Пастка для пярэваратня

Якимович Алексей Николаевич

Я зірнуў на яго. І праўда, трасуцца калені. А нядаўна, калі мы дрыжалі, радаваўся. Няхай цяпер бокам вылазіць. Не ўсё кату масленіца.

Казімір Міронавіч тупнуў нагою.

— Маўчы.

— Бу-ду-ду… Буду маўчаць. Ч-чорт пацягнуў за язык. — Палын адбегся, сеў, пазіраючы здалёку, нібы пабіты сабака.

А я, каб яшчэ болей яго напалохаць, патрос кулаком.

Казімір Міронавіч злуецца

Пятрусь

паклаў свайго незвычайнага чалавечка ў скрыначку, схаваў яе ў кішэню.

— Казімір Міронавіч, якое трэцяе заданне? — звярнуўся да ведзьмака.

— Трэцяе заданне вы мне дайце. Каб я з ім не справіўся.

Такога я не чакаў. Хітруе вядзьмак. Нешта прыдумаў. Зарэжа без нажа.

Я зірнуў на Петруся. І ён на мяне пазірае, бы пытаецца: што рабіць?

— Казімір Міронавіч, дазвольце пашаптацца, — кажу.

— Не дазваляйце! — галёкнуў Палын. — Трэба ў казіны рог сагнуць, каб не было ім як дыхнуць.

— Дазваляю, — сказаў вядзьмак. Мы з Петрусём адышліся ўбок.

— Нядобра ў мяне на душы, — прызнаўся Пятрусь.

Баіцца мой сябар, хоць і знаку не падае. Што ж рабіць? Якое заданне даць ведзьмаку? Сказаць, каб вырваў хвойку з карэннямі і на трэскі пасек? А калі зможа пасячы? Невядома, на што ён здатны. З намі вунь як зрабіў.

— Ігнат, што ты прыдумаў? — парушыў маўчанне Пятрусь.

— Няхай камара зловіць і праездзе на ім, як на кані. Каб аж пыл курэў.

Пятрусь задумаўся.

— Не, — кажа нарэшце. — Што, калі загіпнатызуе нас? Што, калі нам здасца, што на камару едзе? Будзем ківаць галовамі. Маўляў, так, хутка скачаце.

— Няхай сваю чорную кнігу парве і па ветры развее.

— Не, — зноў не пагадзіўся Пятрусь. — Іншае заданне дадзім. Ён мяркуе, што немаведама што прыдумаем, а мы яго здзівім так, як нас здзівіў.

— Чым здзівім? Пятрусь усміхнуўся.

— Кот — ток. Скумекаў?

Так, я скумекаў. А вядзьмак, думалася мне, не скумекае. Правільна кажа Пятрусь. Не спадзяецца ён, што дадзім такое простае заданне.

Мы падышлі да ведзьмака.

— Нашапталіся? Якое ж ваша заданне? Давайце. У мяне рукі так і свярбяць, — прыжмурыўся ён.

— Рукамі не трэба рабіць. Галавою папрацуйце. — Пятрусь выламаў з альшыны дубец, прысеў і напісаў на пяску: «Ток з'еў рыс».

— Што гэта? — запытаў Казімір Міронавіч.

— Сказ. Прачытайце яго.

— Бязглуздзіца, а не сказ.

— Не. Каб прачытаць, трэба паварушыць галавою.

Вядзьмак, сагнуўшыся, стаў хутка-хутка перабіраць губамі, як заяц, які дарваўся да капусты. «Хацеў нас у казіны рог сагнуць, а цяпер сам сагнуўся. Гніся. Ніжэй гніся», — цешыўся я.

— Бязглуздзіца, — прамармытаў вядзьмак. — З'еў рыс… Ток… Бязглуздзіца.

— Уважліва чытайце, — прамовіў Пятрусь.

— А я як чытаю? Я навучыўся чытаць яшчэ тады, калі ты пяшком пад стол хадзіў.

З'еў рыс… Анічога не разумею.

Пятрусь сказаў, як настаўнік вучню:

— Старанна чытайце. Вядзьмак разагнуўся.

— Ток… Чаму?

Карцела сказаць яму «таму, што канчаецца на «у», ды Палын раптам галёкнуў:

— Казімір Міронавіч, бягу-у!.. На дапамогу бягу-у!..

Не вытрываў. Хочацца выслужыцца яму.

— Што? Дзе? — прыбег Палын. Вядзьмак тыцнуў пальцам:

— Прачытай, што тут напісана. Палын укленчыў, прачытаў уголас:

— Ток з'еў рыс.

— Тут не так напісана, — сказаў Пятрусь.

— Чаму не так? Ток з'еў рыс.

— Няма сэнсу. Трэба прачытаць так, каб быў сэнс.

— Сам прачытай.

— Я прачытаю. А вось вы з Казімірам Міронавічам не прачытаеце.

— Як прачытаць? — перапыніў гаворку вядзьмак.

— Першае і трэцяе словы трэба чытаць наадварот.

— Задам наперад? Як рак ходзіць? — усклікнуў Палын.

Пятрусь усміхнуўся.

— Як рак.

— Кот з'еў сыр. Казімір Міронавіч, я прачытаў. Ура-а!.. — узрадаваўся Палын.

— Сціхні, казёл, — паморшчыўся вядзьмак.

— З трыма заданнямі мы справіліся. Адпусціце нас, — прагаварыў Пятрусь.

Што ж скажа вядзьмак? Павінен адпусціць. У казках, як пішуць, розныя нячысцікі ад свайго слова не адмаўляліся, хоць і зубамі скрыгаталі.

Я памкнуўся наперад.

— Цяпер адпусціце?

— І ні цяпер, і ні ў чацвер.

— Вы абяцалі,— прамовіў Пятрусь.

— Абяцаная шапка вушэй не нагрэе, — крыкнуў Палын. — У казіны рог вас.

Не адпускае. А мы так стараліся. Што ж ён за чалавек? Не, ён не чалавек. Ён нейкая каменная глыба. Нездарма брат па душы Мірону Казіміравічу. Не ведалі, што такія людзі страчаюцца. Чаму нам у школе не казалі? Расказвалі пра электрычнасць, пра птушак, пра звяроў, нават пра дажджавога чарвяка і інфузорыю туфельку. А пра тое, што ёсць не людзі, а каменныя глыбы, не расказвалі. Колькі ж іх, такіх? Ці шмат? Ці былі яны раней? Мабыць, былі. Нездарма з даўніны прыйшло: у яго зімою і снегу не выпрасіш. Альбо іншае, але падобнае: не дасць вады напіцца. Што ж рабіць? Загубяць яны нас. І ўвесь свет загубяць. Хітрыя. Як на падбор. Усміхаюцца, а за пазухай камень трымаюць.

— Вы абяцалі! — усклікнуў Пятрусь. Вядзьмак зарагатаў. Ягоны рогат — гы-гы-гы — працінаў да пят, як працінае мароз. Здавалася, нейкая дагістарычная істота ці то крычыць, ці то плача. Нават Палын угнуў галаву ў плечы.

— Дзядзька… — пачаў я. Сам не ведаю, як павярнуўся язык ведзьмака дзядзькам назваць.

— Дзядзька? Дурненькія… Адпусціць… Гы-гы-гы… Адпусціць… — Казімір Міронавіч перастаў смяяцца, уперыўся вачыма. — Хіба я выклікаў вас для таго, каб адпусціць?

— Навошта мы вам? — запытаў Пятрусь.