Пастка для пярэваратня
Шрифт:
— Мы яшчэ пакажам вам, — патрос напаследак кулаком Антон.
— Сабака віляе хвастом, а ты языком, — даў здачы Мацей.
Васілевіцкія схаваліся ў лесе.
— Добра ім далі,— сказаў Янка. — Цяпер і дамоў можна ісці.
— Яны не вернуцца? — запытаў Мацей.
Сам задаволены, што кот на цёплай печы. Усмешка на ўвесь твар.
— Не вернуцца. Будуць ведаць, як у чужое лезці.
Радуючыся, смеючыся, яны ішлі па ўскрайку лесу. Лес — карміцель (тут і дзічына, і ягады, і грыбы), лес — добры бацька (ад ворага схавае, выратуе) —
Мацей, які крочыў уперадзе, неспадзявана стаў. Янка штурхнуў яго.
— Чаго рот разявіў?
— Там, там… — Твар у Мацея збялеў. Сам калоціцца, як і тады, калі ўбачылі за рэчкай крыжакоў.— Там… Там цётка з барадой. У яе барада, як у мужчыны. Чорная.
Нечаканая навіна
Янка сваім вушам не верыў. Ні разу не бачыў, не чуў, каб у цёткі, у жанчыны, вырасла барада, як у мужчыны.
Ён зірнуў на Мацея.
— Збыткуеш?
— Т-там… Т-там… С-стаяла… С-стаяў…
— Хто стаяў? Дзе стаяў? — разгубіўся Янка.
— Н-не ведаю, хто с-стаяў. Там… — Мацей тыцнуў пальцам, паказваючы на бухматы лазовы куст.
— С-стаяла. Такое с-страхоцце, — падала голас Алеся. — І я яго б-бачыла.
Янка азірнуўся. І Алеся трасецца, дыхае часта-часта, нібыта ляцела на злом галавы.
Няўжо кажуць праўду? Не жартачкі! Нейкая цётка з барадой стаяла і на іх глядзела. Што ж рабіць? Прыпусціцца, каб ад бяды далей? Але ж няёмка перад малымі. Падумаюць, што баязлівец. Мажліва, ім здалося. Мажліва, раней дамовіўшыся, выдумалі, каб пасля з яго пасмяяцца.
— Вы пастойце, а я пагляджу.
— Братка, не трэба, — пралапатаў Мацей. Не, не пабаіцца ён нейкай цёткі. Няхай сабе
і з барадою. Дый выдумка. Дамовіліся. Хоць малыя, а ўмеюць абмануць. Здатныя на гэта, чэрці. Цётка з барадой…
— Чаго ж не вылазіць, раз стаяла? — сказаў Янка, сам сябе падбадзёрваючы, і збочыў са сцяжынкі.
Крок. Яшчэ адзін. Чаму так моцна б'ецца сэрца? Знарок выдумалі… Яшчэ крок. Няма чаго баяцца. Ну й прыдумалі!
Янка расхінуў куст. Анікога. Ні дзядзькі, ні цёткі. Ні з барадой, ні без барады.
— Дзе тая цётка? Баязліваму і корч мядзведзем здаецца.
— Уцякла, — прамовіў Мацей.
— Уцякла, — рэхам азвалася Алеся.
На сваім стаяць. Усё-ткі здалося ім. Наслухаліся розных гісторый. Пужаная варона і куста баіцца.
Янка выйшаў на сцяжынку.
— Баязліваму і корч мядзведзем здаецца, — паўтарыў ён.
Мацей тыцнуў пальцам.
— Стаяла… Там стаяла цётка з барадой, як у мужчыны. Такая… Такая мурлатая.
— У вышыванай кашулі, у спадніцы. На галаве хусцінка. А барада, што сажа, — дадала Алеся.
Янка засмяяўся:
— Ха-ха-ха… Смельчакі… Ха-ха-ха…
А Мацей і Алеся, перапыняючы адно аднаго, зноў пачалі даказваць, што стаяла, што глядзела на іх. Надакучыла Янку тое слухаць.
— Калі будзеце языкі распускаць, то ніколі з сабой не вазьму, — напалохаў іх.
Дайшло.
Да вёскі дайшлі без прыгод. Алеся пабегла дамоў, а Янка з Мацеем, не заходзячы ў хату, падаліся на агарод. Маці яшчэ зранку сказала, каб рэдзьку апалолі.
Агарод адразу ж за хатай. На агародзе і морква, і рэдзька, і лапінка жыта, і кавалачак грэчкі. Жыта і грэчку Янка разам з бацькам сеяў. «Добра рассявай, Яначка. Рабі так, каб сабак не дражніць і людзей не смяшыць», — вучыў бацька.
Янка і сам стараўся. Мінулая восень выдалася сухая. Панізілася вада ў рэках і азёрах. Нават спрадвечная дрыгва перасохла. Гарэлі лясы. Пажар не раз насоўваўся на вёску. Людзі як адзін выходзілі, каб абараніцца ад агню. Ваявалі з агнём, нібы з крыжакамі. Дым, быццам туман, слаўся па зямлі, лез у вочы. Пагарэў ураджай. Вясною зерне па шчопці збіралі, каб пасеяць. Дык хіба не будзеш старацца?
— Яначка, пасля рэдзьку аполем. Давай заскочым у хату. Хоць вады нап'емся, — папрасіў Мацей.
Іхняя хата, як і іншыя, з саламянай страхой. Маленькія вокны зацягнуты бычынымі пузырамі, і таму ў хаце, хоць і летам, паўзмрок.
У хаце — дзве палавіны. Меншая — сені. З сяней, калі зайсці ў каморку, можна залезці на гарышча. Чаго там толькі няма! І кавалкі старых рыбацкіх сетак, і розныя раменьчыкі, і кажухі, паетыя моллю, і зношаныя лапці, і збітая падкова. Усё знаёмае да драбніц: не раз з Мацеем лазілі на гарышча, перабіралі сваімі рукамі, перакладваючы з аднаго кутка ў другі.
Падлога ў сенях і ў хаце глінабітная. Яе маці штодзень падмятае. А вось столь заўсёды чорная: дым, калі паляць у печы, выходзіць праз дзірку ў столі. У бэлькі ўбітыя крукі. На іх бацька падвешвае кумпякі, якія зімою вэндзяцца. Смачная вэнджаная дзічына. Але самае цікавае — гэта зброя. На сцяне вісяць рагаціна з доўгім вузкім вастрыём, выкаваным з гарачага жалеза, дзіда, лук, суліца, кісцень, клявец, баявая сякера. Усё адпаліраванае, вычышчанае — аж блішчыць. Выдасца вольная часінка — бацька бярэцца чысціць сваю зброю. Яна яму ад яго, Янкавага, дзеда засталася. Няма ўжо дзеда. Янка нават не памятае, які ён. Не памятае, бо…
— Хадзем у хату, — тузануў за руку Мацей.
— Пачакайце, — пачулася ззаду.
Янка азірнуўся. Па вуліцы ішлі бацька і маці.
— Татка! — кінуўся Мацей, забыўшыся пра ўсё на свеце. — Мы…
— Не балбачы, — перапыніў бацька.
Янка вытрашчыў вочы. Чаму так? Звычайна бацька падхопіць Мацея, высока-высока ўгору падкіне, і той, шчаслівы, звонка-звонка смяецца. І маці, гледзячы на іх, усміхаецца. А цяпер і на яе твары хмурынка.
— Татка… — збянтэжыўся Мацей.
— Хлопцы! Хлопцы! — прамовіў бацька. «Зноў крыжакі напалі», — мільганула ў Янкі ў галаве. Ды адразу ж адагнаў гэтую думку: калі б напалі, то бацька не стаяў бы. Бег бы ў хату па зброю. Дый у вёсцы перапалох падняўся б. Бацька паківаў галавою.