Заговоренный меч (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

йтседе білайыр кні тіп лімге таяан сайын, зіні лі кп арманыны аясыз алып бара жатанына кзі жетті. Сол армандарыны бірі: кзіні тірісінде он баласын, ер жете бастаан немерелерін, хандыыны жер-жерлеріне, шаарларына мір, слтан, даруа етіп таратып, бкіл з хандыын сенімді олдара тапсырып кету еді. Ал бл тілегі лі блендей тлектеніп жатан жо, балаларыны алды отыза келіп алса да, кбі жорытара атынасып, ерлік крсетіп жрсе де, лі жеке ел билеп, не ел жаулап алып кесіні атаын лайта тскен бірде-бірі жо.

ке балаа сыншы, б жаынан білайыр Маыт руынан алан бйбішесінен туан Шах-Будаты балалары Мхамед-Шайбани, Махмуд-Слтан мен Рабиу-Слтан-Бегімнен туан Сйіншік оыланнан зор мітті. Тбі Кк Ордаа осылар ие болар деп атты сенеді. шеуі де болайын деп тр, р ол стай алмайсы, жыланны баласы трізді лден-а

ысырына алан. шеуіні жастары шамалас, тек Сйіншік ана ана екеуінен трт жас лкен. тте жас- тытары ана хана бгет, йтпесе ауыр да, ызылыты да хан істеріне атынастыра бастар еді, амал жо, таы бір жеті-сегіз жыл ктуге тура келеді.

Асылдан асыл туады. сіресе наашысы Аса Темір тымы Сйіншіктен кп жасылы кткен. Баты-ожа узірі келіп, «Сйіншік слтанда жастыына арамай хан лына керек асиет бар екен, айтан сзді а ойды. Рабиу-Слтан-Бегім анасы болса да, істеген кнсі шін лім жазасына иятыны даусыз» дегеннен бері бл баласына мерейін кбірек аудара тсті. «Тамырында Шыысхан мен наашысы Аса Темірді аны бар екен, Кк Ордаа осы ие болуы ммкін» деп ойлады.

Біра кеше бдіраза друіш келіп:

— Тасыр хан, Сйіншік оылан кеселге шалдыан, тезірек емдету керек, — деген.

— андай кеселге шырапты? — деп білайыр друішке сезіктене араан.

— Бл ауруды зі таппаан, біреу жтыран. Он ш жасар баланы мндай кеселге шалдыуы ауіпті іс. Кеше сйлесіп кріп едім, есі-дерті Сайын таы… «Шешем мені кнкар, оны таспен шкелетіп лтіртем, мені р жасы крген болады, ал бар ойы кем таын Кшкінші аама алып беру» дейді.

Хан Сйіншікті шешесін неге таспен шкелетіп лтіртем деуіні себебіні айда жатанын біле трса да, кенет арманы ке таы бола аланына та алды…

Друіш: «Алтын таты лкен баласына алып бермек боланы шін, бгін шешесін лтіртем десе, ерте он ш жасар Сйіншік, ер жеткен кні «таыды маан бер» деп зіе бас салудан тайынбайды. Жо, Сйіншік науас, лі аыл кірмеген жасты мндай ауруа біреу шалдытырып жр, тезірек емдету керек», деген.

Бл сзден кейін хан ойланып алан. Баты-ожа узірді айтуынша екі-ш кнні ішінде Рабиу-Слтан-Бегімге хан соты болуа тиісті. Сол сотта Баты-ожа узір ханымны ылмысын ашып, халы атынан кім шыартпа. Сол кім бойынша Рабиу-Слтан-Бегім жрт кзінше таспен шкеленіп лтірілу керек. Бл кімді іске асыруа туан баласы Сйіншікті тек «дрыс» деп басын изеуі ана ажет. Баты-ожа узір айтуынша Сйіншікті бны істейтініне кмн келтіруге болмайды. Бндай анды оиа хан Ордасына тасы емес. Оан хан инала оймаан-ды. Ал бдіраза друішті мына айтып трандары баса бір ауіпті аартады. «И, солай. Демек, е алдымен Сйіншік олымен Рабиу-Слтан-Бегімнен ш алу жн. Ал содан кейін барып, егер мені кзім тірі транда ке таынан міткер ойы болса онда…».

Хан ойын бдіраза бліп жіберген:

— Егер Сйіншік слтан з анасына кнкар деп пле таатын жадайа жетсе, мен араша тсем. Ауру баланы сзіне сенуге болмайды. Ал оны нау- ас екені даусыз.

Аылды друіш брын анасын жанындай жасы кретін слтанны кенет «мені анам кнкар, ол алтын таа Кшкінші отырсын дейді» дегенінен хан Ордасына бір суы жылан — бліншілікті бас санын ааран. Шыыс тарихында мндай жадай блендей та аларлы оиа емес. бдіраза осыны ойлап, «ылмыса жол берме» деп хана дейі ашы айтан. Хан друіш ойын ан. Ал «сен мені шешкен ісімді бзалы трсы, Рабиу-Слтан-Бегімді лтірту мені бйрыым, жайыа жр» дей алмаан. Деуге осы бір ділетті сйгіш, бір беткей адал дрігер хана те керекті адам еді. Онсыз білайыр бір кн мір сре алмасы даусыз.

білайыр хан кптен тншыпа [31] ауру болатын. Осы аурудан тылам деп арамаындаы талай білгіш емшілерге аралан. Тіпті Тибеттен, ытайдан, орасаннан, Мысырдан да басы-балгер алдырып крінген. Біра бларды біріні олынан ханды жазу келмеген. Дерт лаю стіне лая тскен. Аырында отыздан асар-аспасында лсін-лсін тсек тартып жатып алатынды шыарды. згені мірі зіне шыбын рлы крінбейтін атігез хан, енді за стайтын осынау ккжтелді бірінде тншыып ліп кетеді екем деп зресі алмаан. Адам нерлым дрежесі жоарылаан сайын, сорлым жаны ттті бола тседі. Бір шеті орасан, екінші шеті Жайы зенінен асып далиып жатан алып хандыыны ткпір-ткпіріне «білгір дрігер» іздетіп ат шаптыран. Осы кезде нкерлері Мерв аласынан бдіразаты алып келген. Оан міне, он жылдан

асып барады. бдіраза келгелі кзі ашылды. Тншытырыш дерттен млдем жазып жібермесе де, «кенет ліп алады екенмін» деген ауіптен тарды. Оны стіне адамны жасы лкейген сайын жабыса кететін дерттерден ханды кдімгі шкіріп жазандай жазады. Денсаулыы жаратылысынан нашар білайыр енді за жыл мір среді екенмін деп міттеніп алды. Ал міт мір серігі, енді ол кейде, кілі ош кездерде, «бдіраза лмей мен лмеймін» деп жымыдауды шыарды. Осындай бар мірі олында тран бдіразапен хан санаспаса амалы жо-ты. Сол себептен де ол друішті аузынан апады. бдіраза кеткеннен кейін Баты-ожа узірді шаыртып алып Рабиу слуды айыптауды зірге тотата труын бйырды. Ол кенет Сйіншік баласыны хан таына мар бола алуынан бл арада таы да бір суы ойды салыны соа бастаанын ааран. Бл суы ой кімнен шыты? Баты-ожадан ба, басадан ба — хан білгісі келген.

31

Т н ш ы п а — астма.

«Жауыз ханнан тылы келсе, оны жауыз баласына сені хан етем де!» дейді монолды кне аидасы. Ал расына келсек бдіраза Нахичеваниды айтаны шынды еді.

Сонымен айлакер узір он ш жасар баланы ішінде бйыып тыныш жатан мансапорлы жыланын оятты. Ол жылан енді жас баланы бар сезімін блан-талан еткен, аыл-ойын арбаан, еркін алан кеселге айналдырды. Бейба блдіршінні басынан «хан болсам» деген бір ияли ой шыпай ойды. Осылай ойлаан сайын, кзінде аайын-туысына, бауырларына деген бір ор- ыныш суы ызар пайда болды. Трі де згеріп, брын аны тамып тратын ашыл беті, енді жаа рандай п-у боп кетті. Кеше ана анасыны жанынан шыпайтын ерке кенжесіні кенет былай былуынан, кейде тіпті зіне раымсыз ишаратпен арауынан шошыан Рабиу-Слтан-Бегім ханым друіш бдіразаа з ойын айтты. Баласына андай плені келгенін біліп беруін тінді. Он жылдан астам хан сарайында ткен мірінде бдіраза друіш мндай сырды талайына аны еді. Сйіншікпен ш-трт кездескеннен-а оны андай кеселге душар боланын ан. Жне бл кеселді асынуына білайыр мен Баты-ожаны да лесі барын тсінген. Біра хана б жаынан емес, пшайман арып баланы асіреті жаынан келген. Кзін улы-смдыпен ашан білайыр, бл істе зіні де атынасы бар екенін бдіраза друіш аарып алды ма деп сезіктенген. йтсе де «хан сырын білгенні аны тгілсін» дейтін ежелгі детке баспаан. мірінен крі жаындаан сайын, хан жаны шін бдіразаты кзіні арашыындай сатауа бар. Сол себептен друішін «айтаныны брі аыла салынады» деп оя берген.

Бл кеше еді. Ал бгін ше? Бгін білайыр кешегісінен де атты толуда отыран. Батыр Саян ашаннан бері ол Оспан-ожаны зындана салып ой- ан. за жылы сенімді дйекшісіні тадырын зі шешкен-ді. Біра бер жаында обыланды батырды Ажол биді лтіруінен туан Жнібек пен Керейді ел блген легі ортаа тсіп кетіп, Оспан-ожа арып ісін тіпті естен шыаран. Сол Оспан-ожа ретін тауып, лкен бйбішесі Айбаарам-Снейден білайыра «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жо. зім де кп кешікпей зынданда шіріп лермін. Біра лер алдында хан ием бірер ауыз сзімді тыдасын» деп тініш еткен.

Зындана зі салдырып ойса да, білайыр Оспан-ожаны сзін тыдамаймын дей алмады. йткені бл кісі оан тым жаын, тым берілген адам еді.

Оспан-ожаны білайыр сан достыын, зіне деген мір-баи мыта алмас талай жасылыын крген. Соны бірі Самарантты алатын жолы болан.

Оспан-ожа тымымен сонау ескі заманнан Сайбан рпаына ызмет істеп келе жатан жан еді. Атасы білтас Аса Темір шабуылында Барластарды олына тскен. Ежелден хан Ордасына берілген тымнан боландытан мір-Темір оны зіні сарайына дйекшілік ызметке алан. Осы атасынан бастап Оспан-ожа зімен шінші буын болып, бкіл дниені тітіренткен сайыпыран Креханны Самарант сарайындаы дйекші ызметін атарып келген. Біра жетім баланы анша асыраса да, з ке-шешесін жотайды. Самарант Ордасында аншама жасы атты боп жрсе де, атасын л етіп келген Аса Темір немерелеріне Оспан-ожаны жрегі жібімеді. Мауреннахра еліне ас жер, жау жер деп арады. Есі-дерті сонау Арадаы хан Ордасы болды да трды. Осындай ісігі айтып, сыныы бітпеген Оспан-ожа Кнбатыс пен Солтстік жаына лсін-лсін арай берді. Дйекшіні мндай кйін пайдаланып, білайыр жігіттері онымен байланыс жасай алды да, екі жаты шешімге келді. Оспан-ожа білайырды Самаранттаы сыбыршысы болуа олма-ол кнді.