Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

білайыр мырс-мырс клді.

— Сені кіміді ара Нар баба атам заманда айтан болса, мені кімім тек сол кімді орындау болып шыады екен ой.

— Ол солай. Мені з олымен бауыздаса да, дай алдында срауым жо. Оны стіне кнм бар.

— андай кн бар?

— Батыр Саянды ашырып жіберген менмін.

— Сенсі бе? — білайыр кенет тксие алды. — Онда міріді жз аптаа зарттырам. лтіртпеймін. Кніне нр беріп, кріліктен лгенше зынданда стаймын.

— анша кн мірі болса, сонша мртебе л дейсі ой? Мейлі. Егер хан мірі алла-тааланы жазанынан кшті келер болса, оан да кндік. Ал мені айтам дегенім б да емес.

— Енді не?

— Хан, мен батыр Саянды неге ашырып жібердім, соны неге срамайсы?

— Алтын крсе періште жолдан таяды.

— Жо, алтын періштеге де, ла да керек емес. Алтын хандара керек. Мен оны

босатан себебім баса. Батыр Саян лыбек мырзаны Арын кінен туан е кенже баласы. Рабиу-Слтан-Бегім бйбішені бір кеден туан інісі. Бны тек Рабиу-Слтан-Бегім мен мен ана білетінмін. зіне тиген ыры лды бірі етіп ханым батыр Саянды да алып келген. лыбек мырзаны кінен туан лы бар екенін бді Латиф, бусейіт, бділлах слтандар да, Шахарбек ханым да білмейтін… Олар біле алса хан таына таы бір таласкерді пайда боланын ната ма? рине натпайды. Кзін жас кнінде-а ртан болар еді. лыбек мырза з басына ауыртпалы туа бастаанын сезіп, лер жылы, аылы, ойы ерте жетіккен Рабиу-Слтан-Бегім ызы мен осы жеті жасар лын кзіні арашыындай сатауымды тапсыран. Ал мен лы данышпан міршіге ле-лгенше жас Саянды жауларынан орап туге ант бергенмін. Міне, сол шін оны ашырдым. ш креді де Рабиу-Слтан-Бегім мені аылыммен алып алды. Мені аылыммен Жнібек слтан да кзетші Арын жігіттеріне батыр Саянмен ашуа бйырды. Ендігісін зі біл, азір ліп кетсем кінбеймін, ара Нар бабамны сиетін де, зімні лыбек мырзаны алдындаы антымды да адал орындадым.

білайыр соы кезде тек Рабиу-Слтан-Бегімге ана емес, бкіл Аса Темір рпаына ашулы еді. Самарант міршісі, зіні кйеу баласы бусейіт бділлахтан майданда жеіліп, білайыра кеп паналап, хан кшімен бділлахты лтіріп, Самарантты тартып аланнан кейінгі ылыы кешегі кндегідей емес, басаша еді. Ол кезде білайырды хан ттып, Гератта оан арнап сарай салдыран. Халытан жинаан аржы-аражаты мен зекетіні те жартысын уделескен уаытында Орда-Базара жіберіп, зіні рухани баынышты екенін рдайым білдіріп тран. Сол бусейіт соы кезде кілт згерді. Бар, Самарант улиеттеріне орасан мен Иранны біраз жерін осып алып, з мірлігін кшейткеннен бері білайыра ырын арауды шыаран. бусейітті бл ылыын білайырды туан ызы Кнайжамал да олдайды-мыс деп естіген хан. Жнібек пен Керей арамаындаы елін бліп кетіп, сл лсіреп алан білайыр, бір ыайсыз кезде бусейітті зіне ждырыын тйе бастаанын крген. Хан іштей атты ызаланан. «Егер арамаындаы слтан, мір, крехандар бйте берсе айбарлы Дшті ыпша хандыында не алады? Жыылан Орданы біреу шаыраын, біреу уы, баанын, біреу керегесін бліп-бліп кететініне сз бар ма! Жо, йткізіп оюа болмайды. Сайыпыран білайыр хан да сояудай анды тырнатарын крсетуі керек! Ал бусейітпен майданда кездесуге лі мезгіл туан жо. азір Самарантты шабар л-уат жеткіліксіз. тте Жнібек, Керей, бусейіт кннен кнге кшейіп бара жатыр. Амал жо, шыдаан жн. Жаатай рпатары, гіме сендермен сосын болсын!» Осындай кйініп жрген шаында Рабиу-Слтан-Бегім оиасы оан дтке уат болан. Аса Темір рпатарына аз да болса ара жаылып, шім айта берсін — деген.

Ал Инелікті мына сзі таы бны кенет сескендіріп тастады. «Сонда алай?.. Саянны кіші інісі екенін маан Рабиу-Слтан-Бегім неге айтпайды? Мнда андай гп бар? Арындар зіне Саянны жиен екенін біледі. Б да рине Рабиу-Слтан-Бегім арылы… Мен ештее де білмеймін… рине бйбішем мен Арындар арасында да бір пия сыр бар… Кім біледі, олар маан арсы ода рып жрген шыар?»

білайырды абаы кенет айтадан тксие алды. Бл жаланда адам баласыны жан тыныштыын бзуа бостан-бос сезіктенуден, згені брін зіе жау круден ауіпті кш жо. білайыр жас кезінен-а арадай жел сзге майыса, орынсыз са ла жан еді. Жасы лайан сайын бл ауруы да кшейе тскен. Бл жолы да солай болды. Кілінде кішкентай ана кдік туып еді, ол кдік кенет басын алалы келе жатан орыныша айналды. «Жо, жо блар брі бірігіп мені рталы жр. Алдымен Рабиу-Слтан-Бегімні кзін жою керек».

Хан ойын болжап білгендей Оспан-ожа:

— Арындар батыр Саянны здеріне жиен екенін мен арылы білді. Осыдан бес жыл брын олара мен айтам.

— Неге?

— Жетім бала теізге шыан жалыз айы секілді. Оан мыты руларды бірі оран болсын дедім.

— Арынсыз ораны осал ма еді. Саянды Сйіншікке атеке етем деп Рабиу-Слтан-Бегім осында жанталасан жо па еді?

— Оан зі кнбей ойды ой.

«Бекер кнбеген екенмін. Кнсем ой, сек сзден зім де, Рабиу-Слтан-Бегім де ада болады екен-ау!

Жне лыбекті туан баласы жиеніне атеке болып мені олымда трса, андай кш! Темірлан алтын таы Орда-Базара ауіптене арай жрер еді ой. бусейіт трізді бра тартарларды ауыздытааным, тобыр алдында кінсіз крінер еді. алай жаулап алса да, тобырды ккейіне онбаан стемдігі, тысырайып тран тар киім трізді, бір жерінен болмаса бір жерінен сгіліп кетеді». білайыр хан бл аиданы за жылы ел билеген тжірибесінен біледі.

Хан ойын Оспан-ожа таы бліп жіберді.

— Батыр Саянды лтірсеіз ерке-шора Глбарам-Патшайымды да лтірген болар едііз…

— Неге?

Глбарам-Патшайым ызыыз батыр Саяна ашы…

— Оны сенен баса кім біледі?!

Ханны бл сраты текке бермегенін Оспан-ожа бірден ты. Ол сл ойланып алды да:

— Рабиу-Слтан-Бегім ханым, — деді ырылдай сйлеп. — Ол екі жасты тбі осылуына жан-тнімен тілектес…

«Жо, Рабиу-Слтан-Бегім батыр Саяннан адал екен, йтпесе жиырма тоыздаы жас слу оны кндесіні ызына имас болар… біра бны таы менен неге жасырды? Мнда андай сыр бар? Саянны лыбек мырзаны баласы екенін білсем, ммкін мен оны Сйіншікке атеке етер едім ой. Мндай аыраай, сопаты, иын жадайларда е бктер жол сол болатын еді-ау!».

— Рабиу-Слтан-Бегім алдымен сізден Саянды Сйіншікке ккілташ [32] етуді тінбек болан. Біра жастайынан біріне-бірі наан Глбарам-Патшайым мен Саяндай екі жасты аяды. Егер Саян Сйіншікке ккілташ боланда Глбарам-Патшайымнан мгі кдер зер еді. з арындасын зі алуа Мхаммет пай- амбарды діні рсат етпес еді. Сол себептен сізден ханым оны атеке етуіізді тінді. Сен кнбеді ой. Ал батыр Саянны кім екенін сізге айтуа орыты. йткені ыпша батыры обыланды да сені ызыа ашы… Брібір обыланды транда айдаы бір келімсекке Глбарам-Патшайымды бермейтіні айдан аны ой.

32

К к і л т а ш — бірге туыспаса да, хан шешімі бойынша жас балаа аа болып саналу. Кей ккілташтар зіне іні еткен хан баласына туан аасындай болып кеткен.

Тоыз торап жол бір жерге келіп тйіседі. Сондай-а сан адамны тадыры кейде осындай бір тстан табысады. Хан з Ордасында тарам-тарам ан тамырларындай тйісіп, айтадан тарасып жатан пия сырлара та алды. ан тамырыны брі келіп бір жрекке йып, айта тарайды. Ордадаы сол жрек білайырды зі ой. Біра сол Орда тынысын, ан тамырларыны алай соып жатанын неге сезбей келген? «Халыты билеместен брын, е алдымен Ордады билей біл. Ордады жман ждырытай берік стай алса, халыты да берік стай аласы» деп лем діретшісі лы Шыысхан бабамыз бекер айтпаан екен, «з Ордамда не болып жатанын сезбегенде де Жнібек пен Керейді халымды алай блдіріп жргенін айдан білейін. Жо, жо, мен алдыменен маымды берік стауым керек».

Хан енді басын ктеріп алды, оырау орнына алаанын шапалатады. йге Баты-ожа узір кірді.

— азір мені ызым Глбарам-Патшайым мен обыланды батырды алып келідер.

«рине, Глбарам-Патшайымды обыландыа осамын. Жазыты ма, жазысыз ба — брібір батыр Саян кінлі. Тыныш жатан арыстан — хан ашуын зі оятты… Демек, Рабиу-Слтан-Бегім кнсіз… Оны кесімін кейінге алдыраным жн болан…»

— Хан ием, таы да айтатын бір аылым бар.

— Ол андай аыл?

— Узіріне сырын білдіріп алан хан апана тскен амен бірдей. Тадыры узіріні олында. Досты ойласа апанынан тарып жібереді, асты ойласа рып алады. йтеуір апанынан оай босатпайды.

— Бны сен маан неге айтып трсы?

— Баты-ожа узірден сатан. Жрт сенен емес одан ора бастапты. Мндай айбар тек ханды з уысында стаан узірді олынан ана келеді.

«Мына сзінде де жан бар секілді. И, Баты-ожа бір сырымды біледі. Жне сыр боланда андай сыр! рине сол сырымды зіме арсы пайдалануа тырысады. Кім біледі пайдаланып та жрген шыар?.. Тра тр!» білайыр таы да зіні сезіктенгіш ылыына ауды. Оны кз алдында, кенет, пия сыбырласып отыран Рабиу-Слтан-Бегім мен Баты-ожа узір елестеп кетті. Одан кейін бйбішесіні кешегі бір зіне деген жылы шырайы есіне тсті. детінше тс мезгілінде хан Рабиу-Слтан-Бегім йіне баран. Жас слу бйбішесі а тотыдай таранып отыран. білайыр йреншікті деті бойынша шымылдыты асына келіп шешіне бастаанында, Рабиу-Слтан-Бегім а мамыты стінен еркелеп трегеліп, аяын ырала басып алтын кесеге шербет йып келген.