари табасаран айтйирикан китаб гъибик!ур ву Гьяжайин Агъа. Дугъан тарих сарисра аьгъдер- илла агъя гъап!унза думу Хив районт!ан вуюв.
Хъа кьюпи ражари китаб гъибик!ур Малик Гасанов ву.
Думу бабкан гъахьну 20 августа 1938 йисан Хюрикк гъулаъ Табасаран райондин. Дагестанский университет гудувк!хъан думу университетдиъ филологияйин факультетдиъ лихури гъузну . Дугъан гизаф бик!бар аъ табасаран писательарикан:А Жафаровдикан,М.Шамхаловдикан, Б.Митаровдикан ва ччарадарикан. . Дугъан чанра шиърар аъ: «Йиз к!ан Эрзиман»,»Насигьят»,»Йиз авадан ц!ийи ватан». 1997
Малик Гасанов: »Ч1ал инсандин фикрар, хиялар ва дердерна кьастар ачухъ anlpy яракь ву. Ч1ал адарди инсанарин арайиъ фикрар рагъуб читин ляхин ву. Дидин кюмекниинди инсандин лигбар- рякъбар, дугъан хасиятнан лишнар, жара инсанаригьди вуйи аьлакьйир ва уьмрин тажруба ачухъ ап1уз шулу. Утканди улхуз аьгъю, гафнан аьхю устадвал айи адмийиз чан к1ан хиялар ва фикрар ачухъ ап1уз гизаф рягьятди шулу. Ч1ал вари халкьди артмиш дап1найи ва ап1урайи кьимат адру хазна ву. Дидин мядандиъ гьацдар аьсрариинди насларигьан насларигьна гъюру багьалу ва дерин келимйир аки, дурариз ч1алнан уткан кюкйир пуз шулу. Яна узу халкьдин уьмрин жюрбежюр терефарин тажруба чпиъ уч дубхьнайи айтйир, агъалар ва дургъунагъарикан улхураза. Дурар фольклорин эсерар ву. Анжагъ чпи фольклорин эсерар вуйи махъарин, мяълийирин, кьисйирин, тахаллусарин, ишларин арайиъ гьаму эсерари тафавутлу йишв бисура. Гьелбетки, айтйир, агъалар ва дургъунагъар жара фольклорин жанрйиригьди сигъди аьлакьа ади артмиш шулайидар ву. Вушра, дурариз табасаран фольклорин лап дерин юк1 ву пуз шулу. Айтйир агъалар ва дургъунагъар ихь фольклорин жара жанрйирин эсерариъ ра (яна махъарик, мяълийирик, кьисйирик, ишларик ва ж.) алахьури шулу. Амма дурар гизафси ихь адмйири чпин гьарйигъандин яшайишдиъ,
Узу халкьдин мелзналан яратмиш ап1бар уч ап! бан бадали 1963—1967-пи йисари табасаран гъула риъ т1ирк1ру вахтна Жяхтигъярин Уруж халуйин, Ахьт1арин Къадир халуйин, Гъужникарин Шябан халуйин, Т1юргъярин Гьямид халуйин ва жарадарин фициб гьюрмат аш гъябкъюнзуз. Дурарихьан узу гизаф айтйир, агъалар гъидик1унза.
Айтйирин ва агъаларин мяна яркьуб ву. Дурарик инсандин уьмрин жюрбежюр терефарикан аьрифдар фикрар ачухъ ап|ури шулу. Революцияйиз улигьна табасаран истисмарчи обществойиъ ади гъаши инсанарин аьлакьйир, касибаринна зулумкар девлетлуйирин гъаншарди лихру фикрар ва чиб чпигьди албагну адру гьяракатар, тарихдин аьгъювалар ва гьядисйирикан вуйи кьат!и келимйир, эдеб намусдин, гъир'ятнан ва инсанарин хасиятнан лишнарин гьякьнаан вуйи аьрифдар лигбар-рякъбар, вягьши мавгьуматчйирикан вуйи халкьдин рихшант ап1бан аьлхъбар – гьамрар вари табасаран айтйирин ва агъаларин тематикайин жюрбежюр терефар гьисаб шулу. Гьаму китабдиъ туврайи аьхюбсиб пай абйирин мисалар революцияйиз улихьна деврариъ артмиш гъахьидар ву. Гьаддиз дурариъ кюгьне уьмрин лишнар гизаф гъузна.
Халкьдин айтйириъ ва агъалариъ гьацира дарап1ди ип1уз гунди гъаши нянатлу кентхудйирик, темпларик, аьмалдрарик, гуч1бяхарик, агъдабан агьлийирик инсафдарди кялхъра.
Къайд ап1уб лазим вуки, табасаран халкьдин айтйир ва агъалар гизаф гюрчег'валиинди, гафнан заан устадвалиинди дюзмиш дап1найидар ву. Дурариъ поэзияйин эсерариз хас вуйи рифма, сесер хъпалгувал, ритмйин успагьивал, утканвал рябкъюрухьуз. «Ачухъ йишв – йигъаз бала, ч1илли лаваш фуниз бала»; «Саб гак1лин ц1а даршул, шут1ум хюйин уьл даршул, кьюр адмийин гуми даршул»; «Гъушу йишвагь гъул anlpyp»; «Я кьан даршлур, я кьаби даршлур», – гьамцдар жюрбежюр айтйири ва агъалари табасаран халкьдин эстетика жигьатнаан культурайин хъуркьуваликан, реалист дугъривалин къайдйир ва кьадар аьгъюваликан к1ура».
Пну гунду,Гасановди чан гафариинди гизаф датйир гьюдюхну,жюрбежюр айтйир,агъалар , дургънугъар ва чпи чпихъди аьлахьа айи темйир сат!и гъап!ну.Гьацира, бязи айтйир читинвал гъабхьиган гъюдюрчню.
Гасановди табасарандиъ т!ирк!ури айтийир уч ап!ри вахтна яс 7 йис вуяс, школайис сабпи классдис душназа. Гьадихъатина гизаф йисар гъушну. Фи гьюбюхню?
Халкь гизаф гъахьну:эгер думу вахтна табасаранар 40 агъзур вуйиш,гьмус 200 агъзурихьна духьна ва дурар Урус’ят вилаятдиъ вари йишвари дадаргъна. Мисла, сав Ставропольский крайиъ 18 агъзур табасаранар яшайиш шула.
Дербентдиъ табасаран театр авццну.
»Зори Табасрана» республикайин газат удувч!вура.
Шибубпи
Пус гундис: гьярф «кк» сабанкьан гафнан улихьна диврув дар, дидис душвахь йишв адар. Ва думу душвахь дивишра милцц гъювгъишра пус шли сес дар.
Аьлимарин фарз ву-ч!ал ч!илли ап!ув, мяъна ац!и ап!ув. Марк Твенди гъапувси:» Дюзи гафнинна ва почти дюзи гафнан аъ неразивал кьюркьлин ц!инна светлячокдин вакдинси».
Ч!ал . Про слово
Слова имеют большую силу, поэтому будьте осторожны, когда что-то говорите.
Гаф аьгъдриган, фтихъдира адмияр аьгъп!ус шулдар.
Когда не знаешь слов, нечем познавать людей.
(Точно так написал и Конфуций)
Ужуб гаф к!ан гайи жибдиъ ип, усал гаф- к!ан гадри
Хорошее слово положи в карман с дном, никчемное –
в карман без дна.
Сумч!урна кьюб сплигъян гъядап!у гаф сумч!урна
кьюб адмидиз аьгъю шул.
Про слово,вылетевшее сквозь тридцать два зуба, узнают тридцать два человека
Сариз гъеебхьуб агъзуриз гъеебхьубдиканси шулу .
Что услышит один, можно считать, что услышат тысячи
Мелзну йиччвра хуру, балара.
Язык приносит и мед и беду
Дагълар-гъарзар мик1лу, дуствал пис гафну
ч1ур anlyp.
Горы и скалы портит ветер, дружбу – плохое слово
К!урайир аькьюлсуз вушра, хъпехъурайир аькьюллу духьну гун.
Если тот, кто говорит, бессовестный,
а тот, кто слушает должен быть совестливым
Я бисуз рижв хътруб, я дивуз к!ан гадруб.(Гаф)
Чтобы поймать, хвоста нет; чтобы поставить – дна.(О слове)
Гафари фун адрабц1ур.
Словами сыт не будешь