Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Яна:
— Я хачу, каб штодня, як пасля дажджу… Чыста, нанава…
Ён:
— Я яе не разумею. То ўсміхнецца, абдыме — і тут жа: «Пакінь мяне! Я цябе ніколі не кахала!» Спакую чамадан. Не пускае: «Каханы, адзіны». На каленях стаіць… А назаўтра ўсё спачатку. Фантазёркі… Яны небяспечныя… Ухопяць і трымаюць: ты — не такі, не такі! Задушаць… І самі цнатлівыя, як дзеці.
Раптам высветлілася, што яны зусім розныя, смешна, але нават у гэтым: ён — сава, яна — жаўранак. Пойдуць у кіно — і там пасварацца.
Ён:
— Ненармальная! На экране нехта некага забіў ці разлюбіў — яна плача. Наўзрыд плача. На нас абарочваюцца, мне сорамна.
Яна:
— Пасля фільма мы выйшлі на вуліцу, ліў дождж. Я зняла туфлі і пайшла
Скончылася тым, што ён паехаў у іншы горад. Назусім. Ажаніўся з яе сяброўкай — ціхай, шэранькай. Маленькі Сяргейка спаў цяпер з мамай, уранку цалаваў яе заплаканы твар, суцяшаў: «Мамулька, не плач. Я вырасту і ажанюся з табой». Яна мітусілася, яна ўсё жыццё мітусілася між рэальнасцю і прыдуманым. Хацела, каб яе хтосьці любіў, меў патрэбу ў ёй, «як у хлебе, як у вадзе». Прагнула любві гэтак моцна, палка, што прыдумвала яе, кідалася да людзей, як кідаюцца ўніз з вышыні, пласталася. У кожным з нас ёсць сасуд любві. Калі ён не напоўніцца ў дзяцінстве, дык усё жыццё будзеш пакутаваць ад смагі і неспатоленасці. І не ўратавацца, не ўберагчыся. У яе сасудзе было толькі на самым дне… Бабульчына…
Ну якая ж? Якая ж назва гэтага фільма? Там галоўная гераіня — старая бальшавічка. Яе адведвае па выхадных днях сын, і яна задае яму пытанні, як да сцяны ставіць:
— Чаму аэрапланы сёння не лятаюць?
Сын тлумачыць: маўляў, надвор'е не лётаае.
— Непарадак! Куды глядзіць міністэрства авіяцыі?
Заканчваецца іх сустрэча заўсёды гэтак:
— А дзе вашы блакітныя гарады? — кажа яна. — Чаму вы не працягваеце тое, што мы пачалі? Мы ж расчысцілі вам дарогу…
З гэтай пароды — мама Інгі, яе любімае слоўка «дурнота», а дурнота ўсё, што не тычыцца справы, мэты. Замест дыялога заўсёды маналог:
— У чалавека павінна быць мэта. Вялікая мэта. Толькі лопух жыве дзеля сябе, а чалавек жыве дзеля іншых. Я не разумею вас, што гэта азначае: «Я хачу проста жыць», «Я хачу проста любіць»… Вы ўхіляецеся ад жыццёвай барацьбы, вы здаяце пазіцыі. У мой час была спрэчка фізікаў і лірыкаў, я выбрала фізікаў. Свет належыць рэалістам, а не летуценнікам. Трэба займацца справай, усё іншае — дурнота!
Моцная, прыгожая жанчына. Я не памятаю, каб яна плакала ці аб чым-небудзь прасіла, не — толькі воля і загад. На вуліцы такую напаткаеш — азірнешся. Яе заўсёды саджалі ў прэзідыум, выбіралі дэпутатам, дэлегатам. Муж побач з ёй выдаваў маленькім, непрыкметным. Такім ён быў.
Пасля смерці бабулі Інга (гэта было пры мне) спытала ў маці:
— Што такое смерць?
— Гэта калі цябе не будзе, як бабулі.
— Я ніколі на памру!
— Чаму ты гэтак думаеш? Проста ты яшчэ маленькая.
— Я ніколі не хачу паміраць!!
— Як гэта ты не памрэш? Усе паміраюць. Нават Ленін памёр!
Яны незразумелыя нам, нашы бацькі, але яны пра гэта ніколі не задумваліся. У іх не хапала на нас часу, бо яны перамагалі, аднаўлялі, узводзілі, ахвяроўвалі. Дзеля нас! Дзеля нашай будучыні! Дзе ж яно тое, пра што яны бясконца гаварылі нам з маленства, тое шчаслівае жыццё, якое называлася будучыняй? Паглядзіце ў акно: шэрыя дамы з таннай панелі, кепскія дарогі, брыдкія машыны, стомленыя, зношаныя людзі. А яны ўвесь час кудысьці беглі, спяшаліся, не паспявалі і адмахваліся ад нас: няма калі, няма калі!! Дзе сляды іхняга жыцця, пражыты імі час, куды ён сплыў? Яны ўпэўнены, што жылі дзеля нас. Як ім сказаць, што яны нам ніколі не належалі?..
…Тым днём… За жалобным сталом… Мы баяліся падняць вочы адно на аднаго… Усе сябры Інгі, што сабраліся, нас было шмат… Мы не маглі пайсці з яе хаты, мы гаварылі да раніцы, памятаю абрыўкі нашых гаворак:
— Тры дні таму назад яна пазваніла мне: «Хаджу па горадзе прашу: «Божа, зрабі так, каб мяне забіла машынай!» Але ты чуеш: «Бога няма…»
— Калі ў нас былі практычныя ў моргу, яе ванітавала. «Ну, гэта не бяда, — запэўнівала яна нас спачатку, — да пятага
— І на злосць сабе пайшла ў патолагаанатамы… У судовую экспертызу… Яна занадта напружыла сваю струну…
Што прымушае не знікаць, чапляцца за жыццё тую ж бактэрыю ці чалавека, незалежна ад узроўню свядомасці? Нейкая невядомая хімічная ці касмічная спружына. Зламалася — і ўсе. Як зламалася гэтая спружына ў параненага князя Балконскага. Памятаеце? Вагі гайдануліся… І ён адмовіўся жыць, не захацеў, а колькі біялагічных, фізічных сіл у арганізме, на які тэрмін — гэта ўжо значэння не мае. Я гляджу на яе фатаграфію… «Калі чалавек памірае, змяняюцца ягоныя партрэты…» Яна смяецца… Але ўжо такое адчуванне, што — як за шклом… Не вылучаецца энергія, меней святла… Мы сядзім на траве пад яблыняй… Гэта было ўсяго год назад… У мяне тады толькі што нарадзілася дачка, мы жылі з мужам на кватэры на ўскраіне горада ў прыватным доме з садам. Яна імчалася да мяне праз увесь горад — пакупаць дзіця, спавіць, прынесці вясёлую цацку. Яна нястомна стварала свет, у якім бы яе ўсе любілі, не маглі б абысціся без яе, а любілі яе толькі дзеці. Я чула, як яна размаўляла з Сяргейкам, яму было чатыры гады.
— Мама, — прызнаўся Сяргейка, — я баюся цемнаты.
— Чаму?
— У цемнаце маленькія злосныя чалавечкі… Пад канапай…
— Адкуль яны ўзяліся?
— А людзі як нараджаюцца? З чаго?
— З любві…
— Мама, а гэтыя са смуткасці…
Іншым разам ён уляцеў у пакой, дзе мы сядзелі:
— Мама, хмаркі на каленках у фортачку паўзуць!
Яны жылі на дзевятым паверсе, хмары ў іх бліжэй…
Са мною нешта здарылася, калі я нарадзіла, быццам мяне зацягнула, закружыла віхурай у велізарныя дзверы іншага жыцця, і я растварылася там. Я не спала па начах — дзяўчынка хварэла. У мяне ставала сіл толькі накарміць, памыць, пакласці яе спаць, часам пагуляць і заўсёды — што-небудзь праспяваць. Перастала чуць і разумець усё, акрамя яе малюсенькага існавання: спіць, плача, хоча есці, пачала ўсміхацца. Мяне быццам не было…
Інга прыходзіла, але ўжо рэдка. Выгаворвалася:
— Чагосьці нуда навалілася. Тужліва. Хай бы хто-небудзь прыйшоў і праседзеў побач усю ноч, трымаючы за руку…
Другі раз прыбегла радасная:
— Я напаткала сябра. Ён — архітэктар, будуе прыгожыя дамы. Вясёлы, разумны. Мне з ім добра і лёгка.
Потым яны прыйшлі ўдваіх, і я была ўражана, наколькі намаляваны ёю партрэт не супадаў з рэальнасцю. Нервозны, злосны, пакрыўджаны на ўвесь свет. А дзе ж той вясёлы, разумны?
Яна палохалася таго дня, калі ёй споўніцца дваццаць пяць гадоў, як быццам рысу сабе правяла. Да гэтай рысы яшчэ можна чагосьці чакаць — незвычайнага, выключнага, а за ёй — ужо чужая тэрыторыя, з чужымі законамі, будзённымі і нерухомымі, якіх яна не прымала. Па-мойму, за гэтай рысай яе дагнала рэальнасць.
Апошні яе тэлефонны званок:
— Я вырашыла кінуць інстытут…
— Здурнела! Пяты курс…
— Ты, як мая мама. Яна пагражае, што, як толькі я пайду з інстытута, яе з інфарктам забяруць у рэанімацыю. Як гэта, маўляў, ля самай мэты сысці з дыстанцыі… Быццам я цягнік і здольная рухацца толькі па рэйках… Ты ведаеш, я ўсё-такі не магу больш бачыць мёртвага чалавека! Хворыя, як і жабракі, зводзяць мяне з розуму! Учора хадзіла на рынак… Звар'яцелая жанчына танцавала на плошчы і спявала… Малады хлопец у інваліднай калясцы іграў на баяне… Яму кідалі рублі ў шапку… Ён ні на кога не падымаў вачэй… Тата кажа, што гэтак было пасля вайны…