Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Ці трэба ведаць чалавеку свой час? Я быў знаёмы з адным чалавекам, які яго ведаў. Таварыш майго бацькі. Калі ён ішоў на фронт, цыганка яму наваражыла: хай не баіцца куль, бо на вайне не загіне, а памрэ ў пяцьдзесят восем гадоў дома ў крэсле. Ён прайшоў усю вайну, лез пад кулі, праславіўся адчайным хлопцам, яго пасылалі на самыя ліхія справы. Вярнуўся без драпіны. Да пяцідзесяці сямі гадоў піў, паліў, бо ведаў, што памрэ ў пяцьдзесят восем гадоў, а да гэтага тэрміну можна ўсё. Апошні год жыцця ён пражыў страшэнна… Ён увесь час баяўся смерці… Чакаў яе… І памёр у пяцьдзесят восем гадоў дома… У крэсле ля тэлевізара…
Ці лепш чалавеку, калі кола акрэслена? Гэтая
Аднаго разу я параіў яму пакорпацца ў дзіцячых згадках, жаданнях, пра якія марыў, а пасля забыў. Іх можна зараз здзейсніць… Ён ніколі не гаварыў са мной пра сваё дзяцінства. Раптам разгаварыўся. З трох месяцаў ён жыў у вёсцы з бабуляй. Калі падрос, станавіўся на пень і чакаў маму… Мама вярнулася, калі ён скончыў школу, з трыма брацікамі і сястрычкамі — кожнае дзіця ад іншага мужчыны. Вучыўся ва ўніверсітэце, пакідаючы сабе дзесяць рублёў, рэшту стыпендыі пасылаў дадому. Маме… «Я не памятаю, каб яна мне што-небудзь памыла, хоць бы адну насоўку. Але ўлетку я зноў паеду ў вёску: пераклею шпалеры, палатаю плот. І калі яна скажа мне ласкавае слова, я буду шчаслівы…»
У яго ніколі не было дзяўчыны…
…Прыехаў па яго з вёскі ягоны брат. Ён ляжаў у моргу… Пачалі шукаць жанчыну, каб памыла, апранула. Ёсць такія жанчыны, якія гэтым займаюцца. Яна прыйшла п'яная. Я сам апрануў яго…
У вёсцы сядзеў з ім уначы адзін. Сярод дзядоў і бабуль. Брат не ўтоіў праўду, а я ж прасіў яго не гаварыць нічога хоць бы маці. Але сп'яна ён прагаварыўся. Два дні ліў дождж. На могілкі машыну з труной цягнуў трактар. Бабулі баязліва і старанна жагналіся: «Саграшыў чалавек…» Поп не даваў хаваць на могілках: грэх недаравальны… А старшыня сельсавета прыехаў на «газіку» і дазволіў…
Вярталіся на змярканні. Мокра. Занядбана. П'яна. Падумалася, што праведнікі і летуценнікі чамусьці заўсёды выбіраюць такія мясціны. Яны толькі тут і нараджаюцца… Усплылі ў памяці нашыя гаворкі пра марксізм як пра адзіную планетарную цывілізацыю. Пра тое, што першым сацыялістам быў Хрыстос. І пра тое, што тайна марксісцкай рэлігіі нам да канца не зразумелая, хоць і стаім па калена ў крыві.
Селі за стол. Мне адразу налілі шклянку самагонкі. Я выпіў…
Праз год мы з жонкай зноў прыехалі на могілкі…
— Яго там няма, — сказала жонка. — Раней мы прыязджалі ад яго, а цяпер да помніка. Памятаеш, як ён раней усміхаўся з фатаграфіі…
Значыць, ён пайшоў ужо далей. Жанчына больш чуйны апарат, чым мужчына, яна гэта адчула.
Пейзаж быў той самы. Мокра. Занядбана. П'яна. Яго маці насыпала нам на дарогу яблыкаў. П'янаваты трактарыст падвёз да аўтобуса…
Гісторыя чалавечага жыцця, пасля якога засталіся два пакоі ў бараку, адна градка і медаль «Пераможца сацыялістычнага спаборніцтва». Аляксандр Парфіравіч Шарпіла — пенсіянер, 60 гадоў
З аповеду суседкі Марыі Ціханаўны Ісайчык:
— Ходзяць людзі, чужыя людзі… Што вам трэба? Гарэў чалавек на сваёй градцы з агуркамі… Абліў галаву ацэтонам і падпаліў сярнічкай… Пад вішанькай… Ляжаў, галава жоўтая… Чужыя людзі, што вам трэба? Усім на смерць паглядзець хочацца. У нас у вёсцы, як я яшчэ маладая была, жыў стары адзін, ён любіў гдядзець, як паміраюць дзеці… Не вар'ят, нармальны, жонка і свае дзеці ў яго былі, у царкву хадзіў. Доўга жыў…
Дзе шчаслівыя людзі жывуць? Абяцалі, што яны пасля вайны будуць… Усё жыццё чакала шчасця, лепшага жыцця, малая чакала, у дзеўках, старая. Пачакай — патрывай, ды пачакай — патрывай.
Барак стары, дрэва сухое… Усе згарэлі б, да каменя… Пашкадаваў, падумаў пра суседзяў… Запіску напісаў і паклаў на віднае месца: «Гадуйце ўнукаў. Бывайце». І пайшоў у гарод, далей ад дома… На сваю градку… Ніколі пра смерць не гаварыў. На лаўцы сядзіць, маўчыць. На цягнікі глядзіць. Саставы ўдзень і ўначы грымяць-грукочуць…
«Хуткая» прыехала, на насілкі яго кладуць, ён з гарачкі падымаецца, хоча сам ісці.
— Што ты, Саша, утварыў? — да машыны з ім ішла, праводзіла.
— Стаміўся жыць. Сыну пазвані. Хай у бальніцу прыйдзе.
Ён яшчэ гаварыў. Пінжак абгарэлы, чорны, а плячо белае, чыстае. Касцюм новы апрануў, пахаваць пасля не было ў чым. Купі цяпер касцюм… Пяць тысяч! З кніжкі зняў, паклаў на стол грошы… Усё жыццё збіраў, запасіў… На чаравікі яму хапіла і на вянок… Во як!
Пад вечар ён гэта надумаўся… Пасля вячэры… Я гарбаты папіла… І чую крык… Хто крычаў? Не скажу. Падбегла. Ён не крычаў, а той хлопец, які яго тушыў, крычаў, хапаў з вяроўкі мае мокрыя анучы (я днём памыла) і кідаў на яго. Чужы хлопец, ішоў міма і бачыць: чалавек гарыць… Сядзіць на градзе, згорбіўся і гарыць… Маўчыць… Так пасля нам і расказваў: «Маўчыць і гарыць».
Пад раніцу ён у бальніцы памёр… Прывезлі, і тады я ўбачыла, што галава спаленая і рукі… Рукі ў яго залатыя! Як ён яшчэ са мною тады гаварыў, калі яго на насілках неслі? Да апошняй хвіліны не хацеў жыць… Не стараўся… Так потым нам і перадалі… Міліцыя прыязджала… Але што я ім скажу, як і вам? Туга ў чалавеку жыла, маркота… Чуеце? Цягнік гудзе… Маскоўскі… Берасце-Масква… Мне і гадзінніка не трэба… Падымаюся, як варшаўскі крыкне — шэсць раніцы. А там менскі, першы маскоўскі… Раніцаю і ноччу яны рознымі галасамі крычаць…
Я яго суцяшала:
— Саша, знайдзі добрую кабету. Жаніся.
— Лізка вернецца…
Я сем гадоў яе не бачыла, як яна ад яго пайшла. Білася аб труну галавой: «Гэта я Сашку жыццё паламала». Хавалі без аркестра, без музыкі. Адна яна і плакала…
Мне страшней за агонь нічога няма, я яго з вайны баюся. Як гарэла наша вёска… Мы стаім пад кулямётамі, а хаты нашыя трашчаць, палаюць. Хаты гараць і куры, якіх немцы не палавілі, крычаць чалавечымі галасамі, дзіцячымі… Мне страшней за агонь нічога няма… Хаджу па двары, здаецца, ён за спінай стаіць. Азірнуся — нікога. Я ў яго яшчэ раз спытала б: «Ты што, Саша, утварыў?» Такую муку выбраў. Ну, можа, толькі адно: на зямлі гарэў, дык на небе не будзе? Адпакутаваў. За Бога рашыў. Што Бог яму там скажа? Калекі па зямлі поўзаюць, спаралізаваныя ляжаць, нямыя жывуць… Бог жа іх трымае…