Пастка для пярэваратня
Шрифт:
— Што гэ-эта? — крыкнуў я, звяртаючыся да Саўкі.
— Сіэна! Будзяць нас.
Дома мама ласкава-ласкава просіць: «Уставай, сынок». А тут сірэну ўключаюць. Пачынаецца прафілактыка.
Гук сірэны абарваўся, сціх, быццам перарэзалі. Людзі сталі выходзіць з барака.
— Пан Катовіч т'ашчоткай будзіў, а пан Бадзей сіэнай, — прагаварыў Саўка.
— Э-эх! — уздыхнуў я.
— Бакі на нарах адмуляў? — запытаў Пятрусь.
— Горш. Душу.
— Пацярпі,— сказаў Пятрусь і звярнуўся да Саўкі: — Саўка, як ты
Саўка махнуў рукою.
— Мне ўсё оўна.
— І душа не баліць?
— Адбалела.
Гэткі ж абыякавы, як і ўчора. Думае, што не на гэтым свеце. Хіба можна так?
Мы выйшлі з барака. Каля дзвярэй стаяла тачка, у якой ляжалі драўляныя міскі і лыжкі. Людзі бралі іх і ішлі далей, да вялізнага катла. Стражнік з сінім носам чэрпаў з катла нейкае варыва і наліваў у міскі тым, хто падыходзіў да яго.
Пятрусь падаў мне лыжку і міску. Я ўзяў і пасунуўся да катла. Сіні Нос (так у думках я назваў стражніка) наліваў варыва, нібы медалі на грудзі вешаў. Дый нявольнікі стаялі перад ім, быццам чакаючы ўзнагароды, выцягнуўшыся ў струнку.
Я наставіў міску. Стражнік боўтнуў у яе нейкую баланду, у якой плаваў хвост ад селядца. Мне здалося, што стражнік вельмі падобны на разбойніка, які ў Петруся прасіў закурыць. Аж падмывала, каб запытацца: «Чужыя шаравары адзеў і ходзіш як у сваіх?» Ды Сіні Нос апярэдзіў мяне:
— Чаго стаіш? Здурнеў?
— Дай закурыць, — само сабою вырвалася.
— Каб на табе шэрсць курэла! — вызверыўся Сіні Нос.
Я адышоўся, зачарпнуў лыжкай баланду. Дома такой не еў бы, калі б азалацілі. А тут… Тут хлёбаў. Ці не таму, што голад не цётка?
— Ну ты і даеш! — таўхануў мяне ў бок Пятрусь. — Курыць захацелася…
— Пятрусь, гэты стражнік — той разбойнік, які ў цябе прасіў закурыць. Не пазнаў?
— І праўда, ён! — Пятрусь патрос кулаком. — Ну, глядзі! Не дарую.
Саўка горка ўсміхнуўся.
— Тут ён вой, а не ты.
— Яшчэ паглядзім, дзе каго пасадзім, — сказаў Пятрусь.
Многія скончылі есці, панеслі міскі і лыжкі. Мы таксама занеслі, кінулі ў тачку.
Нас пастроілі па тры ў рад. Я стаў з Петрусём і Саўкам. Сонца ўжо паднялося над баракамі, а мы стаялі, быццам прыкутыя. Прайшло, напэўна, паўгадзіны.
— Чаго чакаем? — не выцерпеў я.
— Не «чаго», а «каго», — паправіў мяне Саўка.
— Каго?
— Пана Бадзея. З сённяшняга дня ён тут начальнік. Пачне мушт'аваць.
— Саўка, ты ўсё ведаеш. Нібы век тут пражыў,— кажу.
Саўка ўздыхнуў.
— І ты будзеш ведаць, калі з маё п'ажывеш. Мы прастаялі яшчэ з гадзіну. Нарэшце бачым:
ідзе пан Бадзей. Каля яго Сіні Нос. Ні на крок не адстае, нешта на вуха шэпча, нашэптвае. Пан Бадзей толькі ўгукае, быццам рот камяком набіў.
— Вітаю вас, зладзеі без надзеі! — гукнуў, падышоўшы.
А яму ў адказ:
— Ура! Ура! Ура!
— Слухайце маю прамову. Цяпер-р… Цяпер-р…
Што ж вярзе пан Бадзей? Які ж ён бацька? Хіба бацька прымушае ў трубу лезці? Няўжо думае, што палюбім яго? Даў жару. Выходзіць, ён бацька, а мы ўсе ягоныя дзеці. І я, і Пятрусь, і Саўка, якога нядаўна тапіў.
— Любіце! Паважайце! Чалавек чалавеку сябар і брат. Я чалавек. Я! Пра сябе так не думайце. Хто падумае, таму дам у косці. У мяне і без скрыпкі затанцуеце. Любіце. На чыім вазку едзеш, таму і песенькі спявай.
Чаго ж ён хоча ад нас? Каб любілі і баяліся? Хіба магчыма такое адначасова?
— Любіце! Шануйце! Патанцуеце… А цяпер-р… Цяпер даносы. Бягом да барака, ад барака — да мяне. Хто ўпярод, таму мёд, хто пазадзе валачэцца, таму жаба пячэцца.
Людзі, затаіўшы дыханне, пазіралі на пана Бадзея. Яны, відаць, усё зразумелі, а я анічога не разумеў. «Цяпер даносы…» «Хто ўпярод, таму мёд…» Каго будзе карміць мёдам? Няўжо даносчыкаў? Дык у нас у вёсцы кажуць: даносчыку першаму па гарбе.
Пан Бадзей махнуў рукою.
— Давай!
— Ад пана Катовіча ён навучыўся, — прамовіў Саўка.
— Чаму навучыўся? — запытаў я.
Саўка не паспеў адказаць, бо з калоны вырвалася чалавек адзінаццаць і да барака з усіх ног.
— Цэлая футбольная каманда! — усклікнуў Пятрусь.
А «футбольная каманда» чэша што ёсць сілы. Аж пяткі блішчаць. Уперад вырваўся маленькі каратканогі мужчына. Яго стараліся дагнаць, а ён яшчэ прыбавіў, усіх пакідаючы ззаду. Дабег да барака, павярнуўся і назад.
— Во дае! — вырвалася ў кагосьці.
— Бягуць наперагонкі, каб данесці,— усклікнуў Пятрусь.
Цяпер і я зразумеў, чаму яны так рвуцца. Пан Бадзей дазволіць данесці на свайго таварыша таму, хто ўсіх апярэдзіць. Выслужваюцца на вачах перад усімі. Няўжо і мы так будзем?
Каратканогі падбег да пана Бадзея, нешта зашаптаў, прысядаючы, як конь, які непамерны цяжар вязе.
У калоне, здалося мне, перасталі дыхаць. Твары ва ўсіх нібы драўляныя. Нехта ўсхліпнуў.
— Наод… Наод… — прагаварыў Саўка.
— Баяцца даносу, — прамовіў Пятрусь.
— А ты не баішся? — пацікавіўся я.
— Страшнавата, — прызнаўся Пятрусь.
І мне гэтаксама. Я стаяў як на вуголлі. Чаго баяўся? Сам не ведаю. Само гэтае слова «данос» пятлёй вісела над галавою. Я глянуў на Саўку. Стаіць, моргае вочкамі, пазірае кудысьці ўдалячынь.
Пан Бадзей паляпаў каратканогага па плячы.
— Табе за данос хвост ад селядца.
— Знойдзецца хвосцік, — вытыркнуўся наперад Сіні Нос.
Бач, які старанны. Сам селядца зжарэш. Свайго не ўпусціш. А гэтыя… З-за хваста беглі навыперадкі. На каго ж данёс каратканогі? Што, калі на мяне ці Петруся? Данос… Данос… Гадзюкаю абвівае душу, наганяе страх.