Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

Осы аыз азір білайырды лаында шыылдап тр. Оны ойынша дние-жалан маызы ары бабасы Шыысхан сиетіндей рпатарыны мгі лпыра беруінде. «Ерте ме, кеш пе, брібір ажалдан тыла алмайсы, ал сені атыны за не ыса труы тек рпатарыны мірімен байланысты. Сол рпатарыны мірін зартуа сен з борышыды, лгі ырандай, теп кетуге міндеттісі. Аурусы ба, ауру емессі бе, егер сені алтын таыа ие болар немере-шберелеріе Моолстан, Самаранттардан ауіп туар болса сол ауіпті сен кзіні тірісінде ртып кет! И, солай»…

Хан сарайына кірісімен-а, білайырды алай ойа шомып кеткенін обыланды айтпай-а білді. Амал жо, н-тнсіз за ктуге тура келді. Жасы егде тарта бастаанмен де ол лі ызба, шыдамсыз мінезінен айырыла оймаан-ды.

— Хан ием, — деді ызбарлы жуан даусын шамасынша аырын шыарып. Терезеге арап тран

білайыр селк етіп жалт брылды. Дадыланан о олы болат анжарыны алтын сабына барып та алды.

— Мен сізді асыыз емеспін…

«И, и, бл мені асым емес. Ажолды асы…» білайыр лып етпе сезімін батырына оай аартып аланына жаман кінді… «Осыншама жртты зіме аратсам да, осылай болмашы бірдемелерден елегізіп аламын. Шіркін жаны рыр неткен ттті еді…»

— Жай ма, батырым?

— Жай емес, хан ием, баяы бір Ажол би жайы да… обыланды мен Ажол жанжалы е алдыменен білайыр хана айсымыз ыпалымызды кбірек жргіземіз деген баталастытан басталан. И, райсысы зін Яссауи мешітіні кмбезіндей зор санайтын екі руды екі батыры жанжалдасса, оны артында тран екі ру ел де ыри-аба болады. Араларына ылау тседі. Мндай жанжалдар тек хандарды мдделерінен шыуы керек-ті…

білайыр Ажол мен обыланды арасын астыртын шо тастап шиеленістіре тскен. Біра бдан екі батырды шпенділігі екі руды шпенділігіне айнала оймады. Демек, обыланды мен Ажол шпенділігі кннен кнге рши бергенмен де, жеке басты шпенділігінен аса алмады. Брын мндай батырлар таласы бірден ойран-асыр рулар таласына айналып кететін-ді, б жолы ондай рт шыпады. Тіпті айтыс, бйге таластары да екі топты уаытша ызбалананы болмаса, кектесіп, ан тгісер кйге жетпей ойды. Бны себебі Арын, ыпшаты басын осып, зіме арсы салылары келіп жрген Жнібек пен Керей слтандарда-ау деп жорамалдады хан. Ал шын себебі баса еді. Ке байта далада бар кн крісі мал бау ана болан аза рулары бірігіп, бір женен ол, бір жаадан бас шыаруды те ажет екенін а бастаан. Жеріні шалайлыы да, сол жерді шалай болуын тілеп отыран мал шаруашылыы да, бірлесіп бір жерде отыруа ммкіндік бермейтіні рас. Біра аза руларыны тсіне бастаан таы бір жадайы бар. Ол жадай бастары осылмаандытан крінгенні жеіл олжасына айналып кете беруі еді. Осыдан барып бытыраан аза Жошы лдарынан да, Аса Темір осындарынан да жеілген. Шапыншылы заманда таы бтен жатан келген бір басыншыны жеміне айналып кетпес шін, бкіл аза рулары бір жерде бас оспаанмен де, дет-рпы, жайлау-ыстауына арай одатас жрт болу керек екенін ан. Оларда енді ш жзге блініп ауымдасса айтер еді деген міт туан. ш жз деп ата блінбегенмен де ш сапа ыайланып бастарын біріктіруге кіріскен. Дл осы кезде Арада кшіп жрген Арын мен ыпша арасында да осындай одаты лебі сезіліп алан. Бны жн крген осы екі руды ататы биі, аылгй асаалдары обыланды мен Ажол арасындаы кикілжіді рулар жанжалын ршітпеуге тырысан. Халы трысынан дстрге айналан, ркім з байлыын, ерлігін, шешендігін дріптейтін айтыстара атынасанмен де, бл бірігуді абзал екенін Асан айы, азтуан, отан секілді бкіл аза ауымы ардатаан жыршылар да олдаан. Сол себептен екі батырды дауы з араларыны дауынан аспай ала берген.

Ал осы дауды тбі Жнібек пен Керейді дауына аударсам деген білайыр лі де болса обыланды мен Ажолды арасын ота-текте блдіріп отыратын.

— Ажол жайында дейсі бе? Оны жайын маан несіне айтасы, — деді хан баяу сйлеп.

обыланды мен Ажолды арасындаы шпенділікті зі білетін жайдан бтен, біріне-бірі кешпес жау боларлытай таы да бір сырды барын білайыр білмейтін. Сондытан екі батырды арасын тек з трысынан ршіте тскен. Тбін ктіп, з басына тиер сек-ая сздерге де шыдаан.

— Батыр Саянды Ажол ашырып отыр ой.

— Білемін…

— Білсеіз… Кінсі олыызда транда…

білайыр аырын клімсірегендей болды.

— йтуге болмайды. Ажол жатаыларды кші мол…

обыланды кенет ашулана алды.

— андай кш?! н мен сз баан Арынны кп жігітін айтасыз ба? Рсат етііз, он сойылмен Ажол биді аулын тал тсте шауып берейін.

— Ажол биді аулы Жнібек пен Керей слтанны ордаларымен отандас отыран жо па? Ажолды шауып жатанда олар ндемей алар ма?

обыланды брынысынан бетер креденіп:

— ндемей алмаса таы мейлі! Онда мен оларды Ажолмен бірге шабамын.

Хан

тнжырап кетті. «Жо, жо, йткізуге болмайды. Бгін ара халы слтандарды ауылын шауып дадыланса, ерте ханны Ордасына да лап беруден тайынбайды. арды басын ар алар, ханны басын хан алар. ара халыты басарудан туан таласымызды Шыыс рпаы зіміз шешуіміз керек. Мейлі бірімізді біріміз ан жоса етсек, о да бізді ана шаруамыз. Ал слтандар тадырын бгін ара халыа шешкізсек, дады алан бассыз кеткен ноай тобыр ерте ереуілдеп Орда тадырын зі сойылымен шешеді. И, сонда обыландыа андай жауап беру керек? йтсе де, оны елу батпан [30] шопарын сілтетіп алан жн-а».

30

Б а т п а н — салма лшемі. Бір батпанда 200–300 грамм ауырлы бар.

— Ажол батырды кзі жойылса, Жнібек пен Керей е жанашыр адамынан айрылады.

— Олай болса, тек Ажол биді жалыз зін жоюа рсат етііз, хан ием!

— Бір адамды лтіру шін, он адам боп ауылды шабуды ажеті бар ма? лде жекпе-жекке кші жетпей ме?

Бл сз обыланды батырды намысына тиді, біра ол хан алдында транын мытпай, инала жауап айырды.

— Жекпе-жекке Ажол би шыпаса айтемін, хан ием?..

— Онда… Жекпе-жек жз кездесер жолын торлау керек.

обыландыны онсыз да кре беті енді тіпті креденіп кетті. Хан сзін ол дрыс тсінді. «Ажолды арашыдай адып жріп жалыз жрген кезінде лтіруі керек. Жо, обыланды батыр ондай арашы емес. лсе де, лтірсе де ан майданда жаумен бетпе-бет келеді».

ара ыпша жолбарысыны намыстанып аланын хан да сезді. Енді ол бйыра сйледі.

— Ашы айас ел арасын блдіреді. Арын, ыпшаты тату боланы жн. Екі батырды оаша айасында кімні дауы бар? Жзбе-жз айаста кші жетпей аза болан ерді нын ешкім жотамайды. Бл ата-бабамызды ескі салты.

Хан сзіні жаны бар екенін обыланды батыр енді аарды. рине, ол Ажолды оашада кездессе салан жерден лтіреді. Жректі жегідей жеп бара жатан кйік тек соны ана арман етеді.

обыланды батыр басын тмен иді де:

— п, тасыр, ендігісін а білекті кші, а найзаны шы шешсін! — деп хан сарайынан шыып кетті.

білайыр таы да ойа шомды. «рине, Жнібек пен Керей Ажолды нын срап хан ордасына тнеді. Міне, сол кезде жекпе-жекте лген батырды дауы арылы елге блік салайын деп жрсідер деп, біржолата кздерін ртып жіберу керек. Сйтсем мен тобыр кзінде Дшті ыпша бірлігін ойлаан хан боп алам. Ал тобыр солай тсінсе ос слтанны лімдері де елеусіз теді». Сол кні ол зіні Орда кзет скеріні баадуры Найман ара Оспанды шаырып алды. Оан ертенен бастап Орда-Базардаы хан скерін рыса дайын стауын бйырды. Соы кезде Жнібек пен Керей жаына іш тарта бастаан Найман баадуры хан бйрыын Жнібек слтана жеткізді. Кенет секем алан слтан з жігіттеріне аттарын белдеуде, найзаларын босаада стау- ды ескертті.

Дл осы кезде Ажол би жанында ш ашы серігі бар, аршыа салма боп азаты кне мдениетіні кіндігі болан арт Арынаты тауларыны бктеріндегі бір кезде Бара хан Ордасы тран Баракл маына саяхата шыан. Жаз бойы сбектері той-думанда жріп, тырларында за отырып алан анды бала, ызыл кз аршыалар ашыларды бден айызын андыран. ырды шотай ызыл тлкілері мен ара ылшыты арсатарын иядан іліп, Ажол би мен серіктеріні кілін кл-ксір ашан. аршыа салу ызыына млдем батан саятшыларды ауылдан шыандарына бір аптадан асып кеткен. Осы кезде олара Жнібек слтаннан «Хан Ордасы азір йы-тйы обалжуда. Аз адаммен ада жріп ыпсыз боп бір ырсыа шырап алмасын, тезірек Ордаа айтсын» деген шабарман келген. Заты сабырлы Жнібек слтанны боса мазасызданбаанын Ажол би бірден сезіп, сол стте-а ауылдарына бет бран. Біра блар ойлаан кездерінде Орда-Базара жете алмаан. лытаудан бері асып, кнгей беттегі тал тбекті ла су Жанабыл зеніні бойындаы «Орда тіккен» деп аталатын, бір кезде Жошы ауылы онан жерде ат шалдырып жатандарында, асында он жасауылы бар, Кксегірін ойнататып обыланды батыр стеріне сау ете алан. Тсі суы, кигені кереге кз сауыт. Кн сулесімен шаылысады. Жуандыы білектей, тбіріне жмырытай орасын йан, лкендігі баланы басындай, зілдей айы шопарын йіріп, кк орай шалында бір жамбастап жатан Ажол биді кргеннен-а аыран: