Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
«Жаланда не иын, азаты ру таласын шешу иын. Біра оны шешуді андай ажеті бар? — білайыр хан мырс-мырс клді. — Шыыс тымыны хан таына осыншама за отыруыны себебі де осында емес пе? Егер ру-ру боп блінген бар аза бірігіп кетсе не болар еді? Жо-жо, бл жрт — абайлап стамаса олыды алып тсер ылшылдаан стара. Абайлап стауды жалыз жолы — біріне-бірін батырып ою. Сонда ана бл ткір стара ауіпсіз».
Бл — білайырды ойы. Ал Жнібек болса, осынау ру таласына згеше арайды. «азір білайыр иын халде, — деп болжайды ол, — Ордасыны да айбары брыныдай емес, жан-жаы тгел аш асырдай талауа зір жаулары. Отстік-кнбатыс жаынан орасан айтадан бас ктере бастады. Мауреннахр барасыны да шпендігі кшеюде. Аса Темір рпатары іштен
Жнібек, ыра шыан сайын, ел тауыметін кріп, ордасына немі ренжіп айтатын. сіресе, ткен жылы, бір оиа слтанны кз алдынан кетпей-а ойан. Ол анан келе жатып білайыр лашкерлері шауып кеткен бір ауылды стінен шыан. Шаыраы кйрей жерге тскен йлер… лдары сойыла жыылып, ботасы лген інгендей боздаан аналар…
Жнібекті таныан асаал:
— Шыраым, Жнібек, — деген, — бтен елдерді шабуа жігіттеріді бермедідер, мерзімінде алым-салыты тлемедідер деп ханны аш брілері аулымызды шауып кетті. Еділ бойында да крген кніміз осындай болатын. тара кр енді бізді бл орлытан!
— алай тарам?! — деген Жнібек.
— білайырдан бізді бліп ал, — деп жауап айыран арт. — згені жер-суына ызыпайтын, з елінен жат жрттай ауыр алым-салы салмайтын жеке шаыра ктер.
ытай мен Жоар жеріндегі рулар да осындай ой білдірген. Осыны брінен Жнібек жеке ханды руды кпті арманы екенін жне з басыны амы мен ел-жртты тілегіні сабатаса бастаанын кптеп тсінген. Бл — мрат- а жетуді даыл жолы. Бгін болмаса ерте шаруашылыы, жер-суы, дет-рпы, тілі, тілегі бір Дшті ыпша даласыны кп руыны бір женен ол, бір жаадан бас шыарып, бір ел болып ралып, бір халыа айналатынына шек келтірмеген.
Осы себептен де білайыр хандыы — Алтын Ордаа баынышты екі белді ру — Арын мен ыпшаты арасындаы дау, таласты рши тсуінен атты міттенген. білайырды ойы, бл руларды бастарын біріктіртпей билеу болса, Жнібекті ойы білайырды Ордасын лату шін сол руларды арасындаы Алтын Ордаа деген шпенділік рши тсуі керек. Ескі Орда таластан лсіресе, жаа Орда тігуді жеілге тсетініне ол кмн келтірмеген. «азаты кшпелі рулары алмас ылыш, — деп ойлаан слтан Жнібек, — егер жмсай білсе — ол жауыа айбар, жер-суыа оран. ара халы з бетімен бірімен бірі соыспайды, тыныштыты, достыты тілейді. Бар пле бізде, хан, слтандарда. олыдаы осындай кшті аужайлап пайдалана алса, ойыдаыдай хандыты руа болады. Ноай, азан, ырым, Астрахань хандары мен слтандары таламасын десе, ары жаыдаы лы жрт — орыс елімен тіл тауып, одатасан жн. Біра ондай кнге жету шін е алдымен білайыр Ордасынан бліну ажет».
Ал білайыр Дшті ыпша хандыын кшейтудегі алашы крестерінде зіне сенімді рал еткен кшпелі руларды азір теріс арай бастаанын тек слтандарды астандыынан кретін. Орынсыз соыс-жорытан, баса елдерді шабудан кешегі алмас ылышты жзі айтып, іске алысыз боп малатынын ысы келмейтін. «Жыланны ш кессе де кесірткелік ауары бар, — деп ойлайтын ол, — егер де слтандарды шпенділігін жойсам, Алтын Орда лі де талай елді баындыра алады. Тек соынан ерген тобырды ткір айрап жауыа сала біл! Аужарлы етпе!».
білайыр таы ауыр крсінді. «Тобыр! Біра сол тобыра ерік берсе, ол ожасыны да басын алатын аарлы кшке айналады… Ерік беріліп еді, Мысыра лдыа сатылан Бейбарыс не істемеді? Ататы лауды зін Египет жерінен уды…».
Шыыс шапыншылыы тегеурінді екпінімен аза руларыны
Бір мы екі жз жиырма тоызыншы жылы Лаврентьев шежіресінен ыпша-азатарды монолдардан ыып, зі жау тепкісіне тскен Еділдегі бларлар жеріне, Россияа, Польша, Литваа барандарын креміз. Бір кездегі кшпелі жауынгер елді ждай мыты бекзада, ел билеген батырлары енді жат жерде бетегеден аласа, ойдан жуас кйге шырайды.
азатарды біразы иыр кншыыса, Монолия, ытайа да апарылады. Шыысхан мен Жошы кезінде азатарды бірнеше бекзада, батырлары Монол императорыны лы Ордасында ызметке кетілген. ысасы бір кездегі айбынды елді дшпандары талан-таражын шыарып, лын рыма, ызын ы- рыма шбыртады. азаты батыр жігіттерін топтап лдыа, мсінді ыз-келіншектерін йіріп кдікке сата бастайды.
Кп кешікпей монолдар мен мсылман саудагерлері Европа мен Сирия, Солтстік-батыс Африканы, сіресе Египетті Дшті ыпша жерінен келінген лдара толтырады.
Осындай жадайда Египетті халифатты гвардиясы он шінші асырда дені ыпша жігіттерінен жиналан болатын. Ал Египетке ер жрек, мыты скер те керек еді. Мндай скерді мамлюктер [11] ра білді.
Бл кезде Египетке Шыысынан монол шапыншылары тнсе, он екінші асырда рыста жеілгеніне арамай, батыс жаынан Таяу Шыысты лі де болса зіне баындырма боп, Кресшілер шабуыла шыан-ды. Енді бкіл мсылман ауымыны кіндігі, оны мдениет, кркем нер, ылым-білім орталыы Египет пен Сирия басына шын ауіп-атерлі ара блт тнерген-ді.
11
Мамлюк мемлекет лы деген сз. Шыыс адамдары мемлекет сатып алып гвардия рандытан солай аталан.
Дл осы стте бала кезінде ыпша жерінен лдыа сатылып келінген Сирия скеріні олбасшысы Бейбарыс баадур соынан мамлюктерден рылан гвардиясын ертіп, Бадатты алып, енді сарырамадай Сирияа лаан Иран шахы лау скеріне арсы шыты. р ана арсы шыан жо, лауды жеіп, екі жылдан кейін оны бкіл Египет жерінен уды. Ал бір мы екі жз тосан бірінші жылы ыпша мамлюктері бжіл имылдап Сириядан Крест стаушыларды бір жолата уып, рыцарларды Шыыстаы е аыры ораны Аа аласын алды.
Сйтіп, з жерінен уылан, лдыа сатылан мамлюктер араб жауын- герлерімен бірігіп, Египет пен Сирияны монол басыншыларыны кйретуінен тарды. лемге йгілі нер-ылым ошатары болан Отырар, Самарант, Киевтерді халіне жеткізбей, Каир, Алжир, Кордаваларды кл-талан етуден аман сатап алды.
Енді ыпша бекзадаларыны, скер басшыларыны аны араб анымен араласты. Біріне-бірі ыз беріп, ыз алысты. Осы л сату арылы р ана Египетте емес, Солтстік теіз бен Жерорта теізіні жаасындаы Европа халытарыны анына орыс, татар, черкес, трік, африка лдарыны аны осылды.
Жошын мамлюк слтандары басаран Египет жерінде ыпшатар Алтын Орда мен аза жеріні дет-рпын, тртіп-дстрін енгізуге тырысты. Ата-бабасы ыпшатан шыан мамлюк слтандарыны енді серуенге барар жолдарына кні брын сырнай, керней тартан жздеген, ыпшаша киінген снді-салтанатты нкерлерін шыарып Бадат, Мысыр, Мекке, Каир шаарларыны кшелерін басына ктерді. ыпшаты бай, манаптары здеріні жас кезінде бабалары мінген пуескемен Ніл зеніні жаасында серуендеуді шыарды.