Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

Пад брызентам быў густы цень, і светлыя трохкутнікі з абодвух бакоў выступалі рэзка і выразна. Ружа Сарона ляжала на матрацы, а Коні сядзеў побач на кукішках.

— Трэба было б маці памагчы, — сказала Ружа Сарона. — Некалькі ўжо разоў я збіралася, але толькі варухнуся, адразу рвота.

Позірк у Коні быў пахмурны.

— Каб ведаў, што так будзе, не паехаў бы. Вывучыўся б дома вечарамі на трактарыста і меў бы тры даляры ў дзень. На тры даляры можна жыць яшчэ як, і ў кіно кожны вечар хадзіць.

Ружа Сарона насцярожылася.

— Вечарамі ты будзеш радыё вывучаць, — сказала яна. Коні доўга не адказваў ёй. — Ты ж будзеш? — патрабавальна

запыталася яна.

— Ну, вядома. Як толькі на ногі стану. Крыху зараблю.

Ружа Сарона прыўзнялася на локці.

— Ты раздумаў?

— Н-не… не… вядома, не. Толькі я… я не ведаў, што прыйдзецца жыць у такіх месцах, як гэтае.

Пагляд у Ружы Сарона зрабіўся суровы.

— Значыць, так трэба, — прамовіла яна спакойна.

— Вядома, вядома. Сам разумею. Толькі перш на ногі стану. Зараблю трохі. А ўсё ж, відаць, лепш было б дома застацца, я вывучыўся б на трактарыста. Ім плацяць па тры даляры ў дзень, ды яшчэ прырабіць можна. — Ружа Сарона скіравала на яго пільны позірк, і, калі вочы іх сустрэліся, Коні зразумеў, што яна ўзважвае, вызначае яго вартасць. — А вучыцца я буду. Толькі спачатку трэба на ногі стаць.

Ружа Сарона рашуча, з выклікам сказала:

— Мы павінны дамок набыць, перш чым дзіця народзіцца. У палатцы раджаць не хачу і не буду.

— Ну зразумела, — сказаў Коні. — Але мне спачатку трэба стаць на ногі. — Ён выйшаў з-пад навеса і паглядзеў на маці — яна нахілілася над агнём, у якім гарэла сухое ламачча. Ружа Сарона лягла на спіну і ўтаропіла позірк у брызент над галавой. Потым заткнула вялікім пальцам рот, як кляпам, і ціха заплакала.

Маці ўкленчыла перад вогнішчам і ламала голле, падтрымліваючы агонь пад кацялком, у якім тушылася мяса. Языкі полымя то ўзнімаліся ўгору, то ападалі, то ўзнімаліся, то ападалі. Дзеці, іх было пятнаццаць, моўчкі стаялі вакол вогнішча і не зводзілі з яго вачэй. І калі да іх дайшоў пах тушанага мяса, насы ў іх крышачку зморшчыліся. Сонца паблісквала на іх пабурэлых ад пылу жоўтых валасах. Дзеці адчувалі, што няёмка так стаяць і пазіраць, але прэч не ішлі. Маці ціха гаварыла з дзяўчынкай, што стаяла ў самым цэнтры гэтага гурту дзяцей, якія з прагнасцю глядзелі на кацялок. Дзяўчынка была крыху старэйшая за астатніх дзяцей. Яна стаяла на адной назе, гладзячы лытку пад'ёмам голай ступні. Рукі яна сашчапіла за спінай. Маленькія шэрыя вочы спакойна глядзелі на маці. Яна прапанавала:

— Дайце наламаю вам сучча, мэм.

Маці падняла галаву ад кацялка:

— Відаць, хочаш есці папрасіць?

— Так, мэм, — спакойна адказала дзяўчынка.

Маці падсунула сучча пад кацялок, і агонь ціха загудзеў.

— Ты сёння не снедала?

— Не, мэм. Тут ніякай работы няма. Та хоча прадаць што-небудзь з пажыткаў, купіць бензіну і паехаць далей.

Маці зноў зірнула на яе:

— Астатнія таксама не снедалі?

Дзеці бянтэжліва пераступілі з нагі на нагу і адвялі вочы ад кацялка, ад якога ішла пара. Адзін маленькі хлопчык пахваліўся:

— Я снедаў… і брацік мой таксама… і вось гэтыя двое, сам бачыў. Мы добра пад'елі. Вечарам паедзем далей на поўдзень.

Маці ўсміхнулася:

— Значыць, вы не галодныя. А то на ўсіх не хопіць.

Хлопчык выпнуў ніжнюю губу.

— Мы добра пад'елі, — паўтарыў ён і раптам крута павярнуўся, пабег і нырнуў у сваю палатку. Маці так доўга глядзела яму ўслед, што дзяўчынка вырашыла напомніць ёй:

— Агонь зусім патух, мэм. Я распалю яго, калі хочаце.

Руці з Уінфілдам стаялі сярод дзяцей, стараючыся захаваць

спакой і годнасць. Яны трымаліся адчужана і, разам з тым, як гаспадары. Руці глянула на дзяўчынку халоднымі, злоснымі вачамі, потым прысела каля агню і стала ламаць галінкі.

Маці зняла накрыўку з кацялка, памяшала мяса палачкай.

— Вось і добра, што вы не ўсе галодныя. Той маленькі хлопчык напэўна ж не галодны.

Дзяўчынка насмешліва ўсміхнулася:

— Хто — ён? Проста выхваляецца. Падумаеш, нос задраў! Калі ў іх на вячэру нічога няма, ведаеце, што ён выдумляе? Учора вечарам выйшаў з палаткі і кажа: мы курыцу елі. А як жа! Я яшчэ раней зазірнула да іх у палатку і бачыла, што ў іх было на вячэру: адны аладкі, як і ва ўсіх у нас.

— А-а… — Маці кінула позірк на палатку, у якую шмыгнуў маленькі хлопчык, і запыталася ў дзяўчынкі: — А вы даўно ў Каліфорніі?

— Ну, месяцаў шэсць. Спачатку мы жылі ва ўрадавым лагеры, потым паехалі далей, на поўдзень, а калі вярнуліся, там было ўжо поўна. Во дзе жыць добра, я вам скажу.

— Дзе гэта? — запыталася маці і, узяўшы з рук Руці наламаныя галінкі, паклала іх у агонь. Руці з нянавісцю зірнула на дзяўчынку.

— А там, каля Ўідпэтча. Там і прыбіральні добрыя, і душавыя ёсць, бялізну можна памыць у начоўках, вада блізка — добрая, пітная, па вечарах музыка іграе, а ў суботу вечарам танцы. О, вы нідзе такога не бачылі. І дзецям ёсць пляцоўка, а ў прыбіральнях папера. Пацягнеш ручку ўніз, вада туды льецца, і палісмены ніякія не лезуць у палаткі, а той дзядзька, што начальнікам там ходзіць, далікатны такі — зойдзе ў госці, добра пагаворыць і зусім не ганарысты. Хацела б я яшчэ там пажыць.

Маці сказала:

— Першы раз чую пра такі лагер. Я з радасцю памыла б бялізну ў такой пральні, далібог, праўда.

Дзяўчынка з захапленнем гаварыла:

— У іх, а божачкі, гарачая вада ідзе проста па трубах, станеш пад душ, і так цёпленька робіцца і прыемна. Такога лагера нідзе больш няма.

Маці запыталася:

— Там цяпер поўна, кажаш?

— Ага. Калі мы апошні раз заехалі, усё было занята.

— Вялікія, пэўна, грошы бяруць, — прамовіла маці.

— Так. Але калі грошай няма, дазваляюць адпрацоўваць — па дзве гадзіны ў тыдзень: на ўборку пасылаюць, скрынкі для смецця чысціць. Ну, усякае такое. А вечарам музыка іграе, людзі пагутарыць збіраюцца, а гарачая вада дык проста па трубах бяжыць. Вы такога лагера ніколі не бачылі.

— Хацела б я паехаць туды, — сказала маці.

Тут Руці ўжо не стрымалася і са злосцю выпаліла:

— А ў нас бабка памерла проста на грузавіку. — Дзяўчынка здзіўлена паглядзела на яе. — Так, так, проста на грузавіку, і следчы яе забраў. — Руці моцна сцяла губы і наламала яшчэ невялікую кучку сухіх сучкоў.

Уінфілд заморгаў вачамі, уражаны смелым выпадам Руці.

— Проста на грузавіку, — паўтарыў ён за ёю. — А следчы запіхнуў яе ў вялікі кош.

— Сціхніце вы абое, — умяшалася маці, — а то шугану вас адсюль, — і падкінула ў агонь сучча.

На другім канцы лагера Эл падышоў паглядзець на прыцірку клапанаў.

— Бачу, канчаеш ужо, — сказаў ён.

— Яшчэ два засталіся.

— А дзяўчаты тут ёсць?

— У мяне жонка, — адказаў малады чалавек. — На дзяўчат у мяне часу не хапае.

— А ў мяне заўсёды хапае, — сказаў Эл. — На што іншае — няма, а на гэта ёсць.

— А ты пагаладай, тады другое запяеш.

Эл засмяяўся:

— Усё можа быць. А пакуль што ў мяне такі настрой.

— Я тут разгаварыўся з адным. Ён з вамі прыехаў?