Пастка для пярэваратня
Шрифт:
— Навошта? — пацікавіўся Мацей.
— Каб праз тую дошку мог прыйсці чорт па ягоную грэшную душу.
Нейкі час яны маўчаць, са страхам пазіраюць на кусты ядлоўцу, якія растуць на гары. Што, калі там рагаты чорт схаваўся? Што, калі выскачыць, зойдзецца ў дзікім смеху?
Ціха. Усё-ткі не выскачыў. Няйначай, недзе далёка, у балоце, злыдзень, сядзіць.
— Яначка, яшчэ што-небудзь раскажы, — папрасіла Алеся.
Гэткіх гісторый Янка шмат ведае. Але знарок моршчыць лоб, чухае патыліцу. Няхай
— Яначка-а… — заводзіць Мацей. Янка пазяхнуў.
— Памерла адна вядзьмарка. Пахавалі яе і селі за стол да хаўтурнага пачастунку. Сядзяць. Нядобра на душы. Вядзьмарку пахавалі.
— Яначка, не марудзь, — не стрываў Мацей.
— Сядзяць за сталом. А дзверы былі адчыненыя. Раптам уварваўся віхор, закруціўся ваўчком па хаце.
— Ваўчком? — зніякавела Алеся.
— Ваўчком. Бачылі, як іншы раз на рэчцы віхор закруціць ваду і бяжыць, бяжыць да берага?
— Даганяе тых, хто купаецца, — сказаў Мацей. — Калі не ўцячэш, то на дно зацягне.
Янка паківаў галавою.
— Уварваўся і круціцца. Адзін мужчына засмяяўся, а яму гэтым паветрам галаву на бок скруціла. Доўга хадзіў са скручанай набок шыяй. Са злой сілы не смейся.
— Гэта чорт уляцеў? — запытала Алеся.
— Чорт.
— Чаму ў тую хату ўляцеў? — прагаварыў Мацей.
— Не ведаю, — паціснуў плячыма Янка і, падумаўшы, дадаў, як бы рысу падводзячы: — Чорт ёсць чорт. У яго і ў ступе таўкачом не пападзеш.
— Чорт ёсць чорт, — пагадзіўся Мацей.
— Чорт ёсць чорт, — пагадзілася Алеся.
Што яшчэ яны маглі сказаць? Прадзеды верылі, і яны вераць. Гэтыя гісторыі для іх былі што цікавая кніга. Спакон вякоў панямонцы, звыклыя да сялянскай працы і ваенных паходаў, умелі складным словам цешыцца. А Янка, Алеся, Мацей — адна з галінак таго дрэва, якое буяла, красавала тут.
— Хлопчыкі,— сказала Алеся, — я пра васіліска чула. Чула, што ён можа ператварыцца ў сабаку і лісу.
— Няпраўда, — запярэчыў Мацей. — Васіліск можа ператварыцца ў мядзведзя.
— Праўда. Васіліск можа ператварацца ў сабаку і лісу. Яначка, так?
Янка ўсміхнуўся. Малыя. Анічога не цямяць. Ім разжуй і ў рот пакладзі.
— Васіліск можа ў любога звера абярнуцца, — сказаў ён. — І ў сабаку, і ў лісу, і ў мядзведзя. З мядзведзя — цмокам пякельным стаць.
— Яшчэ што-небудзь расказаў бы, — папрасіла Алеся.
Цікаўная Алеся. Да самага заходу сонца слухала б. Што ж, можна пацешыць.
— Ёсць заморскія краіны, — сказаў ён.
— Чаму заморскія? — запытаў Мацей.
Што ж сказаць яму? Краечкам вуха чуў, што ёсць такія. Сапраўды, чаму заморскімі іх называюць?
— Бо за морам яны, — нарэшце здагадаўся, як адказаць.
— А якое яно, гэтае мора?
Зноў Мацей у кут на калені паставіў. Якое ж яно, мора? Сам ніколі яго не бачыў. Трэба ў Яся запытаць.
— Ты менш пытайся, а больш слухай, — прамовіў Янка. — Многае вяканне даводзіць да бякання. Зразумеў?
— Зразумеў,— насупіўся Мацей.
Янка з палёгкай уздыхнуў. Добра, што хоць не пытаецца. Вось смала. Такі абняславіць.
— У гэтых заморскіх краінах лятаюць змеі на крылах.
Мацей шырока-шырока расплюшчыў вочы.
— Як птушкі? Янка кіўнуў галавою:
— Як птушкі.
— Ад такіх нідзе не схаваешся, — прагаварыла Алеся.
— Нідзе, — пагадзіўся з ёю Янка. — Яны быкоў раскусваюць напалам. У тых заморскіх краінах растуць дрэвы, на якіх спее жыта. Людзі збіраюць яго, таўкуць у ступах і пякуць сітнікі.
— Калі б у нас былі такія, я многа-многа сітнікаў напякла б, — падхапіла Алеся. — Штодзень елі б сітнікі.
— Янка, глянь! — усклікнуў Мацей. — Васілевіцкія на наша балота сваіх кароў прыгналі.
Янка зірнуў уніз. На самым ускрайку балота, каля лесу, ходзяць каровы. Непадалёку стаяць васілевіцкія хлопцы, яго, Янкавы, адналеткі — Антон і Макар. У Антона рабацінне на шчоках. Мабыць, не адно птушынае гняздо разбурыў. Кажуць жа людзі: разбурыш птушынае гняздо — рабым будзеш. І Макар за яго не лепшы. Калом шапкі не дастанеш. Вясною Янка пабіўся з ім. За свістульку. Ён, Янка, выразаў з вярбы свістульку. Добрая свістулька выйшла. Нібы салоўка, цёхкала. А гэты схапіў і зламаў. Стаў апраўдвацца, што незнарок. Ды не паверыў яму Янка. Ліхія хлопцы, адзін у аднаго. На чужое балота кароў прыгналі. Быццам свайго няма.
Янка ўскочыў.
— Эй, вы, бусліныя шыі! Чаму на наша балота кароў прыгналі?
— Ты сам верабей, — агрызнуўся Антон.
— Парэчкі-авечкі,— крыкнуў Макар. Зразумела, чаму так. Калі іх, парэцкіх, вельмі хочуць дапячы, то заўсёды так дражняцца.
— Васілі-бабылі,— не сцярпела Алеся. — Як станеце на палена, то свінні па калена.
— У вас вядзьмак не мог памерці, і ў столі дошку адрывалі,— крыкнуў Мацей.
— А ў вас… У вас летам на печы ляжаць, а зімою поле аруць, — гукнуў Антон.
На чужым балоце нібы на сваім. Каму даспадобы такое? Хіба стрываеш? І Янка не стрываў:
— Каменьмі іх.
Добра шпурляць каменьмі з гары. Ляцяць далёка, б'юць трапна. Янка з першага разу Антону ў нагу пацэліў. Антон заенчыў, заскакаў.
— Мала? Мала? — узрадаваўся Мацей. — Яшчэ хочаце?
Антон і Макар, убачыўшы, што непярэліўкі, кінуліся да кароў, сталі заварочваць.
Янка, набраўшы ў дзве жмені каменняў, гукнуў, нібы сапраўдны вой:
— За мною!
Галёкаючы, забыўшыся пра ўсё на свеце, яны пакаціліся з гары. Антон і Макар завярнулі кароў і пагналі ў лес.