Я з вогненнай вёскі...
Шрифт:
Хлопчыку майму было восем, а дзяўчынцы шэсць, сёмы год. А меншанькую расстралялі, я вам казала.
Што яна ім спявала, дык гэта чула жанчына, суседка. Яна была, бачыла, як свякруха мая і на воз садзілася і прашчалася. А меншанькая, чатыры годзікі было, сказала:
— Дзядзі, не бярыце мяне з бабуляй, я вам спяю тую песеньку, каторая «Пасею гурочкі».
Яна спела ім, стоячы на акне, і яны яе забралі і застрэлілі…»
Чынгісхан з тэлеграфамі
«…Я буду так расказваць.
Паехаў свёкар з лесу паглядзець, а яе ўжо ў хаце няма…
А яны ўзялі яе ды ўкінулі ў калодзеж, невялікі такі быў. Жывую. Толькі ў яе была во тут, у галаве, дзірка прабіта, як яна галавою ўпала. I тады, якое было ў нас у хаце шуплацце — усё ў тую студню пакідалі: і посцілкі, і польты, і падушкі — усё на яе пакідалі ў калодзеж. I такое было бервяно дубовае, дык яны ім зверху тое шуплацце прыціснулі, каб яно не ўсплыло. А тады былі калёсы такія, два каткі, дык яны перавярнулі адзін каток і ўсадзілі туды, у калодзеж, а тады ўзялі зямлёю замуравалі — нідзе нічога не відна, адзін каток тырчыць…
Тры тыдні праляжала, як адзін дзень. У нядзелю яе ўкінулі, і ў нядзелю мы яе адкапалі».
(Ганна Капшай. Пагулянка Рэчыцкага раёна.)
«…Гэта было рана, іх яшчэ немцы стралялі на пасцелях. Аднаго, Дзянісава Макара, семнаццаць раз стралялі — у ногі, у рукі, пака гэта насмерць убілі. I ўсіх астальных стралялі не адразу. Убівалі — каб больш мучыўся».
(Аліна Сцяпанава. Роўнае Шумілінскага раёна.)
«…Маму маю, маю свякроўку, пераняў у акне. I як пачаў абухам біць!.. Яна спужалася, пад печку забілася і там сядзела да самага вечара. А потым у акно палезла — уцякаць. А ён — абухам. Сякерай, абухам у плечы. Яна заваліцца, паднімецца, а ён — ізноў…»
(Усціння Волкава. Жары Ушацкага раёна.)
«…Мяне тры разы на ступу клалі. Плечы мае былі чорныя, як кацёл. Відзелі людзі. Ну, такая была ступа, як даўней крупы таўклі. А яны тую ступу абярнулі, цябе грудзьмі на яе паложаць, а рукі назад, накрыж, і дзяржалі, і цябе білі. Тры разы клалі і білі. «Дзе партызаны?» Загналі нас у хату. Перада мною шэсць чалавек забілі. Што яны не рабілі! На ступу паложаць, галавой к парогу. Выразалі цела… Жалеза награвалі і прыкладвалі… Шэсць чалавек забілі перада мной. Гадоў па пятнаццаць-шаснаццаць. «Партызаны! Вы нам спаць не даеце!»
Я чуць жывая была. А калі ўжо апомнілася, гляджу — разбягаюцца людзі, хаты гараць…»
(Марыя Гладыш. Мосар Ушацкага раёна.)
«…З нашай вёскі ўлавілі дзяўчыну. Яны над ёю надругаліся. На могілках потым знайшлі яе. Ужо нежывая ляжыць, і цукерка… у зубах… А другую забілі ў садзе. Во так ляжыць — дагары, прыкапана, — после мы агледзелі. Сукенка ўся падраная на ёй…»
(Ганна Дзядзёла. Відокі Верхнядзвінскага раёна.)
Бабулі, якая гэта расказвала, за восемдзесят гадоў, яна ляжала ў ложку, ужо зусім нямоглйя. Дачка яе, Барбара Ясюкевіч (у хаце прымак), і суседка Наталля Падгайская, якія добра памятаюць тыя дні, удакладнілі шэптам пра тую цукерку… Бабуля не змагла сказаць: ці па душэўнай далікатнасці, ці з-за памяці беднай пакутніцы.
«…Як яна крычала! Усе млелі. Тут жа
А цётку маю на штыках паднялі…»
(Ганна Грабоўская. Латыгава Верхнядзвінскага раёна.)
«…А яшчэ і да бою здзекаваліся: і віламі паролі, і нагамі хадзілі, і білі — ой!.. Дзеці малыя былі, то па жывых нагамі хадзілі… А некаторыя зналі, што немцы яйца любяць, нясе каторае дзіця яму яічак, ды просіцца, каб не забілі. А ён як дасць яму нагою, дык яно і перакуліцца — і з нагамі па ім пайшоў…»
(Марыя Скок. Паўлавічы Слонімскага раёна.)
Тут прыгадаем яшчэ і расказ Акуліны Івановай [24] — як фашысцкаму афіцэру мала было сваімі нагамі душыць пакладзеных у хляве на гнаі дзяцей, жанчын, старых, і ён прывёў каня…
Прымітыўнае, ручное зверства — спрадвечная крывавая работа нелюдзяў.
А было яно, зверства, у новым, удасканаленым выглядзе, узброенае сучаснай тэхнікай.
Былі міны.
Расказвае бабуля Акушэвіч, Аляксандра Навумаўна, з вёскі Стаўпішча Кіраўскага раёна.
24
Гл. раздзел “Сцішнаватая радасць”.
«…Там было чалавек дзвесце з розных вёсак. У камеры. Са мной дзве дзевачкі было, пляменніцы. А нашы самалёты наляцелі. Дык яны нас і замініравалі. Пастралялі і замініравалі.
А я была не ўбітая. Ранена ў абее нагі. У адну папала і гэтую пераламала. Дык я прытварылася як убітая. Так выцяглася. Кроў на мне — тых, што забілі…
Адзін нас страляў з аўтамата, а другі свяціў. А потым паглядзелі, што ўсе забітыя, і прынёс гэта… I кладзе… А я думала, гэта мо якая бляха, — я ж не ведала, што гэта міна.
Ну, мы ўжо ляжым. I яшчэ са мной было дзве, таксама не забітыя: адна жанчына і мая пляменніца, меншанькая. Жанчына ўстала і гаворыць:
— Знаеш, яны адступаюць!
А я гавару:
— Ляжыце моўчкі. Маўчыма.
Дык яна на чардак узлезла.
Ну, а я ўжо ляжала, пакуль нашы прышлі.
Чую — дзверы адчынілі. Адчынілі, паглядзелі і пайшлі. Гэта ўжо нашы — красныя. Я стала войкаць, стала гукаць. Адна жанчына з імі была, яна цераз парог галаву і кажа:
— Ой, воечкі! Жанчына жывая!.. Мамаша, не станавіцеся на провад, у вас тут замініравана!..
Яны на парог узышлі, заплакалі. Нашы ўжо. А я дзевачку пабудзіла, каторая жывая, меншую. Яна спала. Пяць гадоў ёй было.
Нашы яе паклікалі:
— Дочачка, ідзі к нам!
А яна:
— Адыдзіце, немцы! Вы маю мамку забілі, я к вам не пайду.
Дык салдаты яе ўзялі неяк цераз міну. Міна ж ляжыць!.. Я толькі чую, што яны гавораць пра гэта. Ляжу і калачуся.
Яны кажуць:
— Падай, мамаша, рукі і скінь бітых з сябе.
Дзе ж я іх скіну!..
Адзін узяўся за мяне, а той узяўся за гэтага, а трэці зноў за гэтага і давай цягці. Як пацяглі, дык гэтая нага, што пераломана, — у ету міну, у еты провад. Як у провад, дык гэтая міна — хлоп! Разарвалася. Тых усіх і параніла трох. А я ўжо крычу: