Стамбульскі экспрэс
Шрифт:
— Ноччу я вас бачыў у сне, — сказаў Майет.
Сказаўшы гэтыя словы, ён пільна глянуў на яе. Па яго напружанай позе і па тым, як ён па-свойму вытлумачыў яе маўчанне, яна зразумела: наогул, яны вельмі мала ведаюць адно аднаго. Ён нервова ўсміхнуўся.
— Мне прыснілася, нібыта я заехаў за вамі і запрасіў вас пакатацца на машыне, і тут вы сабраліся… — Потым ізноў пагрузіўся ў роздум, не закончыўшы фразы. — Вы мяне ўсхвалявалі.
Яе агарнуў страх. Здавалася, нібыта ліхвяр перагнуўся цераз сваю канторку і далікатна, але няўмольна павёў размову наконт аплаты доўгу.
— Гэта ж вам толькі прыснілася, — сказала яна. Аднак ён не зважаў на яе словы.
— А потым міма прайшоў кандуктар і разбудзіў мяне. У сне ўсё было нібыта наяве. Я быў у такім
— Вы маеце на ўвазе, што вы падумалі… нібыта вы захацелі…
Ліхвяр паціснуў плячыма, ліхвяр ізноў сеў за сваю канторку, ліхвяр паклікаў прыслугу і загадаў вывесці яе на вуліцу, да людзей, на волю, туды, дзе яе ніхто не ведаў.
— Я проста расказаў вам гэта, каб вы не турбаваліся — вы нічога мне не вінны. Гэта сон на мяне так падзейнічаў. А калі купіў білет, падумаў, а чаму б вам яго не выкарыстаць. — Потым ён узяў аловак і вярнуўся да сваіх папер, дадаўшы машынальна, не надаючы словам ніякага значэння: — Цешыў сваё самалюбства, падумаўшы, хай сабе за дзесяць фунтаў…
Спачатку яна не зразумела сэнсу гэтых слоў. Яна была надта збянтэжана, што яе вызвалілі, ёй нават зрабілася крышачку крыўдна, што да яе заляцаюцца толькі ў сне, а галоўнае, яна была вельмі яму ўдзячная. І раптам прагучалі апошнія словы, у якіх адчувалася нейкая пакорлівасць — з такім яна сутыкнулася ўпершыню. Яна ўсведамляла, што баіцца гэтай здзелкі, і, выцягнуўшы руку, дакранулася да твару Майета — гэты жэст, які азначаў удзячнасць, быў запазычаны ёю з вядомых толькі па кнігах апавяданняў пра каханне.
— Калі вы жадаеце, каб я… — сказала яна. — Мне здалося, што вам са мною нецікава. Прыйсці да вас уначы?
Яна паклала рукі на паперы ў яго на каленях, прапануючы сябе з такой чароўнай і кранальнай няпэўнасцю, пальцы яе маленькіх, шырокіх рук густым слоем пакрывала пудра, пазногці былі пафарбаваныя чырвоным, яны прыкрылі слупкі лічбаў, разлікі Экмана, яго хітрыкі і выкрутасы.
Думкі яго ніяк не маглі вырвацца ад таго, як Экман заблытаўся ў сваіх тайных захадах.
— Мне здавалася, што я вам непрыемны, — павольна вымавіў ён, падымаючы рукі ад папер. І дадаў няўпэўнена: — Мабыць, таму што я — жыд?
— Вы проста стаміліся.
— Тут нешта ёсць такое, чаго я не магу ніяк зразумець.
— Адкладзіце справы на заўтра.
— У мяне няма часу. Мне трэба пакончыць з гэтым. Мы не стаім на месцы, мы рухаемся.
Аднак на самой справе ўсякае ўяўленне пра рух знікла ад таго, што за вокнамі падаў густы снег. Не было відно нават тэлеграфных слупоў. Яна прыняла рукі і спытала ў яго з крыўдай у голасе:
— Пэўна, вам не дужа хочацца, каб я прыйшла?
Спакойная прыязнасць, з якой ён сустрэў пытанне, паменшыла яе ўдзячнасць. Але прапанова дзяўчыны ажывіла ў ім тое, характэрнае, што яна і раней адзначала, ніводзін жыд не дасць адабраць у яго тое, за што ён неразважліва заплаціў.
— Хачу. Прыходзьце. Прыходзьце ўначы, — сказаў Майет. Ён паціснуў ёй рукі, спачатку злёгку, а потым мацней. — Не думайце, што я такі абыякавы, нячулы. Проста ў мяне адчуванне — мы вельмі добра ведаем адно аднаго. Будзьце хоць крышачку таемная, — з мальбою ў голасе папрасіў ён.
Аднак яна не магла адразу ўцяміць, як ёй прыкінуцца таемнай і недасягальнай, а проста пагадзілася з ім:
— Так, і ў мяне такое самае адчуванне.
Болей сказаць не было чаго, і яны, нібыта старыя сябры, сядзелі моўчкі, без асаблівага хвалявання думаючы пра будучую сустрэчу, пра ноч, якую яны правядуць разам. Яе гарачы запал, выкліканы пачуццём удзячнасці да яго, мінуў. Цяпер гэтая ўдзячнасць здавалася непатрэбная, недарэчная, дый непажаданая. Якое можа быць пачуццё ўдзячнасці да старога знаёмага — проста прымаеш паслугу, як нешта зусім зразумелае, і сама ў сваю чаргу робіш яму паслугу, крыху пагаворыш з ім пра надвор'е, асабліва яму не пярэчыш, калі цябе прылашчыць, аднак і абыякавасць яго цябе не засмучае, а калі ў танцы ўбачыш яго ў партэры, усміхнешся яму раз ці два — трэба ж нешта рабіць з тварам, ён жа такі ў цябе непрыгожы, а
— Завіруха ўзмацнілася.
— Так. Уначы пахаладае.
Трэба ўсміхацца, калі жарт двухсэнсоўны, і адказаць як мага дураслівей, калі маеш справу з такім старым сябрам: «Мы не змерзнем», хоць ты не можаш забыць, што ноч набліжаецца, і прыгадваеш усё тое, што расказвалі табе сяброўкі, якія яны давалі парады, ад чаго засцерагалі, чым прыводзілі цябе ў сарамлівасць, як агідна было чуць, што мужчына можа быць адначасова і абыякавы, і юрлівы. Усю раніцу і ў поўдзень снег не пераставаў, у Пасаў ён тоўстым слоем акрыў дах мытні, на пуцях раставаў ад паравознай пары, ператвараючыся ў шэрыя, поўныя ільдзінак ручайкі. Аўстрыйскія мытнікі ў гумавых ботах асцярожна выбіралі дарогу, з нягучнай лаянкай, павярхоўна агледзелі багаж.
Частка трэцяя
Вена
1
Ёзеф Грунліх схаваўся ад ветру за комінам, наўкол на дах снег валіў камякамі. Унізе, пад ім, нібы вогнішча, зіхацеў у цемры вакзал. Пачуўся пранізлівы свісток, і, павольна рухаючыся, паказалася доўгая чарада агеньчыкаў. Ён зірнуў на свой гадзіннік, калі на вакзале прабіла дзевяць. «Гэта Стамбульскі экспрэс, — падумаў ён. — Спазняецца на дваццаць хвілін — відаць, затрымаўся з-за снегападу». Ён падвёў свой пляскаты срэбны гадзіннік і зноў засунуў яго ў кішэню камізэлькі, расправіўшы складкі на жываце. «Ну, у такую ноч, як гэтая, — падумаў ён, — няблага быць крышачку тлустым». Перш чым зашпіліць паліто, Грунліх засунуў рукі паміж кальсонамі і штанамі і паправіў рэвальвер, які вісеў унутры штаніны на шнурку, замацаваным да гузіка. «Ёзефу можна давяраць толькі ў трох выпадках, — самазадаволена прыгадаў ён сам сабе, — калі справа тычыцца жанчын, яды ці выгаднага крадзяжу з узломам». Ён пакінуў надзейнае сховішча за комінам.
Дах быў вельмі коўзкі, і гэта было небяспечна. Снег сляпіў вочы, а на падэшвах ператвараўся ў лёд. Адзін раз Грунліх паслізнуўся, і перад ім, нібыта нейкая дзівосная рыба, якая ўсплывае на паверхню з цёмнай глыбіні вады, узнікла асветленая навісь кавярні. «Божа літасцівы, ратуй мяне», — прашаптаў ён, упёршыся абцасамі ў снег і сілячыся ўхапіцца рукамі за што-небудзь. Учапіўшыся за край рыны, ён стаў на ногі і ціха засмяяўся — навошта дарма скардзіцца на прыроду. Крыху пазней ён знайшоў жалезныя парэнчы пажарнай лесвіцы.
Наперадзе чакаў спуск, які быў, на яго думку, найбольш небяспечным месцам, бо хоць лесвіца і была на тыльнай сцяне жылога будынка і яе не відно з вуліцы, але яна выходзіла на таварны склад, а там — канец паліцэйскага абходу. Паліцэйскі прыходзіў туды кожныя тры хвіліны, цьмяная лямпа на рагу склада адсвечвала на яго чорных навашчаных крагах, скураной папрузе і кабуры рэвальвера. Глыбокі снег заглушаў крокі, і Ёзеф не мог разлічваць на тое, што па кроках ён даведаецца пра набліжэнне паліцэйскага, а ціканне гадзінніка прымушала яго ўвесь час памятаць пра небяспеку. Нізка прыгнуўшыся на пачатку лесвіцы, з трывогай усведамляючы, што яго лёгка можна заўважыць на белым фоне снежнага даху, ён крыху перачакаў, пакуль паліцэйскі з'явіўся і пайшоў назад. Потым Грунліх пачаў спуск. Яму трэба было мінуць толькі адзін нежылы паверх, але калі ён дабраўся да акна верхняга паверха, дык трапіў у прамень святла і пачуў свісток. «Хіба мяне можна злавіць? — з недаверам падумаў ён. — Дагэтуль мяне яшчэ нікому не ўдавалася злавіць. Са мной такога ніколі не здарыцца». Павярнуўшыся спінай да акна, ён чакаў ці вокрыку, ці кулі, а ў галаве ў яго варушыліся добра падмазаныя колцы: адна думка чаплялася за другую і рухала трэцюю. Калі нічога не здарылася, ён павярнуў твар ад лесвіцы і сцяны — на дварэ нікога не было, святло ішло ад лямпы, якую нехта паставіў на паддашак склада, а свісток быў адным з мноства гукаў, якія чутны на вакзале. Гэтая памылка каштавала яму некалькіх дарагіх секунд, і цяпер ён пачаў шпарка спускацца, кінуўшы думаць пра свае абледзянелыя чаравікі і пераступаючы цераз дзве перакладзіны.