Заговоренный меч (на каз.яз.)
Шрифт:
— лгі Арын, ыпша арасында дау шыаран жігітті, — деді ол, атын атауа лденеге аузы бармай.
— п, тасыр, хан ием.
білайыр таы да ойа шомды.
Он жеті жасында «Бату таы», «збек таы» деп аталан Дшті ыпша таына отырды. Ол кезде хан ордасы сонау шыыстаы Ертіс зеніні ойнауындаы Чинга Тра аласына ту тіккен, майданды сол тстан ашып, жеке-жеке лыс болып отыран аза хандарын жеіп, бірте-бірте Есіл, Тобыл, Нра зендеріні бойын тегіс зіне аратты. Сол арынмен ол бір кезде, Жошыны ордасы тігілген, лытау бойына жетті. Енді зіні астанасын Батуханны скері екі жз жиырма жыл брын бас осан Кегір бойындаы Орда-Базар деп аталатын алаа кшірді. лытау Дшті ыпша даласыны кіндік ортасы. Батысы — Еділ, Жайы, солтстігі — Есіл, Тобыл;
Тотамыс хан жеіліп, Сарайдаы хандар сарайы Глстанды Аса Темір біржолата иратаннан бері брыны кшті Алтын Орда млдем жойылан. азір білайыр зін Сайын ханымын десе, тек онысы Бату ханны орнында отырмын деп зге елге сес беруі. Бір кезде кне тркі елінен таралан, азір збек, аза болып бліне бастаан екі елді, білайыр шынында збек ханы болуа айналан. Бл оны азір лсіреген кезі. Демек, Шахрук мірді лдары орасан, Ирака кз тіксе, ал білайырды лі де болса, Дшті ыпша жеріне оса, Моолстанды алма ойы бар.
Моолстан! Бл бір білайырды зірге тісі бата алмай келген, клденеі мен зындыы жеті айлы ке алап, кншыыс жаы алма жерімен шектесіп, Барыс кл, Алтын Емел, Ертіс зендерімен бітеді. Солтстігінде Ккше теіз (осы кнгі Балаш клі) бен аратал зені жатыр. Кнбатысында Ташкент пен Тркістан, Отстігі ашар, Ферана, улиеті мен шыыс Тркістандаы, Трфан аласы. Билеп трандар Иса Бы, Шир Мхамед, Уаис секілді Жаатай рпаынан шыан хандар. арамаындаы елдерді кпшілігі йсін, Жалайыр, Дулат, алы, йыр, Найман, оырат.
білайыр ханны ордасындаы Арын билеріні де кз тіккені — осы Моолстан! Жеке ел боламыз деп Орыс хан рпатары Жнібек пен Керей слтанны да кше алса, барар жері осы Моолстан.
«Мндай жадайда, Иран ханы Смайылды да бас ктеріп, Аса Темір балаларыны тізгінін зіп кетпек боп тран кезде, ел билігін мыты стау ажет. ыпшаты дегенін істеймін деп з ордамда блік шыарсам, згелерді ордасын алай жаулап алам?..»
Дл осы кезде дйекші екі нкермен ттын жігітті алып кірді.
— Хан ием, бйрыыыз млтіксіз орындалды.
білайыр лі де терезеге арап тран-ды. Енді ол аырын брылды. Ттын жігітке кз ырын салар-салмастан сп-ср болып згеріп кетті. Батыр Саянды ол брын крмеген-ді. Ал мынау арсы алдындаы жиырма бес жасар батыр… зіні лыбекті ызы Рабиу-Слтан-Бегім слудан туан лкен баласы Сйіншіктен аусайшы! Жо, Сйіншік бдан аумайды. Алашы кзі тскенде Сйіншік екен деп те алды. алы аба, ыр мрын бозыл тс, май кз… з баласындай еселі. имылы да барыс трізді шапша, епті болуы керек. Тек Сйіншіктен айырмасы — ою ара мрты бар…
білайыр хан Рабиу-Слтан-Бегім ханымны абырасы айысып мны неге «аталы» етуін сраанын бірден тсінді. Бойын кенет орасан ашу билеп кетті. Шешім зінен зі келді. «Бл жігіт, луі керек! Бгін! азір! Дл осы арада!».
білайыр ндыз жаалы, алтын зерлі кк мапал шапаныны ішінен байлап алан орасан рышынан жасалан болат анжарыны сабына олыны алай барып аланын зі де аармады.
Ханны былан тр келбетінен, оыс имылынан, оны андай атал рекет жасама боланын жас жігіт сезіп трса да, орнынан озалмады. Тіл атып тініш те айтпады. Тек екі олы артына кісенделген алпында арыс кеудесін сл шалайта, білайырдан ткір кзін аудармай тістене бекініп, атты да алды.
Хан тксие арады. «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жо» ттын жігітпен тіл атысуды жн крді.
— зіе ойылан айыпты мойныа аласы ба? — деді ол тамаына келіп тыылан ашуы мен кдік кірбеін зер басып, даусы дірілдеп кетіп.
Жігіт сол тран алпынан титтей міз бапады. Тек
— Жо, зге айыбым боланменен, обыланды батыр айтандай кнм жо, иланыыз, хан ием…
«зге айыбым боланменен» деген сзден хан брынысынан да бетер кйіп кетті. «зге айыбыны андай айып екенін білемін. Жасырмай мені бетіме айтуа алай тілі барды? Сл шыда, ол тіліді де шо басыландай кйдіргенімді крерсі!..» Біра ханны «зге айыбы андай айып?» деп срауа дті бармады. Бойын билей жнелген ашу, наыз бір аузы-мрнын кигізбен аптаандай тншытырып кетіп барады. Ойды алып, жректі ртеген ызаны ытай берді. Хан даусы шаатын жыландай енді ысылдай шыты.
— ара ыпша обыланды жала жапаны ма?
Жігіт ыстала мінез крсетпеді.
— ара ыпша обыланды неге былай дейтіні менен крі сізге млімірек болар, хан ием.
Ол осы сзімен бар жайды бір-а жайып салды.
«Бл не дегені, ?» білайыр, екі кзі анталап сзетін бадай, тйілген абаыны астынан арады. «Жо, бл жігіт осал жігіт емес. зіне жабылан жаланы неден туып транын біледі. Бл білгенді бтен Арындар да біледі ой. Блені бір шы зімде жатаны зге жрта да аян болар. Арына ала кз арайтындыымнан обыланды батыр бл оианы дейі шыарансыды. рине, содан со бкіл Арын болып кеше мына жігітті лімге бермей алан екен. Сір, тбелеске тсуге де бар трізді ой здері. Сол екен ой Жнібек пен Керейді де миыынан кліп жргендері. Жо, жо, ашу тасыан дария трізді, алашы екпінімен жар бзады, ал уаыт ткен сайын арыны бседей тседі. Шешімді бірден алмау керек…»
Хан олын анжарынан босатты.
— ай рудансы?
— Маыт, Барлас руынанмын.
Жігіт бетіне хан таы да іле, байыздай арады. Кзінде бір жан тсінбес шын пайда болды. О да ммкін… Рабиу-Слтан-Бегім «Сйіншік слтан наашыларына тартан» деуші еді ой… «Барлас руыны жігіттеріні брі бірдей осындай алы аба, арыс кеуде келеді. Сонда бл батырды андай айыбы бар? Жазыы алы абаты боланы ма? Наашы жртына жиеніні тартуы табии жйе ой. Мені де збек наашыларына тартан демей ме?» білайыр хан зіні ойыны жалан екенін біледі. «Жел трмаса шпті басы имылдамайды». Естіген сегіне сонда-а сенген. Біра Сарыт-Шиман Маыт узір: «уанышты теізі, адамгершілікті кні, Фаридундай асиетті білайыр ханны йелі, Аса Темір немересі лыбек мырзаны ызы Рабиу-Слтан-Бегім ханым сек-аянан тыс труы фатиа. Блай ету екі жрта бірдей тлім. сіресе лкен балаыз Шах-Хайдарды Самаранта хан еткелі траныызда» дегеннен кейін ханымны ылыын азбалай бермеген-ді.
«Сол секті азір айта шыаранда не таппа? Ондаы кннен азір Аса Темір немерелерімен арасы жаын тр ма? Мен мны лім жазасына бйырсам жрт не дейді? Кнсі ашылмаан батырды лімге иды… Бны хан баяы секті салдарынан істеп отыр демей ме? рине, сйдейді. сек те бір, кйе де бір. Кзіме айтпаанмен жрт солай жориды. Одан да з басыма кір келтір-мегенім жн емес пе? И, сол жн. Біра мына жігітті кнсін алай кешем? Білмеген болып ндемей алуым жн бе? ара азаа намысымды таптатып ойсам, жрт мені батылы бармады дейді ой! Жо, жо бл жігіт луі керек!».
— Бл жігітті тадырын Шах-Буда слтанны асы ткен со шешеміз, — деді дйекші мен жігітті алып келген нкерлеріне, — айылы ас алдында… аардан айта тралы. кетідер!
Жігіт сл басын иді де кілт брылды. Жендеттер оны тыса арай айдай жнелді. Е соынан шыып бара жатан дйекшіге естірте хан:
— Са болыдар. Кздеріні арашыындай кзетідер, — деді.
Дйекші басын иді.
— п, тасыр.
Ханны айтаны шынды еді. Шыыс халыны деті бойынша «он бесте отау иесі». білайырды Маыт йелінен туан тышы Шах-Буда ткен жылы дние салан. Хан осы сйікті лыны ш кннен кейін асын бермекші. Ас беру — жерлеу емес, Дшті ыпша еліні дстрі бойынша лкен той. Аса Дшті ыпша пен Мауреннахрды игі жасылары атысады, сайыса ататы батырлар тспек! ыпшаты от ауызды, ора тісті, ара бойлы азтуан жырауы мен Арынны асанда жйрігі, сексеннен асып кеткен, Ажол биді кесі отан жырау айтысады. Трешіге йсін Майы биді алтыншы буыны лы сыншы, халы ардагері, жзден асып кеткен Асан айыны зі келмекші.