Гронкі гневу
Шрифт:
А на поўдні ён бачыў залатыя апельсіны на дрэвах, маленькія залатыя апельсіны на цёмнай зелені дрэў, і вартаўнікоў з драбавікамі ў прысадах — каб чалавек не мог сарваць плада свайму схуднеламу дзіцяці, хоць апельсіны пойдуць на звалку, калі цана іх упадзе.
Ён уязджаў на сваёй старой калымазе ў гарадок. Ён бегаў па фермах у пошуках працы. Дзе нам можна тут пераначаваць?
А вунь, у Гувервілі, ля самай рэчкі. Там ужо цэлая плойма гэтых Окі.
Ён пад'язджаў на сваёй старой машыне да Гувервіля. І потым ужо ніколі не пытаўся пра начлег, бо на ўскраіне кожнага горада быў свой
Хламны пасёлак звычайна ўзнікаў каля вады; замест дамоў тут былі палаткі, буданы з бур'яну, загарадкі з кардону — кучы рознай непатрэбшчыны. Чалавек прывозіў сям'ю ў гэты пасёлак і лічыўся грамадзянінам Гувервіля — усе такія пасёлкі называліся Гувервілямі. Чалавек ставіў палатку як мага бліжэй да вады; а калі палаткі ў яго не было, ён ішоў на гарадскую звалку, прыносіў адтуль старыя кардонныя скрынкі і з гэтай гафрыраванай паперы будаваў сабе прыстанішча. А калі ліў дождж, яно размакала і зносілася вадой. Чалавек атабарваўся ў Гувервілі і снаваў на машыне па наваколлі, па фермах, шукаючы працы, і тыя мізэрныя грошы, што ў яго яшчэ заставаліся, ён траціў на бензін. Вечарамі мужчыны збіраліся разам і гутарылі. Седзячы на кукішках, яны гаварылі пра зямлю, якую бачылі ўсцяж дарог.
Вунь там, далей на захад, — трыццаць тысяч акраў. Ляжаць сабе проста так. Госпадзі, што я зрабіў бы з такой зямлёю — хоць з пяццю яе акрамі! Эх, чорт, на стале ў мяне было б усё!
А ты заўважыў? На фермах ні гародніны не садзяць, ні курэй не трымаюць, ні свіней. Разводзяць толькі адно — бавоўну або персікі ці салату. А на другой ферме адны куры. Усё астатняе купляюць, а маглі б хоць у агародчыках вырасціць.
Госпадзі, што б я зрабіў з парачкай свіней!
Ну, гэта ўсё не тваё і ніколі тваім не будзе.
Што ж рабіць? Гэтак дзяцей не выгадуеш.
У лагерах шэптам перадавалі адзін аднаму чуткі. У Шэфтары ёсць работа. І сярод ночы грузіліся машыны, на дарогах цесната — пагоня за работай, як залатая ліхаманка. У Шэфтары стоўпатварэнне, народу наехала ў пяць разоў больш, чым трэба. Пагоня за працай, як залатая ліхаманка. Яны выязджалі цішком ноччу, апанаваныя нястрымным імкненнем атрымаць работу. А ўздоўж дарог былі спакусы — палі, якія маглі даць хлеб.
На гэта ёсць гаспадар. Гэта не наша.
Што ж, можа, усё ж пашанцуе атрымаць тут невялічкі ўчастачак. Няхай самы маленькі. Вунь там — хоць лапік зямлі. Цяпер там адзін смярдзючы дурнап'ян. Госпадзі, з гэтага лапіка я столькі бульбы сабраў бы — на ўсю сям'ю хапіла б!
Яно не наша, Дурнап'ян дык дурнап'ян, няхай сабе расце. Час ад часу хто-небудзь набіраўся смеласці, пракрадаўся на лапіну зямлі і расчышчаў яе, спрабуючы па-зладзейску прысвоіць сабе крыху яе багацця. Патаемныя агароды, схаваныя сярод пустазелля. Пакецік маркоўнага насення і трохі рэпавага. Саджалі шалупінне ад бульбы, увечары крадком прабіраліся матычыць захопленую зямлю.
Пакінь пустазелле па краях — і ніхто не ўбачыць, што мы тут робім. І пасярэдзіне таксама пакінь буйны, высокі бур'ян.
Вечарамі ўпотай працавалі на агародах, насілі ваду з рэчкі ў іржавай бляшанцы.
І вось адным днём — шэрыфскі памагаты: ты што тут робіш?
Нічога дрэннага.
Я за табой даўно сачу. Зямля не твая. Ты парушаеш чужое права
Тут зямля неўзараная, нікому ніякай шкоды я не раблю.
Во чортавы скватэры, самачынцы! Як бачыш гаспадарамі сябе адчуеце. Ды горка пашкадуеце. Падумаеш, гаспадар знайшоўся. Ану, давай адсюль!
І маленькія зялёныя макаўкі морквы пазбіваны нагой, націнне рэпы затаптана. І зноў забуяў дурнап'ян. Але прадстаўнік закону меў рацыю. Ураджай — гэта ўжо ўласнасць. Калі зямля ўскапана і морква з'едзена, чалавек, бадай, будзе біцца за зямлю, што дала яму харч. Хутчэй гнаць яго ў шыю! Яшчэ ўявіць сябе гаспадаром! Можа, нават насмерць будзе біцца за гэты лапік зямлі сярод смуроднага пустазелля.
Ты бачыў, якая ў яго была фізія, як мы рэпу тапталі? Чаго добрага і забіць мог. Такіх трэба трымаць у струне, а то ўсю зямлю тут у нас захопяць. Усю краіну.
Прышлыя, чужынцы.
Гавораць, праўда, па-нашаму, але ўсё роўна зусім іншы народ. Глядзі, як яны жывуць. Хіба хто з нашых стаў бы гэтак жыць? Чорта лысага!
Вечарамі сядзелі на кукішках, гутарылі. І чый-небудзь усхваляваны голас: а чаму б чалавекам дваццаці з нас не заняць які ўчастак? У нас ёсць стрэльбы. Зоймем і скажам: зганяйце, калі зможаце. Чаму б так не зрабіць?
Як пацукоў, усіх перастраляюць.
А што, па-твойму, лепш, памерці ці гэтак жыць? Накрыцца зямлёй або буданамі з джутавых мяхоў? Які лёс ты выбераш сваім дзецям — памерці цяпер або праз два гады — ад недастатковага харчавання, як пішуць. Ведаеш, што мы ямо ўвесь гэты тыдзень? Крапіўны адвар і скавароднікі. А мука адкуль у нас на скавароднікі, ведаеш? З падлогі таварнага вагона пазмяталі.
Гутаркі ў лагерах, а шэрыфскія памочнікі — таўстазадыя, з рэвальверамі на тоўстых сцёгнах — пахаджваюць па лагеры: народ гэты трэба ў страху трымаць. Яго трэба добра прыструніць, а то адзін бог ведае што тут натвораць! Людзі гэтыя небяспечныя, як чарнамазыя на поўдні. Калі даць ім аб'яднацца, нічым іх не спыніш.
Вытрымка з газеты: «Памочнік шэрыфа ў Лорэнсвілі паспрабаваў выселіць з горада скватэра. Той аказаў супраціўленне і вымусіў прадстаўніка закону ўжыць зброю. Адзінаццацігадовы сын перасяленца забіў палісмена з дваццацідвухкалібернай стрэльбы».
Змеі падкалодныя! З імі трымай вуха востра, а пачнуць спрачацца — страляй у іх першы. Калі хлапчанё забівае палісмена, чаго ж тады чакаць ад дарослых? У іх нораў круты, дык з імі трэба яшчэ больш крута. Няма чаго цырымоніцца. Прыстрашыць іх як след.
А што, калі яны не з палахлівых. Што, калі яны заўпарцяцца і пачнуць адстрэльвацца? Гэтыя людзі з малых год прывыклі да зброі. Стрэльба для іх — частка цела. Возьмуць і не спалохаюцца. І што будзе, калі яны аднаго дня пойдуць вайной на нашу краіну, як лангабарды на Італію, як германцы на Галію, як туркі на Візантыю? Гэта былі орды людзей, згаладалых па зямлі і, да таго ж, дрэнна ўзброеных, а ўсё ж спыніць іх не маглі легіёны. І не спынілі ні крывавыя бойні, ні расправы. Чым можна запалохаць чалавека, які не толькі сам курчыцца з голаду, але і бачыць успушаныя жываты сваіх дзяцей? Такога не запалохаеш — ён ведае такое, страшней за што няма нічога.