Пастка для пярэваратня

Якимович Алексей Николаевич

Мы падышлі бліжэй і ўбачылі тоўсты дубовы слуп, на якім была прыбіта дошчачка. На ёй вялікімі тлустымі літарамі было напісана: «Не пішчаць і не маліць, калі будуць тут тапіць».

Мне не паверылася. Я працёр вочы. Здаецца, так: не пішчаць і не маліць, калі будуць тут тапіць.

Што за д'ябал? Каго збіраюцца тапіць? Чаму не пішчаць? Хто такі недарэчны вершык прыдумаў?

— Пятрусь, прачытай, — папрасіў я. — У мяне вочы слязяцца.

— Не пішчаць і не маліць, калі будуць тут тапіць, —

прачытаў Пятрусь.

Не пішчаць… Не маліць… Тапіць… Відаць, паэт Карней пастараўся. Любіць пісаць карацелькі. Няўжо, каб праславіцца, сам слуп укапаў, сам напісаў на дошчачцы і прыбіў яе?

— Пятрусь, трэба збіць гэтую дошчачку. Абы-што напісана, — кажу.

Я знайшоў у кустах доўгі кій, хацеў урэзаць ім па дошчачцы, каб адляцела, ды з вуліцы на раздарожжа вываліў натоўп. Уперадзе — пан Бадзей са стражнікамі. Яны штурхалі перад сабою мужчыну-ліліпута.

Я адразу здагадаўся, што гэта дарослы чалавек. Хоць сам маленькі, аршын з шапкаю, але твар маршчыністы, валасы сівыя.

Мы з Петрусём прыселі за куст. Натоўп усё бліжэй, бліжэй. У беднага ліліпута твар перакрыўлены ці то ад страху, ці то ад болю.

Пан Бадзей падштурхнуў яго да слупа.

— Бачыш, што напісана? Чытай.

— Не пішчаць і не маліць, калі будуць тут тапіць, — давячыся слязьмі, прачытаў ліліпут.

Пан Бадзей павярнуўся да натоўпу.

— Сам паэт Карней напісаў!

Людзі стаяць, збіўшыся, як авечкі. Хоць бы голас у адказ. Толькі ліліпут носам шморгае, усхліпвае.

Пан Бадзей зыркнуў на яго.

— Тут мы не аднаго галавою боўтнулі. І цябе зараз боўтнем. Не пішчаць і не маліць. Запомніў?

Дык вось для чаго выкапалі возера! Не для таго, каб купаліся. Не для таго, каб рыбу лавілі. Каб людзей тапіць. За што хочуць утапіць ліліпута? Каму ён кепскае зрабіў?

Пан Бадзей зірнуў на ліліпута.

— Можа, цяпер правільна раскажаш? Давай дапамагу. Славім сонца і свабоду, што даў цар свайму… Ну, ну… Як далей?

Ліліпут, размазваючы па шчаках слёзы, прамовіў:

— Наоду.

Пан Бадзей звярнуўся да натоўпу:

— Людцы, чулі? Верш не так расказвае. Паўдня з ім мучуся. Што будзе, калі вершы пачнуць расказваць няправільна? Кожны па-свойму? Не будзе парадку. Мы за парадак. Расказвай верш так, як ён напісаны.

Ну і ну! Топіць ліліпута за тое, што верш расказваў няправільна. Калі б у нас гэтак было, то ў школе ніводнага вучня не засталося б. У нашай школе, калі зададуць вывучыць напамяць, то такога наслухаешся, што, як гаворыцца, і наплачашся, і нарагочашся.

— Людцы! Бачыце ёлупня? — працягваў пан Бадзей. — Расказвае, як яму захочацца. Ён нашага народнага цара Іванку не паважае.

— У-у-у… — усхліпнуў ліліпут.

Пан Бадзей узняў угору руку, сціснутую ў кулак.

— Ён

нікога не паважае. Нават сябе. Такому ў возеры месца. Не пішчаць і не маліць!..

Над возерам вісела цішыня. Здавалася, усё-ўсё заціхла. Здавалася: усе-ўсе гукі пан Бадзей сцяў у кулаку, які, як доўбня, вісеў над натоўпам.

— Ы-ы-ы… — не выцерпеў ліліпут.

— Раскажы правільна. Дарую, — вылупіў вочы пан Бадзей.

— Славім сонца і свабоду, што даў цаў свайму наоду, — прамовіў ліліпут.

Дык ён не ўмее вымаўляць літару «р». Ведае пан Бадзей. Знарок прымушае, каб расказваў гэты верш.

— За наоду пойдзеш на воду, — крыкнуў пан Бадзей і моцна штурхнуў ліліпута ў плечы.

Ліліпут пляснуўся тварам у ваду, знік, пасля паказаўся і, шырока-шырока раскрыўшы рот, закрычаў:

— Наоду!

Пан Бадзей так і паехаў з рогату:

— Ха-ха-ха… І ў вадзе не навучыўся.

А ліліпут, што паплавок, то з вады, то пад ваду, усплёскваючы рукамі.

— Саломінку! Падайце саломінку! — загарлапаніў пан Бадзей.

Адзін са стражнікаў падаў пану Бадзею доўгую, не меней як на два метры, саломінку (невядома, дзе ўзяў такую, можа, склейвалі?). Пан Бадзей працягнуў яе ліліпуту.

— На! На!

Нездарма кажуць: калі топішся, то і за саломінку ўхопішся. Ліліпут схапіў саломінку рукою. Яна адразу ж пераламалася.

Мяне быццам невядомая сіла штурхнула. Я выбег на бераг, ступіў у ваду, намачыўшыся да пояса, і працягнуў кій, які ўсё сціскаў у руках. Ліліпут ухапіўся за яго абедзвюма рукамі, і я пацягнуў чалавека на бераг.

Не памятаю, калі падляцеў да мяне Пятрусь, калі стаў дапамагаць. Але мне навек запомніўся ліліпутаў твар: сіні, перакошаны страхам.

У прафілакторыі

Ліліпут ляжаў на беразе і гучна ікаў. Я хацеў падняць яго, але пан Бадзей схапіў мяне за плячо.

— Куды рукі цягнеш? Куды?

— Туды! Туды! — вырываючыся, агрызнуўся я. Пан Бадзей скрывіўся, быццам па твары крапівою яму паласнулі.

— У прафілакторый іх.

— Толькі хлопчыкаў? — выцягнуўся перад ім стражнік.

Пан Бадзей піхнуў нагою ліліпута.

— І гэтага таксама.

Стражнікі схапілі ліліпута пад рукі, паднялі. Ён стаяў, а яго біла, калаціла ліхаманкаю.

— Пан Бадзей, чаму з чалавека здзекуецеся? — не стрываў Пятрусь.

— З чалавека? Ён не чалавек. Ён утапіўся. Яго няма.

— Я… — пачаў ліліпут.

— Цябе няма! Утапіўся ты! — вызверыўся пан Бадзей.

Нас павялі па вуліцы. Я думаў, што вось-вось убачу той таямнічы прафілакторый. Але паабапал стаяць толькі дамы, а з партрэтаў усміхаецца нам народны цар Іванка.