Пляц Волі
Шрифт:
– То што, у нас з'явіліся партызаны? — адно здзівіўся Езавітаў.
– Не верыць генералу няма прычыны.
Почут пра беларускіх сялян-паўстанцаў хутка пайшоў па Народным сакратарыяце. Вечарам да Езавітава завітаў Аляксюк:
– Ведаеш, гэтыя партызаны могуць усё сапсаваць… Тэрмінова да іх трэба адкамандзіраваць каго-небудзь з нашых людзей, каб супакоіць і патлумачыць сітуацыю.
– А ці не правільней і надалей арганізоўваць іх? Чым не народнае войска? — Езавітаў уважліва ўгледзеўся ў Алексюка.
– Ды ты што?! Жартуеш? — той шчыра здзівіўся. — Немцы ж жартаваць не будуць! Барысаўскіх сялян трэба супакоіць, і гэта не толькі мая думка…
–
Развіталіся. Езавітаў паклікаў да сябе Васіля Муху.
– Гэта ты казаў, што заседзеўся ўжо ў кіслым горадзе?
– Я. А што?
Езавітаў падрабязна расказаў Муху пра барысаўскіх сялян-паўстанцаў.
– Ну, брат, малайцы! — не ўтрымаўся той.
– Канешне ж малайцы! Толькі партызанам нашым дапамога патрэбна… Я й вырашыў прасіць цябе дабрацца да іх. Вось толькі лясы — гэта не Балтыка… — усміхнуўся. — Але каб ты там зрабіў тое ж, што й на сваім крэйсеры.
– З'арганізаваць сялян?
– Так.
– Калі можна ісці?
– Ды хоць зараз! — Езавітаў дастаў з шуфляды аркуш цвёрдай паперы, абмакнуў пёрка — і акуратна вывеў:
Даведка
Муху Васілю Аляксандравічу, інструктару Беларускай вайсковай рады, дадзена ў Менску 28 сакавіка 1918 года. Усім павятовым і валасным уладам просьба спрьяць у ягонай дзейнасьці.
Народны сакратар вайсковых спраў БНР
Кастусь Езавітаў.
Прыціснуў да подпіса пячатку, перачытаў — і перадаў Муху:
– Вучыць цябе не трэба. Адно глядзі — асцярожна там… — і моцна паціснуў руку.
20 красавіка быў апублікаваны «Часовы наказ мясцовым беларускім радам», які вызначаў правілы выбараў у вёсках, валасцях, гарадах, раёнах і губернях дзяржаўных органаў БНР і перадачы ім ад нямецкіх акупацыйных адміністрацыяў некаторых паўнамоцтваў. Рада дамаглася пэўнай самастойнасці ў пытаннях гандлю, прамысловасці і адукацыі.
Па просьбе «Народнага прадстаўніцтва» 25 красавіка Рада зноў сабралася на закрытае паседжанне.
– Спадары, у мяне — дэкларацыя другога з'езда Саветаў заходняй вобласці «К белорусским рабочим и крестьянам», — Скірмунт спрабаваў гаварыць па-беларуску, і гэта ў яго атрымлівалася, адно выдаваў «паляшуцкі» акцэнт. — Хтосьці ў Смаленску з падкідкі маскоўскіх бальшавікоў, якія нядаўна кінулі гэтых рабочых і сялян, бярэцца вучыць, лье бруд… Я вам зачытаю…
«Второй съезд Советов Западной области… — Скірмунт кашлянуў.
– …заявляет всему миру, что белорусские пролетарии не отделяют себя от Великой федеративной Советской Социалистической Республики…»
– Нічога сабе! А хто ж у Бярэсці палову Беларусі «аддзяліў»?! — не стрымаўся Лёсік і зморшчыў свой высокі лоб. — Так дагаварыцца! І хутка ж яны забылі менскіх чыгуначнікаў! Ці яны не беларускія пралетарыі?
«Съезд клеймит, — чытаў далей Скірмунт, — своим презрением позорные замыслы и действия буржуазных наймитов, членов белорусской Рады и заявляет, что белорусская Рада представляет собой группу самозванцев, а не народных представителей…»
– Гэта ж яны як пра саміх сябе… — нечакана ўсміхнуўся Варонка.
«…враги
– Вось так! — Скірмунт паклаў тэкст дэкларацыі на стол. — Нібыта й не выдавалася другая Устаўная грамата аб тым, што ў рубяжах БНР касуецца права прыватнае ўласнасці на зямлю — я ад свайго маёнтка адмовіўся! — і перадаецца без выкупу тым, хто на ёй працуе, і найбольшы васьмігадзінны рабочы дзень… То я да чаго ўсё гэта… Нам трэба больш рашуча гнуць сваё. І вучыцца ў сваіх сяброў-суседзяў. Бачыце, як яны да кайзера паставіліся? І калі ласка — і Украіну, і Польшчу, і Літву прызналі незалежнымі! А нам, каб у вобласць не ператварыцца, патрэбна войска… — Скірмунт памаўчаў, зрабіў тактычную пярэрву — і скончыў: — Словам, улічваючы сённяшнюю абстаноўку, мы прапануем звярнуцца па падтрымку да кайзера Вільгельма… Найперш паслаць яму тэлеграму.
З прапановай згадзіліся не ўсе. За пасылку тэлеграмы напрыканцы паседжання выказаліся трыццаць пяць сябраў Рады. Яе тэкст падпісалі старшыня Рады Іван Серада, старшыня Народнага сакратарыята Язэп Варонка, сябры Рады Раман Скірмунт, Павел Аляксюк, Пётра Крэчэўскі, Антон Аўсянік і Язэп Лёсік.
– Ад хворага расейскага цела трэба трымацца як мага далей, — сказаў Лёсік, падпісваючыся.
Чацвёра падалі галасы супраць такога кроку і чацвёра ўстрымаліся. Сярод апошніх быў і Кастусь Езавітаў.
Нечакана з месца ўскочыў Тамаш Грыб:
– Як удзельнік Вялікай расійскай рэвалюцыі я, народны сакратар земляробства… — ён моцна хваляваўся, — выступаю супраць такой тэлеграмы нямецкаму манарху ад імя ўсяго беларускага народа і лічу здрадай рэвалюцыйнаму сацыялізму ўваходжанне ў саюз з манархам… і аддаваць у апеку імперыялістычнай буржуазіі Нямеччыны наш шматмільённы працоўны сялянскі народ… Я выходжу са складу Народнага сакратарыята!
Праз некаторы час склаў свае паўнамоцтвы і Народны сакратарыят. Акупацыйныя ўлады хацелі бачыць ягоным кіраўніком Рамана Скірмунта, а той — на паседжанні Сакратарыята 9 траўня — выказаўся аб тым, што будзе працаваць у цесным звязку з немцамі і заявіў пра адмову ад аграрнай праграмы, сцверджанай Першай Устаўной граматай. Праз месяц пастановай Скірмунта на Беларусі былі скасаваны ўсе дэкрэты Леніна і да прыняцця законаў БНР дзяржаўныя ўстановы мусілі прытрымлівацца законаў «часовага былога Расійскай рэспублікі ўрада Керанскага».
Скірмунт ачоліў Народны сакратарыят, а ўжо разыходзіліся чуткі, што патрэбен новы старшыня…
Езавітаў ужо не памятаў, хто першым прапанаваў ім сфатаграфавацца… Насупраць дома Ядвігіна Ш. працавала «Майстэрня Гольдцана»…
– Ша, што ж мы будзем тут ціснуцца? — фатограф вывеў усіх у травеньскі зялёны дворык.
Ён і расставіў усіх ранжырна: злева і справа — Аркадзь Смоліч (народны сакратар асветы) і Лявон Заяц (загадчык справамі), крыху меншыя Пятро Крэчэўскі (народны сакратар кантролю) і Антон Аўсянік (сябра народнага сакратарыята), паміж імі — ён, «самы багаты ростам» таварыш старшыні і народны сакратар вайсковых спраў Кастусь Езавітаў. Алесь Бурбіс (консул БНР у Маскве), Іван Серада (народны сакратар гаспадаркі), Язэп Варонка (старшыня Сакратарыята і народны сакратар міжнародных справаў), Васіль Захарка (дзяржаўны казначэй) сядзелі. Езавітаў, Серада і Заяц — у вайсковай форме. Над галовамі — шата маладой вішні, каля ног — дыван з маладых рамонкаў…