Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

Блар Ажол биді азасына арнап тіккен ауыла таяп алды. Кегірді жазытрым тасыанынан пайда болатын ара амысты арасуды жаалай, арабастыры пен ат йрыын найзаа байлап босааа іліп ойан бл ауылды аралы жадайын крсеткен жзге таяу абоз й тр. Сол а боз йлерді трінде, топ ауды ортасына шып келген ара бркіттей он алты анат, шымай ара ой жнінен бастыран ссты ара орда ерекше кзге тседі. Шаыраына байланан Арын руыны кз табасы салынан сала лаш йрыты ара жалау… ара орданы трі тым ссты, бкіл Арын руыны айбары трізді. рине, Ажол ліміне бкіл елді осыншама кілін аударан Жнібек пен Керей слтандар. олыны анжар сабына алай баранын білайыр білмей алды. Біра сол стте-а олын кейін тартып алды. «Мені зімнен зім обалжып келе жатанымды ешкім байай оймады ма екен?» — деп енді ол тріне жайбараат пішін беріп жан-жаына кз тастады. Жо

ешкім крмеген екен, жртты бріні кзі аарлы аралы йде… дегенмен, не істеу керек? Бндай айаста андай тсіл, андай дрыс жол бар? Баяы бір кпті сра оны ойына айта келді. Хан ойына жауап іздеп тнжырай берген кезде кенет, «Ой бауырымдап!» ауыла арай ат ойан топ жігітті даусы селк еткізіп, ойын бліп жіберді.

азалы ауыла таяанда «Ой, бауырымдап!» ат ою аза руларыны сан заманнан келе жатан кне дстрі. Бл дстрді тек Шыыс тымы ана олданбайтын. Сонау Монол жерінен келген Шыысты бар рпаын, нкер, нояндарын зі тіліне, з рпына кшіріп алан аза елі слтан тымыны бл деттен бас тартуын дрыс-брыс деп кіл оймайтын. Ал, Шыыс тымы хан басымен, жай азатай лік шыан йге «ой, бауырымдап!» далбатай шаба жнелуді здеріне лайы крмеген. Осы себептен де білайыр тобы аралы ауыла рдіс аямен таяп келе жатан. Кенет «Ой, бауырымдаан!» дауыс шыты, хан соындаы жауынгерлер мен нкерлеріні бір анаты опырыла шапты. Блар Арын, Найман трізді аза руларыны жігіттері еді. Хан олара «кейін айт!» деп аырмаанмен, тобыны рсатсыз блай блінуін жасы ырыма санаан жо. Тйілген абаы тйіле тсті. «Хан Ордасына бір ауіп жаындап келе жатан трізді. зіді безенген садатай дайын стаан жн». білайыр тобы ара орданы сыртына келіп тсті. Слтандара арнап тартылан кермеге аттарын байлады.

Басында ошар мйіз етіп ойан алтын тжі, тор кз жеіл орасан сауыт сыртынан киген алтын зерлі, Герат шеберлері тоыан ызылт тора шапаны кн сулесіне малынып, білайыр ара орданы есігін ашты. Тр алдында басына ара ндыз брік, стіне жаасын ара ндызбен кмкерген ара мапал аралы шапан киген, алтын белбеулі Керей мен Жнібек слтан отыр. астарында аза руларыны он бестей ататы би, батыр, жыраулары. Орданы сол жаында лік. лікті бас жаында баласы аза боланнан бері ша- былан урай трізді кеуіп, аусап алан отан жырау, обызын кіренте кзінен жасы парлап, даусы шыар-шыпас боп сарнайды. йге кірген ханды кріп, айылы абатарын ашпай, Жнібек пен Керей баяу жылжып орталарынан орын берді. Хан нкерлері де йдегілермен нсіз амандасты да, дрежелеріне арай тиісті орындарына отырды. Хан келді деп жалызынан айрылып тл алан отан жырау толауын тотатан жо. Крші йлерден йелдерді зарлы жотаулары да адамны жрегін тырнап естіліп жатты.

Хан жайласып отыраннан кейін ана ара орданы ішіне кз сала бастады. Орданы сырты андай ара болса, іші де сондай ан жылаан ара екен. Алтын, кміспен зерлеген ара сырлы уы, кереге, баан. Абажадай ара шаыратан жерге салбыраан ара шуда жіптен рген шашаты тжырма. й іші адамны зресін алып, тын ашырандай… білайыр енді сол жата, ара мапалдан оюлап рнек салынан а кигізді стінде жатан лікке арады. Ажолды денесіне кзі тсер-тспестен селк етіп шошып кетті. Табытта опарылан тйе тастай боп дкиіп Ажолды денесі жатыр, басы жо. Алып денеден ан йып ара креденіп кеткен, тек мойын омыртасы крінеді. Тас жрек мызымас ер болса да мына суреттен жан тршігерлік? Мына жырда басы болан, ал мына тсы тыма киетін жері еді дегендей, лікті мойынынан бір жарым арыс- тай жоары Ажолды кк тысты ндыз тымаын ойыпты. Бкіл ара бояу- лы й ішінде тек тсі згеше осы тыма ана. Жайшылыта жігітті кркі болар демі ымбат тыма, мойынмен екеуіні арасында брын бас боланын дейі крсетіп, адам тын брынысынан да ала тскен. білайырды бойы дірілдеп кетті. Хан бігерін Жнібек пен Керей бірдей сезді, біра оны басып тіс жармады. білайыр кзін ліктен аударып кереге тсына арады. лікті бас жаында керегеде ілулі, лер кні кимеген, Ажолды болат сауыты мен іші алы кигізбен діптенген кіші-гірім ара азандай кк рыш дулыасы ілінген. Кеуде тсына биді той-думана деген ара камшат ішігі мен айы бас саптама ргеніш етігі. Ая жаында лер кні таы йде алан батпан ара шопары мен биді зінен баса тірі жан алмайтын айы садаы. «Осы заттары сол кні Ажол бимен бірге болса, обыланды батыр бны лтіре алмас еді» деп ескертіп лік басына дейі ойандай.

Жырау сыбырлай зарлайды:

«ара ыпша обыландыда не бар еді, лыным!

Сексен

асып таяанда тосана.

Тра алмастай зілді ме жлыны!

Адасанын жола салды бл ноайлы лыны!

Аан бла, жанан шыра жалыз кнде рыды,

ара ыпша обыландыда не бар еді, лыным!»

Жалыз лынан айрылан арт жырау за сарнады. Біресе зі тотап, крі обызын аыратты. лден уаытта арт жырау «А» рып зер тотады.

Сол уаытта барып сыбызыдан шыан, лаа жаымды оыр кйдей оырай дауыспен бдіраза Нахичевани-друіш ран ои жнелді. Аятын б да за оыды.

ран оылып біткеннен кейін, білайыр таламды сзбен кіл айтты.

Хан сзі бітісімен, ыпшаты сбе биіні бірі, топ жаран шешен ба би:

— ара бетпін, аайын, — деді. — Ат стінде аяулы лыды лтіріп, елге арар емес, жерге арар жайым бар. Кессе бас, алса жан мінекей, нын беруге дайынмын. н алынанмен Дайырожа би айтып келер ме? — деді Керей крсініп.

— Ардатымызды а орап оялы, сз сосын болсын! — деді байсалды дауыспен Жнібек.

білайыр хан бларды нінен бір ауыр зіл сезді.

Осымен хан тобы аралы ордадан шыты. Орда-Базара айтып келе жатып, білайыр екі жадайды есіне алды. Бірі — ара ыпша обыланды Ажол биді лтірсе де, оны адірін рта алмауы еді. Бл жазысыз ажал Ажол биді атын тірідегісінен де лайта тскендей. Кейде тарих адам атымен осылай ойнайды. Тірісінде жо даты лгеннен кейін береді. Ажол би де осындай даа ие бола бастаан-ды. ара ыпша обыланды биді басын аланмен, оны рпатара кететін даын жоя алмаан. білайыр хан бны аны тсінді. Екіншісі — осы Ажол биді лімі зі ойлаандай Жнібек пен Керейді ртатын жол болмай шыты. Хан з атесін зі мойындады, бл лімні аяы лкен насыра, ел блінер дау-жанжала шабатынына шек келтірмеді. Хан мны есіне стауа тиісті екенін мытап тйді.

Ажол биді жетісін бергеннен кейін Жнібек пен Керей аза руларыны сойыл стар жігіттерін, Орда-Базар сыртына сапа трызып ойып, хан сарайына келді. азалы еріні нын срады. білайыр: «ыпшаты ш жігітіні басын ал, бір биді жотауы осы ш адамны анымен бітсін» деді.

Жайшылыта а жарын Жнібек араы тндей тнере:

— Бізге жазысыз жандарды аны керек емес. Жазыты обыландыны басы керек, — деді.

Хан кнбеді. Бл айас тек обыландыны басымен тынбайтынын білетін-ді. обыландыдан айрылса бар ыпшатан млдем ол зетінін есепке алды. Сондытан «жо, обыландыны бермеймін» деді.

Жнібек пен Керей орындарынан трегелді.

— Олай болса, біз кеттік, — деді ос слтан.

Блар келместен брын білайыр хан сарайыны мнарасынан Кегірді бойлай, Орда-Базарды кнгей бетінде мырсадай аптаан скерді крген Жнібек пен Керей оштаспай, ктемдей адымдап есікке таянанда «стадар мыналарды!» дей алмады нкерлеріне. Жер шыан алпымен н-тнсіз ала берді.

Кн бата Арын, Тараты, Керей, Найман, оырат, Уа руларыны біраз ауылы Жнібек пен Керейге еріп, Моолстана арай ктерілді.

алы скері ораан аза рулары тні бойы кшті.

Та атып, кн шыанда кешегі ашаала алы ел сысып отыран шалын шпті жазы даланы біраз жері лазып бос аланын Орда-Базар халы тегіс крді. Осылай боларын білген білайыр, хан сарайынан шыпай жатып алды.

ыпша батыры обыланды да хан ордасыны асында ала алмады. ыпшаты арамаындаы бес мы йін ертіп, Торай бойына кетуге бел буды. айсар батырды блай кшуіне бір жадай лкен себеп болды. Жнібек пен Керейге еріп аза рулары Моолстан жеріне ктерілуден ш кн брын, азаты сол кездегі ардаты санайтын бір топ батыры мен билері обыланды батырды аулына келген. Блар келсе обыланды он екі анат а ордасыны ішінде бк тсіп теріс арап жатыр екен. Сары арын болып алан бйбішесі: «йге адірлі кісілер келді, трсайшы, батырым», — десе де обыланды трмады. «Ах» рып, зге жрт білмейтін, тек зіне ана аян жан азабына ртеніп жата берді.

Сонда батырларды бастап келген Арын би:

— Уа, жарыным, білайыра ерді — жол бермеді, лымды лтірді — н бермеді. Бар жынымызды осса бізді де бір обыландылы басылыымыз бар. Ел амын ойлап келіп отырмыз. Келін-кепшігіне кпелеген ариядай, теріс айналып, тоайып жатып аланы не ыланы? Тр, сйлеселік! — деген даусын ктеріп.

Арын биді ктем сйлеуінен, бл келгендер, ел аузындаы зімен зегілес батырлар екенін біліп, обыланды басын ктеріп, слем беріп, трегеліп отыран.

Сырттаы жалшыларына онатара арнап ту бие сойдыран Торынай бйбішесі йге кіріп, бес тайды терісінен тіккен сабаны ара піспекпен крпілдете пісіп, тегенедей-тегенедей ааш аятара ымыз я бастаан.