Ночы на Плябанскіх Млынах
Шрифт:
Панас Панасавіч застаўся бедаваць, а я паціху сышоў… Дзякуй Богу, у мяне хапіла гумару ўсьміхнуцца над сітуацыяй… Хаця рана на самалюбстве аказалася балючай. З надзеяй на багатую спадчыну ці прэм’ерства ў вядомым тэатры я разьвітаўся… Затое валодаю італьянскай мовай і французскай барацьбой. Ня кажучы ўжо пра ўменьне цэліць у бляшаных качак.
Гісторыя, расказаная Уладам, прымусіла ўсіх шчыра расьсьмяяцца і на некаторы час забыцца на страхоцьці.
— А я думала, ты гэткі самазакаханы прэм’ер, — з нечаканай шчырасьцю прамовіла Зося. — Ведаеш, а ты, напэўна, больш спадабаўся б мне ў
Улад зьнямеў і адвярнуўся да вакна, відаць, каб ніхто не заўважыў, як чырвань кінулася да шчокаў… А Дарота з перабольшанай абыякавасьцю загаварыла, гладзячы тонкімі пальцамі звычайны парцалянавы кубак, нібы гэта было кацяня.
— А я бачыла цябе, Уладзе, у ролі Арыеля ў п’есе “Бура”… Гэта было… здорава.
Улад з уздыхам прамовіў:
— Было адзін раз. Захварэў выканаўца, вось мяне й апранулі ў залацісты парык ды белы хітон… Палову словаў ня ведаў, суфлёр ледзь не надарваўся, шэпчучы. Ну і арыя, вядома… Лепей ня згадваць.
— Ну чаму ты так пра сябе? – у голасе Дароты гучэў непадробны боль. – Я пасьля тры разы бегала на той жа сьпектакль, каб цябе ўбачыць. Але былі ўжо іншыя выканаўцы.
Зося фыркнула, як раззлаванае кацянё.
— Ну, Даротка, а я ўсё думала – чаму ты мяне на гэтае занудства цягаеш…
— Калі занудства – дык чаму не адмаўлялася? — Дарота падціснула вусны і ад гэтага яшчэ больш зрабілася падобнай да віктарыянскай класнай дамы.
— Чаму не адмовілася? – павольна перапытала Зося і мройна адкінулася ў крэсьле. – Таму што… таму што… я была дачкой швачкі, у якой твая маці замаўляла аксамітныя сукенкі і карункавыя блузкі, і без цябе патрапіць у тэатр, ды яшчэ ў партэр – гэта было мне не па грашах.
Дарота густа пачырванела.
— Зося… Хіба між намі калі-небудзь узьнікалі такія… пытаньні? Як сёньня кажуць – класавыя? Ды мне ніколі ў галаву не прыходзіла, што я ў нечым… іншая…
— А шкада, што не прыходзіла, — у голасе Зосі раптам загучэла нешта жорсткае. – А вось мне даводзілася часта думаць пра падобныя рэчы… Напрыклад, каб ніхто ў класе не заўважыў, што ў мяне адзінай ня тонкія, шаўковыя, як у вас, а старыя вязаныя панчохі.
— Дзяўчаты, не сварыцеся, – умяшаўся пан Беларэцкі. Але тут жа падаў голас Ной.
— А нікуды ад класавых пытаньняў не падзенешся. Таму што рэвалюцыя ўсіх зраўняе. І тым, хто мусіць нешта страціць, цяжэй за іншых… Параю адно: ня варта шкадаваць таго, што было.
Дарота прагаварыла.
— Хіба мне шкада? Калі б тут зладзілі нешта вартае, ды дзеля беларускай справы… Я б з радасьцю сама аддала гэты дом. Але ж тут будзе нейкая чарговая ўправа.
— Ня “нейкая”, а камітэт па справах адукацыі! – з выклікам прагаварыла Зося. Улад выказаў агульнае зьдзіўленьне:
— А ты адкуль ведаеш? Працаваць там, ці што, зьбіраешся?
— А чаму б і не? – Зося агледзела ўсіх зялёнымі дзёрзкімі вачыма. Пан Беларэцкі павольна прагаварыў:
— А яна ўжо згадзілася на гэтую працу… Праўда, Зося?
У доме на хвілю запанавала маўчаньне.
— Ну і што?
Вусны Дароты дрыжэлі.
— Я ня маю права цябе дакараць..
Зося горда ўскінула галаву, яе валасы нібыта іскрыліся рудым агнём.
— Дакараць? За што? За тое, што я зьбіраюся працаваць дзеля асьветы свайго народу? Вы тут, як сьлепакі, спалохаліся першага халоднага вятрыска. Калі адбываюцца перамены – гэта заўсёды пакутліва, але калі ня зломіцца
Ной захоплена ўсьміхнуўся ў адказ.
— Згода, Зося! Нам ёсьць на што спадзявацца.
— Можа быць, на зьяднаньне Беларусі? – сумна прамовіў Улад. – Гэта ж ганьба якая – падзялілі край напалам, усе маўчаць… Карацей, “Кавалі другія, а ланцуг той самы – песьні ўсе старыя неаджытай гамы…” Фабіяна Шантыра расстралялі, хоць ужо такі бальшавік быў – замест штандару насі. На Украіне паэта Грыцко Чупрынку да сьцяны паставілі… У Расеі – Мікалая Гумілёва, які пра мурынаў ды прынцэсаў пісаў…
— Гэта неабходныя ахвяры, — няўпэўнена сказаў Ной.— Помніце, Майсей сорак гадоў вадзіў свой народ па пустцы, бо тыя, хто пасталеў у рабстве, не маглі стать вольнымі і мусілі памерці. Але гэта часова. Універсітэт жа ствараецца… І мастацкая вучэльня ў Віцебску працуе… Кандзінскі горад расьпісвае ў канструктывістскім стылі.
Пан Беларэцкі сумна глядзеў скрозь акуляры на энтузіястаў.
— А вам ніхто не расказваў, як шаноўнага Доўнар-Запольскага студэнты кіеўскага універсітэту зьняволілі ў ягонай кватэры, нібыта прыслужніка царызму? Усе сябры і знаёмыя разьбегліся… Тых нешматлікіх, хто наважваўся наведаць прафесара, затрымлівалі, абшуквалі… У мяне адабралі нават аловак і нататнік. Толькі цуд – дакладней, адна адданая прафесару вучаніца, якая здолела “прарвацца” да мясцовага камісара – уратавала прафесара ад расстрэлу. Вось дзе парадваліся “недарасьлі”, якія ў свой час атрымалі ад строгага выкладчыка “нездавальняюча”… Пакуль што паслугамі “сьпяцоў” новыя ўлады карыстаюцца… Але – паглядзіце – гэта ненадоўга. Што пачалося крывёю – крывёю скончыцца.
Дарота адвярнулася да вакна, хаваючы хваляваньне.
— Усё-ткі я веру, што сумленныя ды таленавітыя… такія, як мой бацька, заўсёды будуць патрэбныя.
Беларэцкі паківаў галавою.
— А як толькі патрэба ў іх адпадзе… Вымруць, як цмокі. Або вынішчацца… Я сябе так і адчуваю ў гэтым часе – як апошні, стамлёны чаканьнем сьмерці, цмок…
— Дарэчы, цмокі ж вадзіліся ў Сьвіслачы! – падаў голас Улад. – Замежнікі, дзівуючыся, занатоўвалі, што менчукі трымалі ў сваіх дамах замест якіх мопсаў чорных тлустых яшчарак футаў пяць даўжынёй.
— А я аднойчы бачыў з мосту ў Траецкім, як нешта падобнае да такой яшчаркі або зьмяі сьлізганула пад вадой, нібыта душа грэшнага тапельца… — прамовіў Ной.
— І колькі сідру ты перад гэтым выпіў у майстэрні? – насьмешна спытала Зося.
А Дарота зноў моўчкі павярнулася і выйшла ў другі пакой… Грукнулі дзьверцы шафы… І вось перад вачыма ашалелай кампаніі пасярод стала на драўляным пастаменце паўстаў самы сапраўдны цмок… Праўда, невялікі — з сярэдняга сабаку. Чорная луска, нават на выгляд – моцная, нібы панцыр сярэднявечнага рыцара, пашча пагрозьліва разяўленая, а вочкі – як жывыя – з чорнага паўпразрыстага шкла з жоўтымі іскрынкамі пасярэдзіне.