Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

— Гераттан жіберіпті. Бы мйізіні нрі оса айнатылан, аяына дейін ішііз, хан ием, — деген.

Хан ішкен. Жне денесі аппа ардай, араат кз слу бйбішесіні жанында деттегісінен анарлым за жатан. Сол бір шатты стте лі де он жеті жасар уылжыан ыза бергісіз осы бір періштедей сйкімді йелін Баты-ожа узірге лтір деп тапсыраны ойынан шыып кеткен. Бар ынтасы сол бір тамаша мезетті уанышын мейлінше соза тсуде болан. ткіншек дниені ызыы да оан дл осы стте марал мйізіні слі осылан шербетті ттті уытындай крінген. Тек осы ызы тез тіп кетпегей деп тілеген.

Ал сол сурет оны кз алдына басаша елестеп кетті. Шербет йылан алтын кесені олына алды. Жанындаы Рабиу-Слтан-Бегім

млдір кзіне арай трып кесені тбіне дейін жтып салды. Сйтті де жрегі ртеніп домалай барып лады… «Марал мйізі сліні орнына кішкентай ана кшланы уы осылса не істеймін?! Жо, жо бдан былай арай тым са болан жн. Япырмай, бір ажалдан аман алан екем. зім де сезімге берілгішпін. Шербетті алдыменен Рабиу-Слтан-Бегімні зіне неге іштіріп алмадым? Екіншідей бл естен шыпасын. Жалыз Рабиу-Слтан-Бегім ана емес, ай атыным болса да берер асын, ішкізер сусынын е алдыменен здеріне таттырып круім керек-а!»

— Хан сырын кп білетін узір тірі алуа тиісті емес…

Ойда тран білайыра дйекші сзі алыстан талмаусырап жетті. «И, хан сарайларында бар мірі ткен арт дйекші дрыс айтады. Баты-ожа узір мені е ылмысты сырымды біледі. Сондытан…»

йге кірген шабарман кенет хан ойын бліп жіберді.

— Тасыр хан, лкен бйбішеіз сізге айтуа бата алмай отыр екен. Глбарам-Патшайым ханша кешеден жо… Бір жетіден бері тмендегі елді бйгесіне екі ылады мініп кеткен секілді.

Мндай хабара еті йреніп кеткен хан, абаын да шытан жо.

— обыланды батыр айда екен?

— Тасыр, обыланды батыр бар ыпшаын соынан ертіп ата мекен ескі онысы Торай зеніні бойына кшіп бара жатыр.

— Неге?

Онысын білмеймін. ас-абаы жабыы. Жігіттері де алы ол боп тастай тйініп алан. айт деуге бата алмады. Жнібек пен Керей ауылдары ауан Жаатай жртына арай ашан Глбарам-Патшайым ханшаны соынан уып жете алмай алыпты деседі жрт. зын-ла. Ммкін бл сек болар.

«рине бл сек емес. ыпша батыр обыландыны шынымен-а мені ызымда міті болан екен. ыз кнбей ашып кеткен со, ызадан кшкен екен. Маан ола салуа аймыан ой. Ажала бермей, алып аланымды талым ттан да. Шіркін, лззат, сен кріні де, жасты да ота саласы-ау. Оспан дрыс айтады. обыландыны Ажол мен Саяна шігуі де осыдан. Біра бір атын олыма тспеді деп, осыншама блінетін не бар еді, аыма! Осыны ызасына лде соынан бар скерімді жмсап, ан жоса етейін бе? Жо, йтуді керегі болмас. Торай зеніні бойы да мені арамаымда ой. Кетсе з жеріне кетті, Жнібек пен Керей трізді жеке хандыты кксеп, жат жаа аша жнелген жо ой. лі-а сабасына тсер, айта оралар…»

білайыр аыл-сезімін аста-кесте еткен бл ойларын ешкімге сездірген жо. Тек:

— ыры кншілік жерді бір кнде алатын Кксегірмен Глбарам-Патшайыма жете алмай алса, шын таусылан екен! — дей салды теріс брылып кетіп.

— И, солай, тасыр.

Хан сол теріс брылан алпында «брі де кетідер!» деген ишарат білдіріп олын сілтей салды. Узір, шабарман ттынды ала жнелді.

— ош бол, хан ием…

білайыр кешегі зіні жасы кретін аылшысыны бірі Оспан-ожаа брылып та араан жо. Ол дл осы стте Оспан-ожаны да, оны тадырын да, баанадан бері айтып тран су астында жатан інжу-маржандай сырларын да есінен шыаран. И, ол згені астыы болмаса, жасылыын тез мытатын. Бкіл Дшті ыпша, орасанды билеп тран білайыра Оспан-ожа деген л кім? Жаын етсе зі етті. лтірсе зі лтіреді. Ал дйекші сорлы айтадан зынданында ажалы жеткенше, іріп-шіріп жата бермек боп кете барды. Ханды енді баса ой мазалай жнелді.

«Жнібек пен Керей Жаатай рпатарыны ол астына ауды. ыпша обыланды кшті з жайына. Самаранттаы бусейітті теріс брылып бара жатаны анау… Еділ

бойындаы зіне тн ыпшатарын ертіп ара бойлы азтуан да Жнібек пен Керейге осылалы онысынан ктеріліпті деген сзді кеше естідім. Жне азтуан жырау:

Шырмауыы шккен тйе таптырмас, Балыы клге жылы жаптырмас, Баасы мен шаяны.

Кежідегі адама.

Тн йысын таптырмас, Сйткен мені Еділім, Сен салмады, мен салдым.

айырлы болсын сендерге.

Менен алан мынау Еділ жрт, —

деп Еділ бойында алан Алшын, Ноайлы руларына батасын беріп ктеріліпті дейді. зге рулар да Жнібек пен Керейді соынан ерді деген сздерді жиі ести бастадым. Бны брі неліктен? Отыз жылдай ат стінен тспей ктерген Кк Ордам айтадан лаалы тр ма? Егер мені кзімні тірісінде мытап шетінесе, он лым, он бес ызым, елуге тарта немерелерім, райсысы ол Орданы зіне арай тартып пара-парасын шыармасына кім кепіл? И, сйтулері ммкін. Жо, ондай жадайа жеткізуге болмайды. Ел тізгінін айтадан атты тартуым аыл. Е алдымен Мауреннахр мен орасанны биліктері олындаы зіммен тілектес хакім, слтандармен одатасып алып, Жнібек пен Керейді олтыына су бркіп, жеке ханды етеміз деп отыран Моолстана ойранды салуым борыш…»

білайыр енді Ордасыны ішіндегі жадайа кз жіберді. «Алашы келісімді Аса Темірді рпатары мегеріп отыран Самарант пен Бардан бастайтын болсам, лыбек мырзаны ызы Рабиу-Слтан-Бегім жайындаы ой-пікірімді тез згертуім ажет. Заты йел боланмен Рабиу-Слтан-Бегім Аса Темір рпатары мен Мауреннахрды бек, мірлеріні алдында адірлі. Тартыс- та бл асиетін де есте ттан жн. скер баса елді басып алуа керек, ал жауыны аылды адамдары, бек-слтандары сол елді билеуіе рал». білайыр езу тартып клді. Оспан-ожа: «хан сырын білетін узір мір сруге тиісті емес» дейді. Дрыс айтады. Бл данышпан аылыды Баты-ожаны рту шін ана емес, зіні кзіді де тезірек рту шін жмсармын… Сен жеті абат жер астындаы зынданда жатса да, білетін сыры жер астында жатпайды, брібір сырта шыады… Мндайда ара жерге де тіл бітеді…»

Ертеіне Оспан-ожаа ас тсірілу тотатылды. Ал сол кні трт нкерімен хан Ордасына келе жатан Баты-ожа узір шті-кйлі жо болды да кетті… Хан шабармандары іздеп жан-жаа анша шапыласа да оны таба алмай-а ойды, хан Ордасыны маайындаы йсінні атышулы батыр, билері «бл алай?» деп ккіл шыара бастады. Дл осы кезде «Баты-ожа нкерлерімен Моолстана тіп кетіпті» деген лаап дк ете алды. зі шыаран бл лаапты е алдымен білайыр пайдаланды, «Мені сатып кеткен кесіні айыбы» деп, хан кптен бері кзін тігіп жрген, ерніне лі тірі жанны ерні тиіп крмеген, кеудесіндегі ос алмасы тыыршытай, дала киігіндей таы, амшыны таспасындай тастай етіп рілген ола шашы жерге тскен Баты-ожаны он трт жасар слу ызы — Тотар-Бикені тоалдыа алды. андас узірді кесірі тие ме деп, хан аарынан орып алан йсін батырларыны сыбырлары су сепкендей басылды.

білайыр жас тоал алып ашуын басып, енді жорыа дайындалуа кірісті.

Демек, Рабиу-Слтан-Бегім ататы Аса Темірді данышпан немересі лыбекті ызы. Ол зіні аыл-парасатымен жрт алдында ерекше кзге тскен. Слеймен пайамбарды кезіндегі йел патша Балыз замандастарына андай рметті болса, бан да з замандастары бізді уаытымызды Балызы деген ат берген.

Жас иіс слу тоалы Тотар-Бике білайыра тек зіні слулыы мен жастыын берді. згесін хан Рабиу-Слтан-Бегімнен тапты. Рабиу-Слтан-Бегім де зіне хан ыыласыны айта тскенін кріп, жас иіске аз кн ауанын кек ттпай, енді брыныдай емес, хан істеріне біртіндеп араласа бастады. Осы кезде Орда-Базара бду-Латифты туан баласы Мамет-Жкі келе жатыр деген хабар жетті.